Με δύο ατμομηχανές, μια αμερικανική και μια κινέζικη, αναμένεται να εκκινήσει και πάλι την εφετινή χρονιά η παγκόσμια οικονομία, μετά το πανδημικό πισωγύρισμα του 2020. Στο συρμό της ανάπτυξης, όμως, δεν έχουν συνδεθεί όλες οι χώρες. Στον κατ’ ευφημισμό λεγόμενο «αναπτυσσόμενο κόσμο» και στις με διάθεση ρομαντισμού καλούμενες «αναδυόμενες οικονομίες» οι εμβολιασμοί βρίσκονται ακόμα στο στάδιο του υγειονομικού σχεδιασμού. Ο ιός καλπάζει ανεξέλεγκτος και η φτώχεια βαθαίνει.
«Εδώ στην Ουάσιγκτον ο κόσμος μιλά για τη ‘δεκαετία που βρυχάται’ και ετοιμάζεται να δει την αμερικανική οικονομία να απογειώνεται», δηλώνει στο πρακτορείο Associated Press ο πρώτος αναπληρωτής γενικός διευθυντήςη του ΔΝΤ Τζέφρι Οκαμότο. «Η σκληρή αλήθεια είναι όμως ότι οι φτωχότερες χώρες δεν θα δουν να διανέμονται τα εμβόλια σ’ αυτές παρά την επόμενη χρονιά», πρόσθεσε. Κάτι που σημαίνει ότι η ανάκαμψη των οικονομιών θα καθυστερήσει πολύ ακόμα και η οδύνη για τους φτωχούς θα συνεχίσει να σωρεύεται.
Ο Χοσέ Λοουίς Ρόζας, ένας ξεναγός στα ερείπια του Μάτσου Πίτσου στο Περού, επιβίωσε το 2020 ροκανίζοντας τις αποταμιεύσεις του και περικόπτοντας πάγιες δαπάνες. Μετέφερε, για παράδειγμα, τις δυο κόρες του από το ιδιωτικό σε δημόσιο σχολείο.
Εφέτος που οι ξένοι τουρίστες δεν φαίνεται να επιστρέφουν ακόμα στα μαγευτικά βουνά της χώρας του και τα έτοιμα χρήματα τελειώνουν, ο κύριος Ρόζας σκέπτεται να μετακομίσει οικογενειακώς από την τουριστική πόλη Άγκουας Καλιέντες στο πατρικό του σπίτι σε ένα φτωχό απομακρυσμένο χωριό, για να καλλιεργήσει μαζί με τους γέροντες γονείς του αβοκάντο, μάνγκο και μοσχολέμονα.
«Δουλεύω όπου βρω μόνο για να έχουμε φαγητό στο τραπέζι μας. Για να αγοράζουμε φιάλες υγραερίου και πού και πού ελάχιστο κρέας. Δεν περισσεύει τίποτ για αποταμίευση», δηλώνει στο ρεπορτάζ του Associated Press.
Ένας άλλος κόσμος
Την περασμένη εβδομάδα το ΔΝΤ αύξησε τις προβλέψεις του για την ανάπτυξη του παγκόσμιου ΑΕΠ στο 6% εφέτος με το αιτιολογικό των άνευ προηγουμένου προγραμμάτων οικονομικής στήριξης που έχει εκπονήσει η νέα αμερικανική κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν και επίσης συνυπολογίζοντας τη θεαματική επιτάχυνση της εμβολιαστικής διαδικασίας στις ΗΠΑ.
Η αμερικανική Κεντρική Τράπεζα (Fed) είναι ακόμα πιο αισιόδοξη προβλέποντας παγκόσμια ανάπτυξη 6,5% (το υψηλότερο ποσοστό από το 1984), ενώ κάποιες επενδυτικές τράπεζες της Wall Street ανεβάζουν τις προβλέψεις τους στο 7%.
