Είναι μεσημέρι της 4ης Ιουνίου του 2004. Σε ένα ύψωμα απέναντι από το Ολυμπιακό Στάδιο, στην Αθήνα, η νεοεκλεγείσα τότε αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού Φάνη Πάλλη-Πετραλιά παρατηρεί με αγωνία τους γιγαντιαίους γερανούς να μετακινούν δύο ατσάλινα τόξα βάρους 9.000 τόνων στις τελικές τους θέσεις, για να δημιουργήσουν αυτό που θα έμενε στην ιστορία ως το «στέγαστρο Καλατράβα». «Θα είναι έτοιμο για την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων;» τη ρωτούν δημοσιογράφοι. Η υπουργός απαντά θετικά με βεβαιότητα. Στην τελετή έναρξης το στέγαστρο θα έκλεβε την παράσταση, με πυροτεχνήματα να εκτοξεύονται από αυτό.
Μετά το τέλος των Αγώνων, ωστόσο, θα έπεφτε το σκοτάδι… Δύο δεκαετίες και κάτι αργότερα, το στέγαστρο που σχεδίασε ο διάσημος Ισπανός αρχιτέκτονας Σαντιάγο Καλατράβα έχει γίνει αντικείμενο συζήτησης σε ό,τι αφορά τη στατικότητα και τη γενικότερη ασφάλειά του. «Ζήτημα τέτοιο δεν υπάρχει», λένε οι επιστήμονες, οι οποίοι ωστόσο σηκώνουν το φρύδι τους με νόημα όταν αναφέρονται στο ότι ήρθε η ώρα της λυπητερής. Για πρώτη φορά θα γίνει συντήρηση του στεγάστρου, με το κόστος να φτάνει στα 78,23 εκατ. ευρώ. «Και λίγα είναι αν σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για ένα έργο στο οποίο δεν έγινε ποτέ καν η υποτυπώδης συντήρηση», σημειώνουν.
Οι εργασίες
Τις τελευταίες ημέρες του περασμένου Δεκεμβρίου το ΤΑΙΠΕΔ δημοσίευσε την προκήρυξη του έργου «Στατική και λειτουργική αποκατάσταση των δύο στεγάστρων του Κεντρικού Σταδίου και του Ποδηλατοδρομίου του Ολυμπιακού Αθλητικού Κέντρου Αθηνών – ΟΑΚΑ». Το έργο έχει εκτιμώμενη αξία 63,09 εκατ. ευρώ χωρίς ΦΠΑ ή 78,23 εκατ. με ΦΠΑ. Η διαδικασία ορίζει ότι η τελευταία προθεσμία παραλαβής των προσφορών είναι η 10η Φεβρουαρίου.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η αποσφράγιση των προσφορών θα γίνει την επομένη, στις 11 Φεβρουαρίου. Αν όλα πάνε σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, ο ανάδοχος ή οι ανάδοχοι θα πιάσουν αμέσως δουλειά ώστε να εκπληρώσουν τη σύμβαση, δηλαδή να ολοκληρώσουν τη συντήρηση του στεγάστρου στον προβλεπόμενο χρόνο -14 μήνες από την υπογραφή της σύμβασης. Ρόλο τεχνικού συμβούλου στο έργο της συντήρησης του στεγάστρου έχει αναλάβει το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, πηγές του οποίου επισημαίνουν στο «ΘΕΜΑ» ότι «ο αρχικός σχεδιασμός και προτού ασχοληθεί το ΤΕΕ περιελάμβανε διαγωνισμό ο οποίος ξεπερνούσε τα 100 εκατ. ευρώ. Μετά την εμπλοκή του ΤΕΕ, το κόστος του έργου μειώθηκε σημαντικά, παραπάνω από 30%».
Τι εργασίες θα γίνουν όμως με αυτό το κόστος; Το βασικό, όπως σημειώνουν τεχνικοί επιστήμονες, είναι να συντηρηθεί η μεταλλική κατασκευή. Δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται, με δεδομένο ότι το έργο έχει κολοσσιαίες διαστάσεις. Τα δύο ατσάλινα τόξα του στεγάστρου έχουν ύψος 80 μέτρα, μήκος 304 μέτρα έκαστο και συνολικό βάρος 9.000 τόνους. Ολη η στέγη έχει έκταση 25.000 τ.μ.
Οπως περιγράφεται στην προκήρυξη του έργου από το ΤΑΙΠΕΔ, αντικείμενό του είναι η επισκευή των προβληματικών σημείων και η υλοποίηση των απαραίτητων διαδικασιών αποκατάστασης του απαιτούμενου επιπέδου στατικής επάρκειας των μεταλλικών κατασκευών των δύο εμβληματικών στεγάστρων του ΟΑΚΑ, καθώς και η συντήρηση – επισκευή – αντικατάσταση στοιχείων των μεταλλικών κατασκευών και των πολυκαρβονικών πάνελ των στεγάστρων της εν λόγω αθλητικής εγκατάστασης.
