21η Απριλίου 1967 ήταν η ημέρα που η Δημοκρατία στην Ελλάδα μπήκε στον «γύψο». Μια από τις πιο μελανές σελίδες της ιστορίας, με τις μνήμες να είναι δυνατές και η συγκεκριμένη περίοδος παράδειγμα προς αποφυγή.
Πριν από 56 χρόνια, εκείνο το «μαύρο» πρωινό, μια ολιγομελής ομάδα αξιωματικών κατέλυσε το δημοκρατικό καθεστώς της Ελλάδας και εγκαθίδρυσε στρατοκρατική δικτατορία που είχε διάρκεια έως τις 24 Ιουλίου 1974, οπότε και κατέρρευσε υπό το βάρος της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
Η χώρα την εποχή εκείνη, βρισκόταν ουσιαστικά σε προεκλογική περίοδο. Οι εκλογές είχαν προκηρυχθεί για τις 28 Μαΐου και την εξουσία ασκούσε από τις 3 Απριλίου η ΕΡΕ, με Πρωθυπουργό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, έχοντας τη συναίνεση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Γεωργίου Παπανδρέου και του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Γεγονός των ημερών ήταν η συναυλία των Rolling Stones στο γήπεδο του Παναθηναϊκού (17 Απριλίου), που όμως διαλύθηκε από την Αστυνομία.
Το πραξικόπημα εκδηλώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Απριλίου. Λίγες ώρες πριν, είχε ολοκληρωθεί η συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου και τα μέλη του αποχώρησαν για τα σπίτια τους, χωρίς να έχουν ιδέα για το τι θα επακολουθούσε. Ανάμεσά τους και ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας, Παναγιώτης Παπαληγούρας.
Η τριάδα των Παπαδόπουλου, Παττακού και Μακαρέζου εκμεταλλεύτηκαν τον ύπνο των δημοκρατικών κυβερνήσεων και φρόντισαν να τοποθετήσουν στις πιο νευραλγικές θέσεις του στρατεύματος ανθρώπους μυημένους στα σχέδιά τους.
Τους βοήθησε, επίσης, το γεγονός ότι μέσα στην Αθήνα υπήρχαν μεγάλες μάχιμες μονάδες, όπως το Κέντρο Εκπαιδεύσεως Τεθωρακισμένων, που βρισκόταν στη σημερινή Πολυτεχνειούπολη, με διοικητή τον ταξίαρχο Παττακό.
Τα πρώτα τανκς και το σχέδιο «Προμηθεύς»
Στους δρόμους της Αθήνας βγήκαν τα πρώτα τανκς στις 2 τα ξημερώματα, για να καταλάβουν όλα τα στρατηγικά σημεία της πρωτεύουσας (Βουλή, Υπουργεία, ΕΙΡ, ΟΤΕ).
Ερπυστριοφόρα τεθωρακισμένα άρματα μάχης έκαναν επίδειξη δύναμης. Οι φωτογραφίες των τανκς που έχουν στραμμένες τις κάννες τους προς το ελληνικό Κοινοβούλιο σοκάρουν.
Την ίδια ώρα, ο Συνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς εξαπέλυε πιστές στο κίνημα δυνάμεις για να συλλάβουν το σύνολο της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Οι πραξικοπηματίες έβαλαν σε εφαρμογή το ΝΑΤΟικό σχέδιο «Προμηθεύς», για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου, με αποτέλεσμα να κινηθούν όλες οι στρατιωτικές μονάδες της Αττικής.
Μία από τις πρώτες ενέργειες των συνωμοτών ήταν να συλλάβουν τον αρχηγό του ΓΕΣ αντιστράτηγο Σπαντιδάκη και να τον αντικαταστήσουν με τον ομοιόβαθμό του Οδυσσέα Αγγελή, που ήταν μυημένος στο κίνημα.
