Βρισκόμαστε στη Σαρακοστής, την πιο αυστηρή περίοδο νηστείας για την Ορθόδοξη Εκκλησία. Και όμως, η 25η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως εξαίρεση στην οποία επιτρέπεται να φάμε ψάρι. Γιατί όμως σύμφωνα με το έθιμο καταναλώνουμε παστό μπακαλιάρο, ένα είδος ψαριού που συναντάμε στο βορειοανατολικό Ατλαντικό;
Στην Ελλάδα ο μπακαλιάρος έγινε γνωστός τον 15ο αιώνα, κυρίως στους κατοίκους της ενδοχώρας, επειδή γίνεται παστός, γεγονός που τον καθιστά φθηνό και εύκολο στη συντήρηση.
Καθιερώθηκε πολύ εύκολα σαν φαγητό για την 25η Μαρτίου, καθώς το φρέσκο ψάρι ήταν δύσκολα προσβάσιμο και αποτελούσε πολυτέλεια για τους φτωχούς κατοίκους της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η σκορδαλιά ήρθε να “ελληνοποιήσει” το συγκεκριμένο φαγητό και ίσως να κρατήσει την πίεσή μας σε φυσιολογικά επίπεδα από το πολύ αλάτι του μπακαλιάρου.
Σε συνέντευξη που είχε δώσει ο αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ, κ. Παναγιώτης Σκαλτσής στο “Βήμα” αναφέρει: “Μέσα στην περίοδο της Τεσσαρακοστής η νηστεία καταλύεται, διαφοροποιείται δηλαδή, τρεις φορές, δίνοντας μια ευκαιρία στους πιστούς για ενδυνάμωση μιας και η νηστεία αυτή είναι η πιο αυστηρή, αφού δεν επιτρέπεται ούτε το λάδι”.
“Η πρώτη από αυτές τις εξαιρέσεις γίνεται σήμερα, ανήμερα της εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, όπως έχει καθιερωθεί η 25η Μαρτίου. Πρόκειται για μια χαρμόσυνη εορτή μέσα στην περίοδο του πένθους της Σαρακοστής” και όπως εξηγεί ο κ. Σκαλτσής, “επειδή είναι θεομητορική εορτή, αφιερωμένη στην Παναγία και ως εκ τούτου ιδιαίτερα σημαντική για τα μοναχικά τυπικά, καταλύονται το ψάρι, το έλαιο και ο οίνος”.
“Μια εξαίρεση που φαίνεται πως γενικεύθηκε – αν και σε ορισμένα κέντρα του χριστιανισμού προϋπήρχε – μετά την καθιέρωσή της το 692 μ.Χ. από την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο, γνωστή και ως “Εν Τρούλω Σύνοδος”.
“Όσον αφορά τη δεύτερη ημέρα διαφοροποίησης της νηστείας, που είναι η Κυριακή των Βαΐων, οι πατέρες της εκκλησίας δε συμμερίζονται την ίδια άποψη. Σύμφωνα με τη Στουδιτική παράδοση (Άγιος Θεόδωρος Στουδίτης), επειδή η εορτή αυτή θεωρείται Δεσποτική, είναι αφιερωμένη δηλαδή στον επίγειο βίο του Ιησού, οι πιστοί καταναλώνουν και πάλι ψάρι, λάδι και κρασί. Για άλλους πατέρες όμως αυτό ισχύει μόνο την ημέρα του Ευαγγελισμού. Κατάλυση του λαδιού γίνεται και τη Μεγάλη Πέμπτη, σύμφωνα με τα μοναχικά τυπικά, ημέρα αφιερωμένη στην παράδοση του Μυστικού Δείπνου, οπότε τελείται και η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, η οποία τελείται μόλις 10 φορές το χρόνο.”