Ανάκαμψη προβλέπουν οι ειδικοί και για τις φτωχότερες χώρες, αλλά με σημαντική χρονική υστέρηση. Κι αυτό επειδή οι εμβολιασμοί στις αναδυόμενες αγορές αναμένεται να έχουν καλύψει μόλις το 28% του πληθυσμού έως τα τέλη του 2021, έναντι ποσοστού 72% για τις ανεπτυγμένες χώρες.
Και ενώ οι ανεπτυγμένες οικονομίες έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν εφέτος τις κυβερνητικές δαπάνες κατά 13% του ΑΕΠ τους συγκριτικά με το 2020 – κάτι που αντιστοιχεί σε δισεκατομμύρια δολάρια – οι φτωχότερες χώρες δεν θα καταφέρουν να τις αυξήσουν ούτε κατά 2% ως ποσοστό του ΑΕΠ, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ.
Το αποτέλεσμα είναι η προϊούσα κρίση να στοιχίσει ακριβότερα και να πλήξει βαρύτερα τις φτωχές χώρες συγκριτικά με την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Εξυπακούεται ότι το οικονομικό πλήγμα προσλαμβάνει διαστάσεις ανθρωπιστικής καταστροφής αν συνυπολογίσει κανείς τον θάνατο που θα συνεχίσει για μήνες ακόμα να «το στρώνει», όπως θα έλεγε ο ποιητής Γιάννης Βαρβέρης.
Ακραία φαινόμενα
Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν υπό συνθήκες ακραίας φτώχειας – με λιγότερα από 1,90 δολάρια ημερησίως δηλαδή – αναμένεται να αυξηθεί κατά 39 εκατομμύρια εφέτος, αφού αυξήθηκε κατά 124 εκατομμύρια το 2020. Η περυσινή ήταν η πρώτη χρονιά τον 21ο αιώνα που αυξήθηκε η ακραία φτώχεια και μάλιστα με ρυθμό-ρεκόρ, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Σε ό,τι αφορά την φτώχεια στον πλανήτη, μόνο αισιόδοξο δεν προδιαγράφεται το μέλλον για τη «δεκαετία που βρυχάται». Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν προειδοποιήσει ότι, εξαιτίας της πανδημίας, στα τέλη της δεκαετίας του 2020 ο αριθμός των ανθρώπων που θα ζει υπό συνθήκες ακραίας φτώχειας θα ξεπεράσει πιθανότατα το 1 δισεκατομμύριο. Θα αυξηθεί δηλαδή κατά 250 εκατομμύρια.
Ακόμα και σε χώρες που μετρούν τις πληγές μιας χαμένης δεκαετίας εξαιτίας της προηγούμενης κρίσης, όπως η Ελλάδα, δεν είναι εύκολο να αναλογιστεί κανείς το μέγεθος της έκπτωσης της ποιότητας ζωής και του εκφυλισμού της καθημερινότητας των ανθρώπων που φέρνει η περαιτέρω φτωχοποίηση των ήδη φτωχών ανθρώπων.
Ο κ. Ρόζας, ο περουβιανός ξεναγός, εξηγεί ότι η μετακόμιση στο χωριό των γονιών του θα είναι οδυνηρή για τις κόρες του, που έχουν ήδη στερηθεί την ποιοτική εκπαίδευση και τώρα θα πρέπει να ξεχάσουν τις δημόσιες βιβλιοθήκες, τα εκπαιδευτικά εργαστήρια και τις εξωσχολικές δραστηριότητες που απολάμβαναν. Επίσης, θα πρέπει να ζήσουν δίχως το αίσθημα δημόσιας ασφάλειας που τους παρέχει η τουριστική πόλη που εγκαταλείπουν.
«Οι άνθρωποι αναγκάζονται να προβαίνουν σε ενέργειες που περιορίζουν τις προοπτικές να ορθοποδήσουν στο μέλλον. Μειώνουν την κατανάλωση τροφίμων, αλλά αυτό δεν αρκεί για να συνεχίσουν να πληρώνουν τα δάνειά τους, φέρ’ ειπείν. Έτσι, εκποιούν περιουσιακά στοιχεία που διαθέτουν. Και δεν μιλάμε για ακίνητα, αλλά για έπιπλα του νοικοκυριού τους ή για ηλεκτρικές συσκευές», εξηγεί ο Αμπάρ Ναραγιάν, οικονομολόγος στην Παγκόσμια Τράπεζα.