Ο νέος αρχηγός του Στρατού έδωσε εντολή σε όλους του μεγάλους στρατιωτικούς σχηματισμούς να εφαρμόσουν το σχέδιο «Προμηθεύς» κι έτσι να εξασφαλισθεί η υπακοή του στρατεύματος σε όλη τη χώρα. Η μοναδική ενέργεια για να αντιμετωπιστεί εγκαίρως το πραξικόπημα έγινε από την πλευρά του Υπουργού Δημόσιας Τάξης, Γεωργίου Ράλλη, ο οποίος προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον ταξίαρχο Ορέστη Βιδάλη για να κινητοποιήσει το Γ’ Σώμα Στρατού στην Θεσσαλονίκη.
Δεν πρόλαβε, αφού το σχέδιο «Προμηθεύς» είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή, με αποτέλεσμα ο ταξίαρχος Βιδάλης να μην λάβει ποτέ το σήμα του Γεωργίου Ράλλη.
Στις 3:30 τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου το στρατιωτικό κίνημα είχε επικρατήσει. Με συντακτική πράξη κατά τη διάρκεια της ημέρας ανεστάλησαν οι διατάξεις του Συντάγματος και ματαιώθηκαν οι εκλογές της 28ης Μαΐου 1967. Παράλληλα, επιβάλλεται στρατιωτικός νόμος.
Μετά τη δύση του ηλίου οποιοσδήποτε κυκλοφορεί στον δρόμο «θα πυροβολείται άνευ προειδοποιήσεως»! Απαγορεύεται επίσης πάσα συνάθροιση ή συγκέντρωση σε κλειστό χώρο ή την ύπαιθρο. «Πάσα τοιαύτη θα διαλύεται διά των όπλων» αναφέρει ο εκφωνητής εν μέσω εθνικών εμβατηρίων. Ταυτόχρονα, οι δυνάμεις ασφαλείας θα έχουν το δικαίωμα συλλήψεως και φυλακίσεως παντός προσώπου «άνευ τηρήσεως οιασδήποτε διατυπώσεως, ήτοι άνευ εντάλματος της αρμοδίας αρχής και χωρίς να συντρέχει αυτόφωρος κατάληψις», ενώ δεν ισχύουν πλέον το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, το απαραβίαστο της αλληλογραφίας και η ίδρυση ή συμμετοχή σε σωματεία είναι μερικές από τις εντολές της Χούντας.
Στις 7 το πρωί, η ηγεσία των πραξικοπηματιών επισκέφθηκε στα Ανάκτορα του Τατοΐου τον Κωνσταντίνο και του ζήτησε να ορκίσει την κυβέρνησή τους. Η περιοχή ήταν περικυκλωμένη από τανκς για να μην υπάρξει περίπτωση δυναμικής αντίδρασης από τον άνακτα.
Ο συλληφθείς και αποπεμφθείς αρχηγός του ΓΕΣ Γρηγόριος Σπαντιδάκης, άνθρωπος του βασιλιά, όπως και ο Κόλλιας, προσχώρησε στους κινηματίες και ανέλαβε Υπουργός Εθνικής Άμυνας.
Μπαράζ συλλήψεων και δολοφονίες
Την ίδια μέρα, αναφέρει το sansimera.gr, άρχισαν και οι συλλήψεις απλών πολιτών, ενώ είχαμε και τα πρώτα θύματα.
Τα όργανα της Χούντας δολοφονούν στον Ιππόδρομο, που είχε μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, το στέλεχος της ΕΔΑ Παναγιώτη Ελή, ενώ ένας στρατιώτης πυροβολεί τη νεαρή Αθηναία Μαρία Καλαυρά, γιατί δεν υπάκουσε στις διαταγές του.
Δέκα ημέρες αργότερα, η Χούντα ανακοίνωσε ότι οι συλληφθέντες ανέρχονταν σε 6.509 άτομα, στη συντριπτική τους πλειονότητα αριστερών πεποιθήσεων.
Η Ελλάδα από την 21η Απριλίου 1967 μπήκε στο «γύψο», κατά την έκφραση του Παπαδόπουλου, για 7 χρόνια, 3 μήνες και 3 μέρες.