Η προκήρυξη αναφέρει ότι ο ανάδοχος του έργου θα πρέπει να εκτελέσει εργασίες ελέγχου με μη καταστροφικές δοκιμές των κρίσιμων συγκολλητών και κοχλιωτών συνδέσεων των στεγάστρων (τις βίδες και τις ενώσεις δηλαδή), να ενισχύσει τις θέσεις όπου απαιτηθεί από τις σχετικές μελέτες, οι οποίες θα συνταχθούν και θα εγκριθούν, να αποκαταστήσει κατασκευαστικές ατέλειες, να διασφαλίσει τη στεγανότητα όλων των συνδέσεων, να αντικαταστήσει τα πολυκαρβονικά φύλλα (panel) επικαλύψεων, καθώς και να ολοκληρώσει την επαναβαφή των μεταλλικών επιφανειών.
Oταν ολοκληρωθούν οι εργασίες, επισημαίνουν πηγές του ΤΕΕ, το στέγαστρο θα είναι σε κατάσταση σαν να έχει μόλις κατασκευαστεί. «Σαν να μπήκε καινούριο στέγαστρο», επισημαίνουν. Οπως παρατηρούμε παραπάνω, προφανώς για λόγους οικονομίας χρόνου -αλλά και χρήματος-, το έργο δημοπρατείται ενιαία με το σύστημα της μελέτης – κατασκευής. Αυτό σημαίνει ότι ο ανάδοχος αναλαμβάνει να εκπονήσει τις απαιτούμενες μελέτες και να εκτελέσει τις παρεμβάσεις που απαιτούνται «ώστε να εξασφαλίζεται η κατάρτιση συνολικού πλάνου από τον ανάδοχο που δύναται να επιτρέψει την καλύτερη οργάνωση παράλληλης χρήσης των δύο αθλητικών υποδομών, του Κεντρικού Σταδίου και του Ποδηλατοδρομίου, κατά τη διάρκεια του έργου».
20 χρόνια χωρίς έλεγχο
Το τεράστιο έργο του στεγάστρου Καλατράβα αποτελούσε μια αρχιτεκτονική πρόκληση και παρελήφθη προσωρινά το 2004 για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, με τη συντήρησή του να την αναλαμβάνει λίγο αργότερα με βραχύβια σύμβαση η Hochtief. Ακόμα και στην «προσωρινή παράδοση» του έργου, το γραφείο του Ισπανού αρχιτέκτονα είχε τόσα πολλά σχέδια που οι συνεργάτες του τα μετέφεραν σε περισσότερες από 20 χάρτινες κούτες!
Το έργο του στεγάστρου παραδόθηκε πλήρως αρκετά αργότερα, το 2009. Τότε η εταιρεία Bung, η οποία είχε προσληφθεί ως σύμβουλος, πρότεινε διορθώσεις σε σημεία, όπως κοχλίες προέντασης, σε ορατή σκουριά, ελέγχους συρματόσχοινων εδράνων, καθώς και δύο φορές ετησίως να γίνεται μια υποτυπώδης συντήρηση και κάθε 5-10 χρόνια να γίνονται οι κλασικοί έλεγχοι για τις συγκολλήσεις.
Στους ελέγχους αυτούς περιλαμβάνεται ραδιογραφικός έλεγχος των μεταλλικών κατασκευών (κάτι σαν ακτινογραφία της κατασκευής) για να διαπιστώνεται η στατικότητά του, που είναι και η συνηθισμένη ανά τον κόσμο πρακτική ελέγχου των μεταλλικών κατασκευών. Αυτός ο λεπτομερέστατος οδηγός συντήρησης κάποιων χιλιάδων σελίδων παραδόθηκε ως manual, το οποίο υπάρχει στα αρχεία του Ολυμπιακού Σταδίου, του ΥΠΕΧΩΔΕ, του υπουργείου Αθλητισμού, αλλά και της ελεγκτικής εταιρείας, ενώ είναι και δημόσια προσβάσιμο (σε βιβλιοθήκες για αρχιτέκτονες).
