«Διαρκής Ειρήνη». Ετσι είχε ονομαστεί η στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ και ΝΑΤΟϊκών συμμάχων τους στο Αφγανιστάν, το 2001, μετά την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, με διακηρυγμένο τότε στόχο να εξαϋλωθεί η αλ Κάιντα και ο ηγέτης της, Μπιν Λάντεν.
Εισάγοντας το δόγμα του προληπτικού πολέμου στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, ο τότε πρόεδρος Τζορτζ Γ. Μπους επένδυσε ιδεολογικά στην εισβολή ως αντανάκλαση του καθήκοντος των ΗΠΑ «να προασπίσουν όχι μόνο τις πολύτιμες ελευθερίες μας, αλλά και την ελευθερία των λαών να ζουν και να μεγαλώνουν τα παιδιά τους, οπουδήποτε, απαλλαγμένοι από τον φόβο».
Σχεδόν δυο δεκαετίες και τρεις Αμερικανούς προέδρους μετά, η επιχείρηση -με απολογισμό δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, από όλες τις πλευρές- οδεύει επισήμως προς το τέλος της, με τη συμβολική ολοκλήρωση της αποχώρησης αμερικανικών και νατοϊκών δυνάμεων έως τις 11 Σεπτεμβρίου. Ηταν πράγματι «διαρκής». Δεν πέτυχε, όμως, τίποτε ως προς την «ειρήνη»…
Αφήνοντας πίσω μία ρημαγμένη χώρα σε αστάθεια και τους σκληροπυρηνικούς, σκοταδιστές Ταλιμπάν -τους πραγματικά μεγάλους νικητές- να έχουν το «πάνω χέρι», ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν εκπληρώνει ουσιαστικά τη μεγαλύτερη προεκλογική δέσμευση του προκατόχου του, Ντόναλντ Τραμπ: φέρνει «τα στρατεύματα πίσω στην πατρίδα».
Εν προκειμένω, μάλιστα, όχι μόνο από το Αφγανιστάν, αλλά και από το Ιράκ (ενώ παραμένουν στην ανατολική Συρία), «κληροδοτώντας» τους όμως έναν στρατό «εργολάβων». «Περισσότεροι από 16.000, εκ των οποίων οι 6.000 Αμερικανοί, παρέχουν σήμερα υπηρεσίες ασφαλείας, επιμελητειακή υποστήριξη και άλλες διευκολύνσεις επί αφγανικού εδάφους, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Πενταγώνου», γράφουν οι New York Times.
Συνθέτοντας το παζλ, ρεπορτάζ του αμερικανικού δικτύου «CNN», την περασμένη εβδομάδα, αποκάλυπτε διπλή επίθεση των Ταλιμπάν σε «απόρρητες στρατιωτικές εγκαταστάσεις στο ανατολικό Αφγανιστάν, όπου δέχτηκε πυρά στρατιωτικό προσωπικό που δουλεύει για τη CIA». Παράλληλα, το Πεντάγωνο εξετάζει την αναδιάταξη δυνάμεων στην περιφέρεια, «πιθανόν σε Τατζικιστάν, Καζακστάν και Ουζμπεκιστάν», σύμφωνα με πηγές των ΝΥΤ. Στην «αυλή», κοντολογίς, του Πεκίνου και της Μόσχας…
Κάπως έτσι, λοιπόν, συν τη μεσολαβητική συνδρομή «πρόθυμων συμμάχων» (βλ. Τουρκία), ο Τζο Μπάιντεν ευελπιστεί ότι θα μπορέσει τώρα να επικεντρωθεί στη δεδηλωμένα νέα πρόκληση για την αμερικανική εξωτερική πολιτική: τη διπλή ανάσχεση της Κίνας και της Ρωσίας, με τις οποίες ο νέος πρόεδρος έσπευσε να δημιουργήσει ένα αμφίσημο ψυχροπολεμικό κλίμα, επιδιώκοντας ταυτόχρονα την υπαγόρευση των όρων μιας επιλεκτικής συνεργασίας. Αμφότερες, τώρα, δείχνουν τα «δόντια» τους. Η μία στην Ταϊβάν, η άλλη στην Ουκρανία.
