Οταν στα μέσα του περασμένου Απριλίου «Το Βήμα» είχε πάρει μία συνέντευξη από τον αντισμήναρχο Τζέικ Σωτηριάδη, τον ελληνοαμερικανό διευθυντή του Center for Futures Intelligence του Nation Intelligence University των Ηνωμένων Πολιτειών, δύο ήταν τα πράγματα που είχαν τραβήξει την προσοχή του γράφοντος. Το πρώτο ήταν ότι «το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το προετοιμάζουν». Και το δεύτερο ήταν η επιμονή να ομιλεί για «μέλλοντα» (futures), στον πληθυντικό αριθμό, διότι «δεν υπάρχει ένα και μοναδικό μέλλον»! Αυτές οι δύο φράσεις αρκούν για να δώσουν τον καμβά επί του οποίου βασίστηκε η έκθεση με τίτλο «FutureLab2035: The Future of European Security After the Ukraine Crisis», που αποτελεί το προϊόν της συνεργασίας μεταξύ του αμερικανικού πανεπιστημίου και της Ειδικής Γραμματείας Προοπτικής Διερεύνησης υπό τον Γιάννη Μαστρογεωργίου, η οποία υπάγεται στον πρώην γενικό γραμματέα της κυβέρνησης Γρηγόρη Δημητριάδη.
«Σε έναν κόσμο μίας πραγματικά άνευ προηγουμένου περιπλοκότητας, μυριάδες προκλήσεις παγκόσμιας κρίσης θέτουν εν αμφιβόλω την ικανότητά μας να σκεφθούμε πέρα από την «τυραννία του σήμερα»» αναφέρει στον πρόλογο που συνυπογράφει με τον πρόεδρο του National Intelligence University Τζ. Σκοτ Κάμερον ο κ. Σωτηριάδης. Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση και προσωπικά ο Πρωθυπουργός, στον οποίο παραδόθηκε η έκθεση, προσπαθεί «να διαβάσει» τις γεωπολιτικές εξελίξεις με ορίζοντα το 2035. Οι κ.κ. Δημητριάδης και Μαστρογεωργίου ξεκαθαρίζουν στο σημείωμά τους στην έκθεση αυτή ότι «τα σενάρια που παρουσιάζονται δεν συνιστούν προβλέψεις. Είναι αδύνατο να προβλέψεις το μέλλον διότι «το μέλλον» δεν υπάρχει. Αυτά τα σενάρια αποτελούν ένα εργαλείο που θα μας επιτρέψει να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα και όχι να προβλέψουμε τι θα μπορούσε να συμβεί». Στο εργαστήριο που έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 2022 συμμετείχαν περίπου 20 άτομα από διάφορες κρίσιμες ελληνικές υπηρεσίες και τα τέσσερα σενάρια που προέκυψαν και τα οποία παρουσιάζει σήμερα «Το Βήμα» εμφανίζουν μεγάλο ενδιαφέρον.
Ανανέωση
Το πρώτο από τα σενάρια, που βασίζεται σε όρους μετασχηματισμού (transformation), φέρει τον τίτλο «Μία Ευρωπαϊκή Ανανέωση» («A European Renewal»). Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα μετασχηματίσει την ΕΕ, αλλά και χώρες στην περιφέρειά της, όπως αυτές των Δυτικών Βαλκανίων, η Νορβηγία, αλλά επίσης η Γεωργία και οι ελεύθερες περιοχές της Ουκρανίας.
Δεν αποκλείεται δε μέχρι το 2032 να έχει σημειωθεί και μία εξέλιξη μείζονος σημασίας, που θα είναι η δημιουργία ενός είδους ευρωστρατού (οι συγγραφείς της έκθεσης τον ονομάζουν «Ευρωπαϊκή Αμυντική Δύναμη – EDF). Η δε Ελλάδα μπορεί να έχει ως τότε αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη-κλειδί, ενώ η μετατροπή της σε έναν ενεργειακό και τεχνολογικό κόμβο μπορεί να έχει τροφοδοτηθεί με την εγκατάσταση σημαντικού αριθμού «ψηφιακών νομάδων» αλλά και Ελλήνων της διασποράς που ίσως αποκτήσουν και διπλή υπηκοότητα. Αυτές οι δυναμικές θα συνέδραμαν σε μία αναστροφή των σημερινών αρνητικών δημογραφικών τάσεων και θα αύξαναν τον πληθυσμό της χώρας. Σε μία δε αισιόδοξη νότα το σενάριο αυτό προβλέπει και μία κοινή προσφυγή Ελλάδος και Τουρκίας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών.
