Ευάλωτη και υπερβολικά εξαρτημένη. Αυτούς τους χαρακτηρισμούς χρησιμοποιούσε η Παγκόσμια Τράπεζα για την αφγανική οικονομία μήνες πριν οι Ταλιμπάν αρχίσουν να καταλαμβάνουν τη μία πόλη μετά την άλλη για να φτάσουν να πάρουν και τον έλεγχο της εξουσίας. Καθώς οι φονταμενταλιστές ετοιμάζονται να γυρίσουν τον χρόνο 20 χρόνια πίσω και την κοινωνία σε πρακτικές μεσαίωνα, οι προοπτικές της αφγανικής οικονομίας είναι ακόμη πιο ζοφερές. Παρόλα αυτά υπάρχουν δυνάμεις στη διεθνή σκηνή που βλέπουν σε αυτήν μοναδικές ευκαιρίες και δεν θα έχουν κανέναν ενδοιασμό να συνεργαστούν με τους Ταλιμπάν.
Ας δούμε όμως πρώτα από ποιους εξαρτάται η αφγανική οικονομία. Η σύντομη απάντηση είναι από τη διεθνή βοήθεια. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας η βοήθεια από ξένα κράτη καλύπτει το 22% του ΑΕΠ. Το ποσοστό είναι υψηλότατο, αν και έχει μειωθεί σημαντικά σε σχέση με το 2009, όταν και ήταν στο 49%. Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος με διαφορά χρηματοδότης της χώρας.
Από το 2002 οι ΗΠΑ έχουν διαθέσει 88 δισ. δολάρια για ενίσχυση της ασφάλειας της χώρας, 36 δισ. δολάρια σε προγράμματα στήριξης πολιτών και περίπου 3,9 δισ. δολάρια σε ανθρωπιστική βοήθεια.
Τον Δεκέμβριο του 2020 περίπου 70 χώρες που συμμετείχαν σε διεθνή διάσκεψη για το Αφγανιστάν δεσμεύθηκαν να προσφέρουν βοήθεια ύψους 12 δισ. δολαρίων σε ορίζοντα τετραετίας (έως και το 2024). Την περίοδο 2016 -2020 σε παρόμοια διάσκεψη η χώρα των 38 εκατομμυρίων πολιτών είχε εξασφαλίσει δωρεές 15 δισ. δολαρίων. Κανείς δεν γνωρίζει εάν τελικά τα κεφάλαια των 12 δισ. θα φτάσουν στο Αφγανιστάν, αφού αυτό θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από τις κινήσεις των Ταλιμπάν. Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών, Χάικο Μάας, ξεκαθάρισε: Δεν θα δώσουμε ούτε ένα σεντ, εάν οι Ταλιμπάν επιιβάλουν τη Σαρία. Και αυτό ακριβώς έχουν δηλώσει ότι σκοπεύουν να κάνουν.
Αν τελικά η βοήθεια χορηγηθεί τη μερίδα του λέοντος θα καλύψουν και πάλι ΗΠΑ. Όσον αφορά στις ευρωπαϊκές χώρες η Γερμανία δεσμεύθηκε στα τέλη του 2020 για στήριξη 430 εκατ. ευρώ έως το 2024, η Βρετανία για 227 εκατ. δολάρια (191 εκατ. ευρώ), η Νορβηγία για 650 εκατ. κορόνες (72 εκατ. δολ. ή 60,6 εκατ. ευρώ). Οι ΗΠΑ επρόκειτο να δώσουν μόνο μέσα στο 2021 περί τα 600 εκατ. δολάρια.
Η μαύρη οικονομία
Η Παγκόσμια Τράπεζα περιγράφει τον ιδιωτικό τομέα του Αφγανιστάν ως «εξαιρετικά περιορισμένο». Το βάρος της απασχόλησης σηκώνει ο αγροτικός τομέας με το 60% των νοικοκυριών να εξασφαλίζει κάποιου είδους εισόδημα από αγροτικές εργασίας.
Ωστόσο βασική πηγή εργασίας και εισοδήματος για ένα πολύ μεγάλο ποσοστό νοικοκυριών είναι το πάσης φύσεως παρεμπόριο. Όσο για τους Ταλιμπάν, αυτοί στηρίζονταν οικονομικά στο εμπόριο ναρκωτικών.
Και ποιοι είναι έτοιμοι για μπίζνες
Την ώρα που η Δύση παρακολουθεί με αμηχανία, αγωνία και φρίκη, κάποιες δυνάμεις έχουν σπεύσει να δηλώσουν πρόθυμες για συνεργασία. Η Κίνα ήταν μία από τις πρώτες. Και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Όπως έχει γράψει το Money Review ο λόγος δεν είναι άλλος από τις σπάνιες γαίες αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων που κρύβονται στο έδαφος του Αφγανιστάν. Η αξία τους υπολογίζεται έως και 3 τρισ. δολάρια.
Η Τουρκία φαίνεται επίσης έτοιμη να συνεργαστεί με τους Ταλιμπάν. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεχμέτ Τσαβούσογλου, δήλωσε ότι έχει ανοίξει δίαυλος επικοινωνίας και τα πρώτα μήνυματα από τους ισλαμιστές είναι «θετικά». Εντύπωση έχει προκαλέσει εξάλλου το γεγονός ότι χθες, εν μέσω απόλυτου πανικού στο αεροδρόμιο της Καμπούλ και ενώ στρατιωτικά και επιβατικά αεροσκάφη αναζητούσαν τρόπο διαφυγής από την αφγανική πρωτεύουσα, η Turkish Airlines πραγματοποιούσε κανονικά το δρομολόγιο Κωνσταντινούπουλη – Καμπούλ.
H Ρωσία είναι επίσης βέβαιο ότι θα θελήσει να ενισχύσει πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς σε μία περίοδο κατά την οποία οι σχέσεις της με τη Δύση είναι σε βαρομετρικό χαμηλό. Αν και το Κρεμλίνο εξακολουθεί να χαρακτηρίζει επισήμως τους Ταλιμπάν τρομοκρατική οργάνωση, ο Ρώσος πρέσβης στην Καμπούλ μας έδωσε μία σαφή εικόνα για το πού θα κινηθούν τα πράγματα λέγοντας ότι η αφγανική πρωτεύουσα υπό τον έλεγχο των Ταλιμπάν έμοιαζε τη Δευτέρα «πιο ασφαλής» από ό,τι υπό προηγούμενες διοικήσεις.
Τη μεγάλη ευκαιρία δεν θα χάσουν βεβαίως ούτε μικρότερες δυνάμεις όπως το Πακιστάν, το οποίο κατηγορείται εδώ και χρόνια για οικονομική στήριξη των Ταλιμπάν. Ο πρωθυπουργός της χώρας, Ιμράν Καν έσπευσε να χαιρετίσει τη νίκη των Ταλιμπάν, τονίζοντας ότι «έσπασαν τις αλυσίδες της ψυχικής σκλαβιάς στο Αφγανιστάν».