Ανατιμήσεις και αισχροκέρδεια
Εν τω μεταξύ όσο πιο ευάλωτος είναι κανείς οικονομικά τόσο πιο απροστάτευτος είναι έναντι της αυθαιρεσίας και της παρανομίας. Η πανδημία έχει εκτινάξει την αισχροκέρδεια στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως αποκαλύπτει σε έκθεσή της η Οργάνωση Τροφίμων και Αγροτικών Προϊόντων των Ηνωμένων Εθνών. Το κόστος των φυτικών ελαίων, μιας βασικής πηγής θερμίδων για τους κατοίκους πολλών φτωχών χωρών, έχει αυξηθεί κατά 89% το διάστημα από το Μάιο του 2020 έως το Φεβρουάριο του 2021.
Ο Αζμάτ Αλί, ένας δημόσιος υπάλληλος και πατέρας τεσσάρων παιδιών που ζει στο ανατολικό Πακιστάν δηλώνει απελπισμένος επειδή ο μηνιαίος προϋπολογισμός της οικογένειάς του για τρόφιμα έχει αυξηθεί κατά 40% εφέτος. Δυσκολεύεται να ανταποκριθεί οικονομικά παρά τη δεύτερη δουλειά που έπιασε τα απογεύματα μετά το γραφείο σε τσαγκαράδικο της γειτονιάς του.
«Επιστρέφω σπίτι τα βράδια και ακούω τα παιδιά να κλαίνε. Μου έρχονται και μένα δάκρυα στα μάτια και προσεύχομαι. Τι άλλο να κάνω;», δηλώνει στον ρεπόρτερ αμερικανικό πρακτορείο.
Χρέη και επιτόκια
Το ΔΝΤ προβλέπει ότι την επόμενη χρονιά το κατά κεφαλήν εισόδημα στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες, εξαιρουμένης της Κίνας, θα είναι κατά 20% χαμηλότερο από όσο θα ήταν αν δεν είχε ξεσπάσει η πανδημία του κορωνοϊού. Για τις ανεπτυγμένες οικονομίες η κατά κεφαλήν απώλεια του ΑΕΠ υπολογίζεται περίπου στο 11%.
Ταυτόχρονα ο αναπτυσσόμενος κόσμος αντιμετωπίζει ένα ολοένα διογκούμενο πρόβλημα με τα χρέη του. Προ ολίγων ημερών επεκτάθηκε έως τα τέλη του 2021 ένα διεθνές πρόγραμμα παράτασης πληρωμών μέρους των χρεών που οφείλουν φτωχές χώρες. Τα ποσά, όμως, για τα οποία μιλάμε είναι αστεία – το 2020 παρατάθηκαν αποπληρωμές χρεών ύψους μόλις 5,7 δισ. δολαρίων.
Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, οι 72 αναπτυσσόμενες χώρες που θεωρούνται πιο ευάλωτες και πιο βεβαρυμένες με δάνεια οφείλουν να καταβάλουν έως τα τέλη του 2025 στους πιστωτές τους 598 δισ. δολάρια. Οι μισές και πλέον εξ αυτών απειλούνται με δημοσιονομικές κρίσεις, προειδοποιούν το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Επιπλέον, το δημόσιο χρέος που σώρευσαν πέρυσι και το οποίο αντιστοιχεί στο 9,7% του ΑΕΠ για τις αναδυόμενες οικονομίες και στο 5,2% του ΑΕΠ για τις πολύ φτωχές χώρες, κινδυνεύει να ξεφύγει από κάθε έλεγχο σε περίπτωση που τα επιτόκια στη Δύση πάρουν την ανιούσα. Μια προοπτική που για την ώρα απορρίπτουν κατηγορηματικά οι κεντρικοί τραπεζίτες, ουδείς όμως μπορεί να προδικάσει πότε θα αλλάξουν άποψη.
