Σε λίγο μπαίνουμε στον 11ο μήνα μιας μετέωρης περιόδου κατά την οποία όλοι μας έχουμε αναγκαστεί να πατήσουμε παύση στην καθημερινή μας ρουτίνα και έχουμε προσαρμοστεί σε μια νέα.
Αντισηπτικό, μάσκες, αποστάσεις και… καναπές. Θα έλεγε κανείς ότι κατ’ουσίαν ότι είμαστε όμηροι, φυλακισμένοι ενός ιού ο οποίος έχει επιβάλλει περιορισμό δικαιωμάτων και εν πολλοίς εγκλεισμό με συγεκριμένεςωρες “προαυλισμού”. Αυτό που θέλω να πω, με τον κοινότυπο αυτόν πρόλογο, είναι ότι έχουμε πάρει όλοι μια μικρή γεύση από της ζωή ενός έγκλειστου φυλακών. Έχει όμως πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον να δούμε πως έχει επηρεαστεί από την πανδημία η ζωή των πραγματικών κρατουμένων και συγκεκριμένα εκείνων που αναμένουν την εκδίκαση της υπόθεσής τους είτε σε πρώτο είτε σε δεύτερο βαθμό.
Ένα από τα πρώτα μέτρα που ελήφθησαν για την αποφυγή μετάδοσης του κορωνοϊού στη χώρα μας και πανευρωπαϊκά, αν και σήμερα σε πολλές χώρες έχουν τροποποιηθεί τα μέτρα, ήταν η αναστολή λειτουργίας των ποινικών δικαστηρίων με ελάχιστες εξαιρέσεις. Εκδικάζονται μόνο υποθέσεις με προσωρινά κρατούμενο ο οποίος συμπληρώνει το ανώτατο όριο κράτησης κατά περίπτωση και υποθέσεις οι οποίες είναι κοντά στην παραγραφή του αξιοποίνου. Κατά τους πρώτους μήνες μάλιστα δεν υπήρχε η δυνατότητα συζήτησης αιτήσεων αναστολής, ακύρωσης,μετατροπής ή δοσοποίησης οι οποίες κατά κανόνα διεξάγονται με έναν ή κανέναν μάρτυρα και κατά συνέπεια δεν αυξάνουν τον κίνδυνο μετάδοσης της ασθένειας.
Πρακτικά τι σημαίνει όμως αυτό για τους κρατούμενους; Στέρηση του φυσικού τους δικαστή και κατά συνέπεια στέρηση της ελπίδας. Από τον Μάρτιο όταν και ελήφθησαν τα πρώτα περιοριστικά μέτρα μέχρι και σήμερα χιλιάδες ποινικές υποθέσεις έχουν αποσυρθεί απο τα εκθέματα των δικαστηρίων και έχουν παραπεμφθεί στις καλένδες, δημιουργώντας ένα τεράστιο γραφειοκρατικό χάος στα δικαστήρια της επικράτειας και ένα αντίστοιχο χάος στα ήδη επιβαρυμένα καταστήματα κράτησης. Διότι μπορεί να μην αποτελούν πλέον “αποθήκες ψυχων”, όπως τα είχε χαρκτηρίσει σε παλαιότερη έκθεσή της η Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης, αλλά δεν παύουν να πάσχουν από υπερπληθυσμό, άθλιες υποδομές, κακή συντήρηση και υποτυπώδη υγειονομική περίθαψη. Σε αυτό το εκρηκτικό μείγμα ήρθε να προστεθεί και η απαγόρευση των επισκεπτηρίων ως μέτρο πρόληψης της μετάδοσης. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι τη στιγμή αυτή (εξακολουθούν να) στοιβάζονται άνθρωποι στις φυλακές, σε άθλιες συνθήκες, αποκομμένοι από συγγενείς και φίλους και στερούμενοι το δικαίωμα ακρόασης σε πρώτο ή δεύτερο βαθμό. Το αν η αποστέρηση του δικαιώματος αυτού είναι πρόσκαιρη δεν πρέπει να διαδραματίζει κανέναν ρόλο στη συζήτηση διότι όπως έχει γίνει πλεόν από όλους αντιληπτό, έστω και μια ημέρα εγκλεισμού παραπάνω (σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα) είναι εξαιρετικά επιβαρυντική για τον ψυχισμό του ατόμου. Διότι ας μην ξεχνάμε ότι η ελευθερία αποτελεί το μεγαλύτερο αγαθό μετά από αυτό της ζωής.