Η Δικτατορία κατέρρευσε στις 23 Ιουλίου 1974, μετά το πραξικόπημα στην Κύπρο και την τουρκική εισβολή στη Μεγαλόνησο.
Δείτε το βίντεο που είχε ετοιμάσει η ΕΡΤ το 2017, όταν συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από τη μαύρη μέρα της 21ης Απριλίου:
Άγνωστα περιστατικά της 21ης Απριλίου – Το ημερολόγιο του Χρήστου Πασαλάρη
Ο σπουδαίος Χρήστος Πασαλάρης σε καταγραφές που είχε κάνει στο ημερολόγιό του αποκάλυψε ορισμένα άγνωστα περιστατικά για τις πρώτες ώρες της δικτατορίας.
«Παρασκευή, 21 Απριλίου 1967,ώρα 1.40 μετά τα μεσάνυχτα. Είμαι αρχισυντάκτης στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ. Χτυπά το ιδιαίτερο τηλέφωνό μου: «Εμπρός, λέγετε!». Η φωνή είναι βραχνή απότομη. Έξι μόνο λέξεις : «Σε μισή ώρα κατεβαίνουν τα τανκς!».Τίποτε άλλο. Υπέθεσα ότι ήταν φάρσα. Πολλές φάρσες εκείνες τις μέρες. Ασχοληθήκαμε με τα θέματα της ημέρας που ήταν ένα αεροπορικό δυστύχημα στην Κύπρο και οι προετοιμασίες για την προεκλογική εξόρμηση του Γιώργου Παπανδρέου. Αλλά…
Στις 2.00 νέο τηλεφώνημα: «Κατεβαίνουν λεφούσια από τον Διόνυσο και το Γουδί!» Όχι, δεν ήταν φάρσα. Σήμανα αμέσως συναγερμό. Έστειλα τον Βασίλη Κοραχάη στον Διόνυσο και τον Τάκη Αγκαβανάκη στο Γουδί. Έφυγαν σαν αστραπή και σε δέκα λεπτά επιβεβαίωσαν το γεγονός. Και έτσι άρχισε η πιο μαύρη νύχτα της δεκαετίας…» έγραψε στο ημερολόγιο του ο Χρήστος Πασαλάρης και πρόσθεσε:
«Πήρα αμέσως τον Χρήστο Λαμπράκη στο απόρρητο τηλέφωνό του:
-Ελάτε, έχουμε πραξικόπημα!..
Πήρα αμέσως μετά τον Γεώργιο Παπανδρέου:
-Πρόεδρε, φύγετε αμέσως από το σπίτι. Έχουμε κίνημα!..
-Ας κοπιάσουν παιδί μου, θα τους περιμένω, είπε με την ολύμπια αταραξία του.
Πήρε ο Γιάννης Κάτρης τον Ανδρέα. Ούτε εκείνος ήθελε να φύγει από το σπίτι του. Μόνο που κρύφτηκε στο πατάρι.
Σε δέκα λεπτά έφτασε στο γραφείο μου ο Λαμπράκης. Του συνέστησα να πάει να κρυφτεί. «Δεν είναι ανάγκη να μας πιάσουν όλους». Κατέφυγε στο σπίτι της Ντόρας Στράτου. Αποχαιρετώντας όσους μείναμε είπε:.«Συνεχίστε τη δουλειά σας και ο Θεός βοηθός»!
Στις 2.50 οι πάντες είχαν εξαφανιστεί. Μείναμε ο Ανδρέας Δημάκος για το «Βήμα» και εγώ με τον Βαρίκα, τον Κάτρη, τον Τζεφρόνη, τον Κυλλεκίδη, τον Μανιατάκο, την Αλεξίου και μερικούς ακόμη για τα ΝΕΑ. Τα τηλέφωνα που δεν είχαν ακόμη διακοπεί άναψαν. Κανείς δεν ήξερε τίνος είναι το κίνημα….