Εξέλιξη
Το δεύτερο σενάριο τιτλοφορείται «Πειθαρχημένη Εξέλιξη» («Disciplined Evolution»). Με βάση αυτό, η ρωσική εισβολή προκαλεί μείζονα αναταραχή στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας και οδηγεί σε μια δραματική στροφή στην ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική. Αν και οι τιμές σε ορισμένα είδη ενέργειας (όπως π.χ. το πετρέλαιο ντίζελ) θα αρχίσουν να μειώνονται, σε άλλα ορυκτά καύσιμα, και ιδιαίτερα στο φυσικό αέριο, θα κινούνται σε πολύ υψηλά επίπεδα, παρά τις προσπάθειες της ΕΕ να επιτύχει μία διαφοροποίηση στην προμήθεια ενεργειακών υλών. Αυτή η διπλή κρίση σε ενέργεια και ασφάλεια θα οδηγήσει τόσο την Ευρώπη όσο και την Ελλάδα να μεταβάλουν δραματικά την προσέγγισή τους σε ό,τι αφορά την αναζήτηση ενεργειακών λύσεων, στρεφόμενες τόσο προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όσο και προς πυρηνικούς σταθμούς προηγμένης τεχνολογίας.
Δισταγμός
«Η Ουσία της Απόφασης/Δισταγμού» («The Essence of [In]Decision») αποτελεί το τρίτο εκ των τεσσάρων σεναρίων, το οποίο εδράζεται σε μία λογική «συνεχιζόμενης ανάπτυξης». Σε αυτό το πλαίσιο, ρωγμές εμφανίζονται τόσο στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη όσο και στις ευρωατλαντικές σχέσεις, καθώς η Ευρώπη δεν καταφέρνει να βρει αποτελεσματικές λύσεις στις δραματικές αλλαγές που προκαλούνται από τις σοβαρές μετατοπίσεις ισχύος στην παγκόσμια τάξη. Εξαιτίας της απουσίας μιας ολιστικής οικονομικής στρατηγικής για την εξεύρεση απαντήσεων στις πολυετείς αυξήσεις των ενεργειακών τιμών, οι Βρυξέλλες κινδυνεύουν πια να επαναλάβουν τα λάθη του παρελθόντος και να αφήσουν ανοικτή την πόρτα σε ευρωσκεπτικιστές και λαϊκιστές. Παράλληλα, η Κίνα επιδιώκει να εκμεταλλευθεί και να αξιοποιήσει τις εσωτερικές διαφωνίες και να εντάξει περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες στην «Πρωτοβουλία Μία Ζώνη, Ενας Δρόμος».
Η τέλεια καταιγίδα
Το τέταρτο και τελευταίο σενάριο αφορά την πιθανότητα συστημικής κατάρρευσης. Φέρει τον τίτλο «Η τέλεια καταιγίδα» («The Perfect Storm»), ο οποίος μιλάει από μόνος του. Μία παρατεταμένη σύγκρουση στην Ουκρανία αλλά και η ανάδυση νέων παθογενειών, όπως συνέβη με την πανδημία της COVID-19, μπορούν να προκαλέσουν νέα κατάρρευση των εφοδιαστικών αλυσίδων. Δεν θα υπάρξει παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη και οι αγορές θα βρεθούν αντιμέτωπες με ένα νέο «οικονομικό κραχ» στα πρότυπα του 1929. Τα υγειονομικά συστήματα ανά τον κόσμο επίσης θα καταρρεύσουν καθώς οι ίδιοι οι πολίτες δεν θα έχουν την οικονομική δυνατότητα να καταβάλλουν τα απαραίτητα κόστη, ενώ δεν αποκλείεται η βιομηχανία της υγείας να μην μπορεί να παράσχει τις αναγκαίες προληπτικές λύσεις. Με πιο γεωπολιτικούς όρους, η υπερεπέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς στις αρχές της δεκαετίας του 2020 – αλλά και η δριμεία κατάρρευση των διατλαντικών σχέσεων – θα παραλύσει την ικανότητα της Συμμαχίας να τιμήσει τις δεσμεύσεις της.