Με τη στάση που επιδεικνύει το Υπουργείο Δικαιοσύνης υποσκάπτει ουσιαστικά τον ίδιο το θεσμό καθώς παραλείπει να λάβει τα ελάχιστα μέτρα τα οποία θα περισώσουν και το κύρος και τη λειτουργία αυτής. Και εδώ είναι που θα μπώ σε τεχνικά ζητήματα με την ελπίδα ότι θα βρω ευήκοα ώτα.
Είναι εξαιρετικά παράλογος ο όρος της συμπλήρωσης του ανώτατου ορίου προσωρινής κράτησης καθώς η προσωρινή κράτηση αποτελεί το επαχθέστερο δικονομικό μέτρο καταναγκασμού το οποίο δυστυχώς δεν επιβάλλεται με τη φειδώ που θα έπρεπε. Στην πράξη κατηγορούμενοι των οποίων το δικαστήριο έχει προσδιοριστεί αλλά έχουν εκτίσει “μόνον” επτά ή οκτώ μήνες προσωρινής κράτησης θα πρέπει να αναμένουν άλλους τέσσερις ή πέντε μήνες προκειμένου να μπορέσουν να υπερασπισθούν εαυτόν ενώπιον του φυσικού τους Δικαστή. Το ακόμα πιο παράλογο είναι ότι σε πολλές από τις υποθέσεις στις οποίες έχει επιβληθεί προσωρινή κράτηση (ειδικότερα της αρμοδιότητας του Μονομελούς Εφετείου Κακ/των) καλέιται ένας μόνον μάρτυρας κατηγορίας και στο εδώλιο κάθεται ένας μόνον κατηγορούμενος, ήτοι κανένας συνωστισμός δεν δημιουργείται. Οι δε υποθέσεις αυτές δεν είναι παραπάνω από μία ή δύο ανά έκθεμα δικαστηρίου. Δεν υφίσταται δηλαδή κάποιος λόγος αναβολής των συγκεκριμένων υποθέσεων και υπερβαίνεται η εύλογη χρονική διάρκεια της διαδικασίας.
Περαιτέρω πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη για τους κρατούμενους οι οποίοι αναμένουν την εκδίκαση των υποθέσεών τους σε δεύτερο βαθμό. Σε όλες τις ΚΥΑ που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα δεν υπάρχει καμία απολύτως σχετική πρόβλεψη με αποτέλεσμα κρατούμενοι οι οποίοι αναμένουν να διεκδικήσουν ότι τους αναλογεί σε δεύτερο βαθμό,να “βλέπουν” τις υποθέσεις τους να προσδιορίζονται προς εκδίκαση σχεδόν με καθυστέρηση ενός έτους.
Το έλλειμμα ασφάλειας δικαίου είναι τεράστιο. Στο θεωρητικό κατασκεύασμα στο οποίο δύο κατηγορούμενοι, ο Α και ο Β, έχουν διαπράξει το ίδιο αδίκημα, κάτω από τις ίδιες περιστάσεις και έχουν παρόμοια προσωπικότητα και εν τέλει τους επιβάλλεται η ίδια ποινή, με μόνη διαφορά ότι τον Α τον “προλαβαίνει” η περίοδος των μέτρων αναστολής ενώ τον Β όχι, ο Α θα έχει παραμείνει κρατούμενος τουλάχιστον ένα έτος περισσότερο. Η αρχή της ισότητας και της αναλογικότητας έχει καταπατηθεί.
Σε μια ευνομούμενη πολιτεία η λειτουργία των δικαστηρίων σε περίοδο κρίσης πρέπει να είναι το πρώτο μέλημα. Και αν αυτό ακούγεται θεωρητικό, για τους κρατούμενους αποτελεί απτή πραγματικότητα και ζήτημα ζωτικής σημασίας για την πραγματικότητα την οποία βιώνουν. Το κράτος πρέπει να ικανοποιήσει την ελάχιστη απαίτηση των κρατουμένων. Να παρασταθούν ενώπιον του φυσικού τους δικαστή και να ακουστούν.