Ολα αυτά όμως έμειναν στα χαρτιά αφού στο μεταξύ η Ελλάδα «καιγόταν». Είχε προηγηθεί η έναρξη της υπερδεκαετούς κρίσης του 2008 και καθώς κόβονταν μισθοί και συντάξεις, αφού στο Δημόσιο δεν υπήρχαν χρήματα ούτε για τα απαραίτητα, το να διατεθούν ποσά της τάξης των 20 εκατ. ευρώ και άνω για την ετήσια συντήρηση του στεγάστρου του ΟΑΚΑ φαινόταν σαν κάτι περιττό. Αλλωστε και προηγουμένως η επιχορήγηση που έπαιρνε το ΟΑΚΑ για συντήρηση δεν ξεπερνούσε τα 16-17 εκατ. ευρώ ετησίως, με τα έξοδα γενικής συντήρησης να ξεπερνούν τα 27 εκατ. χωρίς τις προτεινόμενες εργασίες στο έργο Καλατράβα.
Η ταλάντωση
Κάπως έτσι και χωρίς να εκτελεστεί κανένας έλεγχος και καμία εργασία συντήρησης στο στέγαστρο, φτάνουμε στο 2018. Τότε στη διάρκεια ενός ευρωπαϊκού αγώνα της ΑΕΚ καταγράφεται σε βίντεο έντονη ταλάντωση του πάνω διαζώματος. Παρότι οι ταλαντώσεις σε μεγάλες κατασκευές είναι κάτι συνηθισμένο, το ΥΠΕΧΩΔΕ αναλαμβάνει τότε να κάνει έλεγχο σε όλη την εγκατάσταση πάνω σε τρεις βασικούς άξονες: να διαπιστωθεί αν το διάζωμα είναι στατικά επαρκές, να καταγραφούν οι φθορές σε επιχρίσματα, μηχανικά, σοβάδες κ.λπ. και, τέλος, να ωριμάσει η προκήρυξη των απαιτούμενων παρεμβάσεων στο στέγαστρο και το στάδιο.
Τον Φεβρουάριο του 2021 η κοινοπραξία ΔΟΜΗ παραδίδει στο ΥΠΕΧΩΔΕ και το ΟΑΚΑ την έκθεσή της, στην οποία διαπιστώνει ότι το διάζωμα είναι ασφαλές, καταγράφει φθορές χωρίς να θέτει ζήτημα ασφάλειας και δίνει κατευθύνσεις για ελέγχους σε δομικά στοιχεία και στέγαστρα, καθώς και για παρεμβάσεις που θα αναβαθμίσουν τη στατική επάρκεια του στεγάστρου στα σημερινά πρότυπα.
Οι τότε αρμόδιοι υπουργοί Λευτέρης Αυγενάκης – Ακης Σκέρτσος αποφασίζουν να θέσουν ως βασικές προτεραιότητες την ενεργειακή αναβάθμιση, τη συντήρηση των μεταλλικών κατασκευών (για λόγους ουσίας και αισθητικούς), αλλά και τη συντήρηση και αναμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του ΟΑΚΑ χρησιμοποιώντας ως πηγή χρηματοδότησης το ΕΣΠΑ.
Τελικά, τις παρεμβάσεις τρέχει το ΤΑΙΠΕΔ και το καλοκαίρι του 2021 το έργο των 57 εκατ. ευρώ εντάχθηκε στο κλείσιμο του Ταμείου Ανάκαμψης. Υπεγράφη η τριμερής σύμβαση μεταξύ ΟΑΚΑ, υπουργείου και ΤΑΙΠΕΔ και ξεκίνησε άμεσα η ενεργειακή αναβάθμιση από την οποία προέκυπτε και ο μεγαλύτερος κίνδυνος, αφού και τα καζάνια στο λεβητοστάσιο ήταν του 2000.
Το έργο για τον έλεγχο και τις τυχόν επισκευές που θα χρειάζονταν τα στέγαστρα προκηρύχθηκε δύο φορές (την πρώτη βγήκε άγονος λόγω έλλειψης συμμετοχής) το 2022. Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου ανέλαβε η κοινοπραξία ΔΟΜΗ. Χρησιμοποιώντας εναερίτες, drones και ειδικά μηχανήματα μετρήσεων για έναν χρόνο έκαναν τον έλεγχο που δεν έκανε κανείς από τότε που παραδόθηκε το στέγαστρο.
Δεν είναι μόνο εντυπωσιακό στην όψη, αλλά και μια τεχνική πρόκληση για κάθε μηχανικό και αρχιτέκτονα. Το στέγαστρο Καλατράβα του Ολυμπιακού Σταδίου φτιάχτηκε έτσι ώστε να αντέχει και τα πιο ακραία φαινόμενα της φύσης. Υπήρχε περίπτωση να πέσει; «Ούτε αν έμενε ασυντήρητο για άλλα 30 χρόνια», λένε οι ειδικοί, με τον Σαντιάγο Καλατράβα να δηλώνει όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή: «H Ελλάδα πλήρωσε πολλά για την ανάπλαση του συγκροτήματος του Ολυμπιακού Σταδίου, αλλά το έργο αξίζει τα χρήματα που καταβλήθηκαν».