Στις 4 το πρωί κυκλοφόρησε η «Καθημερινή» για να αναγγείλει με ένα ΜΟΝΟΣΤΗΛΟ στην 1η σελίδα ότι εξερράγη στρατιωτικό κίνημα! Οι άλλες πρωινές βγήκαν σαν να μη συνέβαινε τίποτε… Το ραδιόφωνο όμως έπαιζε εμβατήρια!».
Σύμφωνα με τον Χρήστο Πασαλάρη, «στις 7 το πρωί μάθαμε τα πάντα. Κεφαλή ήταν ο συνταγματάρχης Παπαδόπουλος. Στα ΝΕΑ τον είχαμε περιλάβει άσχημα με το σαμποτάζ του Έβρου. Ο Ψαθάς ήταν ο πρώτος δημοσιογράφος που συνελήφθη. Θυμήθηκα τι μου είχε πει ένας Κινέζος στρατηγός στο νησί Κεμόϊ το 1965. «Γνωρίζετε έναν συνταγματάρχη Παπαδόπουλο;» – «Όχι ,δεν τον ξέρω»… «Θα τον μάθετε πολύ σύντομα, φοιτήσαμε μαζί στη Σχολή Ψυχολογικού πολέμου, στο Πεντάγωνο της Αμερικής»!.. Σας λέει τίποτε;
Να όμως και κάτι ακόμη: Στις 11 το μεσημέρι εκείνης της μοιραίας ημέρας είχαμε μια απροσδόκητη επίσκεψη. Είδα να μπαίνει στο γραφείο μου ένας άνδρας κομψός, φαλακρός, απλά ντυμένος, με έναν μαύρο επίδεσμο στο αριστερό μάτι και με μερικά κουλούρια στο χέρι. Δεν άργησα να τον αναγνωρίσω. Ήταν ο αρχιστράτηγος του Ισραήλ Μοσέ Νταγιάν.
-Ξεμείναμε στην Αθήνα, μου είπε στα αγγλικά. Είμαι τράνζιτ για Τελ Αβίβ. Το αεροπλάνο μου μπλοκαρίστηκε στο Ελληνικό. Πέσαμε πάνω στα γεγονότα. Μπορώ να παρακολουθήσω τις εξελίξεις από εδώ;
Έμεινε κάπου τρεις ώρες και ζητούσε να του λέμε ό, τι νέα μαθαίναμε, αλλά απέφυγε να κάνει οποιοδήποτε σχόλιο. Έφυγε το ίδιο απλά όπως ήλθε. Ποτέ δεν μπόρεσα να εξηγήσω εκείνη τη… συμπτωματική άφιξη στην Αθήνα του Ισραηλινού πολέμαρχου, νικητή του «πολέμου των έξι ημερών» που θα ξεσπούσε 45 μέρες αργότερα, στις 6 Ιουνίου, στην έρημο του Σινά, με πλήρη χρησιμοποίηση των ελληνικών βάσεων…
Στη μία το απομεσήμερο πήραμε μήνυμα από τα νέα αφεντικά τα οδού Ζαλοκώστα ότι οι εφημερίδες δεν θα έβγαιναν ούτε το Σάββατο ούτε την Κυριακή αλλά μόνο τη Δευτέρα και..τετρασέλιδες ,με κείμενα που θα μας έστελνε η λογοκρισία Επικεφαλής της λογοκρισίας οι αλησμόνητοι για την αγριότητα Φαρμάκης, Καρύδας, Παπαπούλος, Βρυώνης, Παπαγγελής, Διάκος, Ευταξίας, Κονιτόπουλος, Ξεφτίλης και άλλοι..
Στείλαμε τότε ,ο Βαρίκας και εγώ, ένα γράμμα στον Χρήστο Λαμπράκη να μην βγουν οι εφημερίδες υπό τις συνθήκες αυτές, αλλά το αίτημα δεν έγινε δεκτό. Θα έπρεπε να κάνουμε υπομονή. Μόνο που και η υπομονή έχει τα όριά της…».