Πολλοί αναλυτές αμφισβητούν ανοιχτά τον ορθολογισμό της στρατιωτικής αποχώρησης των ΗΠΑ από τα αφγανικά εδάφη για την εξυπηρέτηση του παραπάνω στόχου, επισημαίνοντας ότι αφήνει ένα επικίνδυνο στρατηγικό κενό στην κεντρική Ασία. Σε μία νέα κρίσιμη περίοδο αυξομειούμενων περιφερειακών εντάσεων (βλ. Καύκασο, Ιράν, Ινδία, Πακιστάν). Σε μία χώρα, που εξελίσσεται ξανά σε «σφηκοφωλιά» των απανταχού εξτρεμιστών τρομοκρατών, προερχόμενων και από όμορα κράτη. Σε έναν στρατηγικό γεωγραφικό κόμβο στον «πόλεμο των αγωγών» και στον νέο «Δρόμο του Μεταξιού».
Ο ρόλος της Τουρκίας
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, και παρά τις ταραγμένες διμερείς τους σχέσεις, η Ουάσινγκτον δείχνει να επιδικάζει ρυθμιστικό ρόλο στον σχεδιασμό της για την επόμενη ημέρα στο Αφγανιστάν σε έναν «άσπονδο» και πολυεπίπεδα προβληματικό νατοϊκό της σύμμαχο: την Τουρκία.
Στα στρατηγικά πλεονεκτήματα της γείτονος, οι ΗΠΑ προφανώς προσμετρούν το γεγονός ότι η Αγκυρα είναι σημαίνον μέλος του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας και έχει στενούς δεσμούς με το Αφγανιστάν. Προφανώς, ωστόσο, -με γνώμονα και τα πεπραγμένα της Τουρκίας στη Συρία, στη Λιβύη, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και αλλού- δεν είναι μόνον αυτοί οι λόγοι…
Εχοντας ήδη την πρωτοκαθεδρία στη μονάδα TAAC του ΝΑΤΟ, που εδρεύει στην Καμπούλ, η Τουρκία τώρα αναλαμβάνει -κατόπιν αμερικανικού αιτήματος- και ρόλο ειρηνοποιού, ως μεσολαβήτρια στις αφγανικές διαβουλεύσεις (ήδη διόρισε ειδικό απεσταλμένο) και «οικοδέσποινα» της κρίσιμης, 10ήμερης ειρηνευτικής διάσκεψης για το Αφγανιστάν, που έχουν προγραμματιστεί να αρχίσει στην Κωνσταντινούπολη, στις 24 του μήνα, με συνδιοργανωτές τον ΟΗΕ και το Κατάρ.
Η ανακοίνωση Μπάιντεν ότι η στρατιωτική αποχώρηση των ΗΠΑ και νατοϊκών συμμάχων τους από το Αφγανιστάν θα αρχίσει από την 1η Μαΐου (την καταληκτική ημερομηνία που είχε συμφωνηθεί επί προεδρίας Τραμπ) δείχνει να στοχεύει στην άμβλυνση της απειλής των Ταλιμπάν να μην προσέλθουν στο τραπέζι των συνομιλιών μέχρι να φύγουν όλα τα ξένα στρατεύματα από τη χώρα.
Κι έτσι, με την Αγκυρα σε ρόλο «πλοηγού» της ειρηνευτικής διαδικασίας προς τους αμερικανικούς στόχους, έγγραφο του Εγγραφο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που διέρρευσε την περασμένη εβδομάδα, ανέφερε ως επιδιωκόμενο αποτέλεσμα της διάσκεψης την έγκριση σχεδίου για αντικατάσταση της σημερινής ηγεσίας του Αφγανιστάν, υπό τον πρόεδρο Ασραφ Γάνι, με μία μεταβατική κυβέρνηση, που θα περιλαμβάνει και τους Ταλιμπάν.