Πόσα ήταν αυτά; Τουλάχιστον 255 εκατ. ευρώ, με βάση τις εκτιμήσεις του τότε προέδρου της ΔΟΕ Ζακ Ρογκ, ο οποίος μάλιστα είχε πει το 2004: «Εμείς δεν το θέλαμε το στέγαστρο, αλλά οι Ελληνες επέμειναν – και βεβαίως, κυρίαρχο κράτος είναι και δεν θα μπορούσαμε να αντιταχθούμε στην κυβέρνηση ενός κυρίαρχου κράτους. Να μην έρχονται όμως μετά να μας ζητούν ευθύνες για υπερβολικό κόστος των Αγώνων». Σύμφωνα με στοιχεία που είχαν κατατεθεί στη Βουλή το 2004, πάντως, το έργο του στεγάστρου είχε αρχικό προϋπολογισμό 251,1 εκατ. ευρώ, αλλά το τελικό κόστος του ξεπέρασε τα 376 εκατ. ευρώ.
Περίπλοκη διαδικασία
Πρόκειται για μια περίπλοκη γιγαντιαία κατασκευή, ο σκελετός της οποίας αποτελείται από δύο τόξα – χαλύβδινους κυλίνδρους. Αυτοί ηλεκτροσυγκολλήθηκαν στα εργοστάσια κατασκευής τους. Τα συνεργεία που θα αναλάβουν τη συντήρηση πρέπει να επιθεωρήσουν ή να επαναλάβουν περίπου 1.800 χιλιόμετρα ηλεκτροσυγκολλήσεων σε όλη την επιφάνεια του στεγάστρου. Θα πρέπει επίσης να ελέγξουν για σκουριά, να καθαρίσουν και, αν χρειαστεί, να αντικαταστήσουν τις βίδες που έχουν χρησιμοποιηθεί στο στέγαστρο. Συνολικά, πρόκειται για βίδες διαφόρων μεγεθών βάρους 500 τόνων.
Οι εναερίτες θα πρέπει να αιωρούνται σε ύψος 80 μέτρων -κατά τι παραπάνω από την κορυφή του Παρθενώνα– από το επίπεδο της πόλης της Αθήνας και να ελέγξουν μεταλλικά καλώδια συνολικού μήκους 10 χιλιομέτρων. Το βάρος αυτών των καλωδίων φτάνει στους 149 τόνους.
Οι θόλοι πατάνε σε τέσσερις βάσεις, οι οποίες έχουν θεμελιωθεί σε βάθος τουλάχιστον 27 μέτρων. Στα θεμέλια τοποθετήθηκαν φρεατοπάσσαλοι οι οποίοι δέθηκαν μεταξύ τους με σκυρόδεμα. Αυτά είναι και τα θεμέλια που θα πρέπει να ελεγχθούν και να συντηρηθούν για τη στατικότητα του έργου και, αν κριθεί πως χρειάζεται, να ενισχυθούν. Μόνο για τη θεμελίωση ο Καλατράβα παρέδωσε 2.200 διαφορετικά σχέδια.
Σύμφωνα με τις προδιαγραφές κατασκευής του, το στέγαστρο Καλατράβα μπορεί να αντέξει θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 70 βαθμούς Κελσίου, σεισμούς άνω των 7 Ρίχτερ (υπάρχει πρόβλεψη για σεισμική επιτάχυνση 24g!) και ανέμους τουλάχιστον 120 χιλιομέτρων την ώρα.
Το έργο σε αριθμούς
500 τόνοι συνολικού βάρους βίδες διαφόρων μεγεθών
1.800 χλμ. το μήκος των ηλεκτροσυγκολλήσεων
80 μέτρα το ύψος που θα ανέβουν οι εναερίτες τεχνικοί
27 και πλέον μέτρα το βάθος των θεμελίων
10 χλμ. το μήκος των μεταλλικών καλωδίων
116 δοκοί μήκους από 33 έως 54,8 μέτρα που είναι ηλεκτροσυγκολλημένες με τα δύο τόξα
304 μέτρα μήκος και 80 μέτρα ύψος οι μεταλλικοί θόλοι που θα ξαναβαφτούν
78,23 εκατ. ευρώ με ΦΠΑ το κόστος της συντήρησης
25.000 τ.μ. έκταση καλύπτουν τα πολυκαρβονικά πάνελ, διαστάσεων 1χ5 μέτρα έκαστο
