Οι νέες βολές που εξαπέλυσε χθες ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κατά του Ισραήλ επιβεβαίωσαν ότι η σχέση ανάμεσα στην Τουρκία και το Ισραήλ αποτελεί ένα από τα πιο περίπλοκα διπλωματικά παζλ της Μέσης Ανατολής.
Ο πρόεδρος της Τουρκίας, συγκεκριμένα, κατηγόρησε το Ισραήλ ότι, σε αντίθεση με τη Χαμάς, δεν τηρεί τα συμφωνηθέντα για την εκεχειρία, κάλεσε τις ΗΠΑ και τη διεθνή κοινότητα να του ασκήσουν πιέσεις, ενώ επέμεινε πως είναι ανοιχτή η συμμετοχή τουρκικών στρατευμάτων στη διεθνή δύναμη που (κάποια στιγμή) θα αναπτυχθεί στη Γάζα, παρά το βέτο του Μπενιαμίν Νετανιάχου.
Η ουσία είναι πως η σχέση ανάμεσα στην Τουρκία και το Ισραήλ είναι πάρα πολύ δύσκολη. Από τη συνεργασία των δεκαετιών του ’90 και τη στρατηγική σύμπλευση στον Ψυχρό Πόλεμο μέχρι τη ρήξη του «Mavi Marmara» και τις εκατέρωθεν κατηγορίες για «κρατική τρομοκρατία», οι δύο χώρες κινούνται σε ένα διαρκές εκκρεμές ανάμεσα στη σύγκρουση και τη συνύπαρξη.
Σήμερα, το εκκρεμές αυτό ταλαντεύεται ξανά: υπό την πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών, Άγκυρα και Τελ Αβίβ επιχειρούν να συνυπάρξουν μέσα σε ένα περιφερειακό περιβάλλον γεμάτο αβεβαιότητες, αντιφατικές συμμαχίες και εύθραυστες ισορροπίες. Πίσω από τις ανακοινώσεις περί «συνεργασίας» κρύβεται ένα σύστημα συμφερόντων, ανταγωνισμών και γεωπολιτικής καχυποψίας. Σε αυτή τη λογική προσδιορίζονται κάποιοι «μύθοι» και οι λιγότερο προφανείς αλήθειες τους.
1 Μύθος: Τουρκία και Ισραήλ έχουν ιστορικά εχθρικές σχέσεις.
Αλήθεια: Οι δύο χώρες διατηρούν διπλωματικές σχέσεις από το 1949. Αυτό καθιστά την Τουρκία το μουσουλμανικό κράτος με τη μακροβιότερη συνεχή σχέση με το Ισραήλ.
Η συνεργασία τους σε τομείς όπως η άμυνα, η ενέργεια και οι υπηρεσίες πληροφοριών υπήρξε διαχρονική, ακόμη και όταν οι πολιτικές σχέσεις πάγωναν. Η μεταξύ τους ένταση, που πολλές φορές περιγράφεται ως «σύγκρουση», προορίζεται σύμφωνα με αναλυτές για εσωτερική κατανάλωση και αφορά περισσότερο διαχείριση ισορροπιών παρά απόλυτη ρήξη. «Το Ισραήλ και η Τουρκία είναι δύο περιφερειακοί παράγοντες υπερβολικά σημαντικοί για να αντέξουν μια πλήρη ρήξη στις σχέσεις τους» ανέφερε στην «Jerusalem Post» ο Μάικλ Χαράρι, πρώην πρεσβευτής του Ισραήλ στην Κύπρο και ερευνητής πολιτικής στο Ισραηλινό Ινστιτούτο Περιφερειακής Εξωτερικής Πολιτικής.
2 Μύθος: Το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τη Γάζα έχει μόνο ανθρωπιστικά κίνητρα και βρίσκεται πίσω από τις καταγγελίες της πολιτικής Νετανιάχου.
Αλήθεια: Η Αγκυρα αξιοποιεί ένα εργαλείο πολιτικής και στρατηγικής ηγεμονίας με το βλέμμα σε ευρύτερα ζητήματα ασφάλειας.
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βλέπει το παλαιστινιακό ζήτημα ως μοχλό νομιμοποίησης στο εσωτερικό και ως πλατφόρμα περιφερειακής προβολής ισχύος. Το ενδιαφέρον της Αγκυρας για συμμετοχή στην προώθηση του ειρηνευτικού σχεδίου για τη Γάζα εκτιμάται ως μια προσπάθεια να αναδειχθεί σε αναντικατάστατο διαμεσολαβητή στον μουσουλμανικό κόσμο και να είναι παρούσα στη διαδικασία που θα ορίσει το μεταπολεμικό τοπίο στη Μέση Ανατολή. Επίσης οι ισραηλινές κλιμακώσεις στο Ιράν, στη Συρία και στο Κατάρ συνιστούν άμεση πρόκληση προς την τουρκική περιφερειακή στάση. Από την άλλη πλευρά ο πρωθυπουργός του Ισραήλ δεν είναι ακριβώς έτοιμος να συγκατατεθεί σε μια τουρκική συμμετοχή στη διεθνή δύναμη όταν αυτή αναπτυχθεί στη Λωρίδα.