«Με δεδομένα την παρουσία μαχητών του “Ισλαμικού κράτους” -συμπεριλαμβανομένων αυτών που μεταφέρθηκαν από τη Συρία στο Αφγανιστάν, κατά ρωσικούς και ιρανικούς ισχυρισμούς με αμερικανικό αεροσκάφος- τις σχέσεις των Ταλιμπάν με την αλ Κάιντα και, πρωτίστως, την παρουσία Ουιγούρων, Κεντροασιατών και Τσετσένων τρομοκρατών» στα αφγανικά εδάφη, «είναι περιττό να επισημανθεί ότι η επαγωγή της Τουρκίας ως “κολλητού” των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν είναι πράγματι ανησυχητική για τα περιφερειακά κράτη», γράφει σε μια ενδιαφέρουσα ανάλυση στους Asia Times ο Ινδός βετεράνος διπλωμάτης, πρώην πρέσβης στην Αγκυρα, Μ.Κ. Μπαντρακουμάρ.
Οχι τυχαία, επισημαίνει, η Τουρκία σκλήρυνε ξαφνικά τη στάση της απέναντι στο Πεκίνο στο θέμα της τουκογενούς μουσουλμανικής μειονότητας των Ουιγούρων, της (γειτονικής στο Αφγανιστάν) κινεζικής επαρχίας Σιντσιάνγκ. Ταυτόχρονα, δοκιμάζει τις αντοχές της ευκαιριακής συμμαχίας της με τη Μόσχα, διαδραματίζοντας διττό ρόλο στην ουκρανική κρίση και ταράζοντας τα «νερά» στη Μαύρη Θάλασσα με το σχέδιο «Κανάλι Κωνσταντινούπολης» και την ανακίνηση του θέματος της Συνθήκης του Μοντρέ.
Ο ενισχυμένος ρόλος της Τουρκίας στο Αφγανιστάν αναμοχλεύει, εν τω μεταξύ, τον ιστορικό και περιφερειακό ανταγωνισμό της με το Ιράν (ενόσω, εν μέσω φαινομενικά αντικρουόμενων αμερικανο-ισραηλινών πιέσεων για το πυρηνικό του πρόγραμμα, ισχυροποιεί τους δεσμούς με τη Μόσχα και το Πεκίνο). Επιπλέον, στους υπολογισμούς της η Ουάσινγκτον φαίνεται να προσμετρά και την ειδική σχέση της Αγκυρας με το Πακιστάν (που ήδη ορέγεται νέες ημέρες δόξας στο Αφγανιστάν υπό την ηγεσία των Ταλιμπάν), ως εν δυνάμει εξισορροπιστή της προσέγγισης του Ισλαμαμπάντ με την Κίνα και τη Ρωσία.
Οσο για τα αντισταθμιστικά οφέλη της Τουρκίας; Πέραν από το «ξεπάγωμα» των σχέσεων με τις ΗΠΑ και την αποκατάσταση του ρόλου της στην «οικογένεια» του ΝΑΤΟ (παρά το μόνιμο «αγκάθι» των ρωσικών S-400), «αποφασιστικής σημασίας θα είναι εάν η Ουάσινγκτον μπορέσει να πείσει την Ε.Ε. σε κάποια ειδική ρύθμιση για την Τουρκία – “συνδεδεμένο μέλος” είναι μία πιθανότητα», γράφει ο Μπαντρακουμάρ.
Ολα αυτά, βέβαια, υπό την αίρεση ότι η πολλάκις ταραγμένη συμμαχία ΗΠΑ – Τουρκίας μπορεί πράγματι να λειτουργήσει σε ένα πλαίσιο αμοιβαίας επωφελούς προσέγγισης, όπως έχει ζητήσει από τον Φεβρουάριο ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν, με ό,τι μπορεί αυτό να σημαίνει για τους υπόλοιπους «παίκτες» της ευρύτερης περιοχής…