3 Μύθος: Η Ουάσιγκτον φέρνει κοντά Ισραήλ και Τουρκία.
Αλήθεια: Η αμερικανική μεσολάβηση παράγει συνεργασία από ανάγκη, όχι από εμπιστοσύνη και αμοιβαία βούληση Τουρκίας – Ισραήλ.
Η Ουάσιγκτον επιθυμεί μια τουρκική εμπλοκή που θα περιορίσει την ιρανική επιρροή και θα σταθεροποιήσει τη Γάζα ενώ το Ισραήλ βλέπει στην Τουρκία έναν απρόβλεπτο εταίρο που προστατεύει τη Χαμάς. Ταυτόχρονα το Τελ Αβίβ δεν έχει την πολυτέλεια να απορρίψει έναν σύμμαχο των ΗΠΑ που ασκεί επιρροή στην παλαιστινιακή οργάνωση. Το αποτέλεσμα είναι το Ισραήλ να θέλει να περιορίσει τον τουρκικό ρόλο στην ανοικοδόμηση και γενικότερα στην «επόμενη μέρα», ενώ η Τουρκία επιδιώκει να εδραιωθεί ως εγγυήτρια δύναμη.
4 Μύθος: Η Τουρκία αντιπαλεύει το Ιράν και θα καλοδεχόταν μια ισραηλινή κλιμάκωση
Αλήθεια: Αν και συγκρούονται στη Συρία, Αγκυρα και Τεχεράνη διατηρούν λειτουργική ισορροπία.
Η Τουρκία θεωρεί το Ιράν απαραίτητο αντίβαρο στην ισραηλινή και αμερικανική ισχύ ενώ η πλήρης αποδυνάμωσή του θα αποσταθεροποιούσε ολόκληρη την περιοχή και θα προκαλούσε χάος. Ετσι, ενώ καταδικάζει ρητορικά την ιρανική πολιτική, στην πράξη απορρίπτει κάθε ισραηλινή ή αμερικανική στρατιωτική κλιμάκωση εναντίον της Τεχεράνης ώστε να μην παραβιαστούν οι κόκκινες γραμμές που διατηρούν τη Μέση Ανατολή σε ισορροπία. Οπως επισημαίνει αναλυτής στο arabcenterdc.org, η Αγκυρα προτιμά έναν προβλέψιμο αντίπαλο από έναν καταρρέοντα γείτονα.
5 Μύθος: Ως δύναμη σταθερότητας στη Συρία, η Τουρκία δεν αντιμετωπίζεται ως «απειλή» από το Ισραήλ.
Αλήθεια: Η τουρκική παρουσία λειτουργεί περισσότερο ως εργαλείο ελέγχου παρά σταθεροποίησης.
Η στρατιωτική επιρροή της Άγκυρας, οι τοπικές πολιτοφυλακές και η πολιτική «ζώνης ασφαλείας» συντηρούν μια κατάσταση μόνιμης εξάρτησης κι ένα κλίμα ελεγχόμενης αστάθειας. Για το Ισραήλ, αυτή η πολιτική συνιστά έμμεση απειλή, καθώς η Τουρκία ενισχύει τη συριακή κυβέρνηση και αντιδρά σε κάθε ισραηλινό πλήγμα κατά ιρανικών θέσεων στη Συρία. Επίσης η Αγκυρα επιδιώκει ενεργό ρόλο στην ανοικοδόμηση της Συρίας – όχι πρωτίστως μέσω οικονομικής χρηματοδότησης, αλλά μέσω τεχνογνωσίας και του τουρκικού κατασκευαστικού τομέα.
6 Μύθος: Η νέα φάση οδηγεί σε εξομάλυνση σχέσεων.
Αλήθεια: Πρόκειται για βελτίωση σχέσεων που βασίζονται σε αμοιβαία οφέλη και όχι στην εμπιστοσύνη.
Η συνεργασία μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας είναι στην ουσία λειτουργική και βασίζεται στην αλληλεξάρτηση και όχι στην εμπιστοσύνη. Η Τουρκία θέλει πολιτική επιρροή στη Γάζα και ρόλο «προστάτιδας» των μουσουλμάνων, ενώ το Ισραήλ θέλει να διασφαλίσει ότι αυτή η επιρροή δεν θα υπονομεύσει την ασφάλειά του. Και οι δύο πλευρές γνωρίζουν ότι η πλήρης ρήξη θα είναι καταστροφική αλλά και η πλήρης συμφιλίωση δεν είναι πιθανή όσο παραμένουν ανοιχτές πληγές. Ορισμένοι υπογραμμίζουν ότι η Τουρκία και το Ισραήλ μοιάζουν σήμερα με δύο παίκτες που αναγκάζονται να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι, γνωρίζοντας πως η αποχώρηση του ενός θα σημάνει αστάθεια για όλους. Οπως εύστοχα είχε σημειώσει ο Ρόμπερτ Μάλεϊ, αμερικανός διπλωμάτης και αναλυτής, «στη Μέση Ανατολή, η συνεργασία είναι συχνά απλώς η προσωρινή μορφή της αντιπαράθεσης».
