«Ούτε φίλοι, ούτε εχθροί»: Τα 7 αγκάθια στις σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας

«Ούτε φίλος ούτε εχθρός» («neither friend nor foe»): O Στίβεν Α. Κουκ είχε επιχειρήσει με αυτήν τη φράση, πριν από χρόνια, τον Νοέμβριο του 2018, να βάλει σε πλαίσιο «το μέλλον των αμερικανοτουρκικών σχέσεων». Η απόφανση περί μιας Τουρκίας που δεν θα είναι για τις ΗΠΑ «ούτε φίλος ούτε εχθρός» ήταν ο τίτλος πολυσέλιδης ανάλυσης που είχε δημοσιεύσει τότε ο Κουκ στον ιστοχώρο του Council on Foreign Relations.

Για να δικαιολογήσει την εκτίμησή του εκείνη, ο Κουκ επικαλείτο σειρά από στοιχεία: την πρόθεση της Τουρκίας να αγοράσει συστήματα αεράμυνας από τη Ρωσία, τις τουρκικές επιθέσεις κατά των -υποστηριζόμενων από τις αμερικανικές δυνάμεις- Κούρδων της Συρίας, τις ολοένα αυταρχικότερες τάσεις της ηγεσίας Ερντογάν εντός των τουρκικών συνόρων, τις τουρκικές διευκολύνσεις (βλ. Halkbank) ιρανικών σχεδίων παράκαμψης των κυρώσεων που είχαν επιβληθεί από τις ΗΠΑ στην Τεχεράνη κ.ά.

Τα 7 αγκάθια στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας

Ολα εκείνα τα αμερικανοτουρκικά αγκάθια όχι μόνο παραμένουν, αλλά και έχουν, εν τω μεταξύ, οξυνθεί.

1. Η πρόθεση της Τουρκίας να αποκτήσει ρωσικούς S-400 έγινε πράξη, οδηγώντας στη συνακόλουθη έξωση των Τούρκων από το πρόγραμμα συμπαραγωγής των F-35.
2. Οι διώξεις κατά των πολιτικών αντιπάλων του Ερντογάν στο εσωτερικό συνεχίστηκαν, βάζοντας στο στόχαστρο όχι μόνο Κούρδους ή φιλοκούρδους του HDP, αλλά ακόμη και προβεβλημένους πολιτικούς της τουρκικής αξιωματικής αντιπολίτευσης (βλ. Ιμάμογλου, Καφταντσίογλου).
3. Μια νέα, η κατά σειρά τρίτη, μεγάλη τουρκική στρατιωτική επιχείρηση κατά των Κούρδων της Συρίας έλαβε χώρα το 2019 (Operation Peace Spring) και, εάν επιβεβαιωθούν όσα δήλωσε προ ημερών στο Al-Monitor ο στρατιωτικός ηγέτης των Κούρδων της Συρίας, Μαζλούμ Αμπντί Κομπάνι, τότε η επόμενη, τέταρτη, τουρκική επιχείρηση εντός της Συρίας μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα στον μήνα Φεβρουάριο.
4. Η εκδίκαση της υπόθεσης Halkbank συνεχίζεται στις ΗΠΑ, με την τουρκική πλευρά να «χάνει» το 2021 την έφεση που είχε ασκήσει στην αρχική καταδικαστική απόφαση του 2019 και το θέμα να έχει φτάσει πια στο Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο καλείται όμως να κρίνει όχι εάν η κρατική τουρκική τράπεζα συνέβαλε στην ιρανική παράκαμψη των αμερικανικών κυρώσεων, αλλά εάν τα δικαστήρια των ΗΠΑ έχουν ή δεν έχουν, στο πλαίσιο του Foreign Sovereign Immunities Act, τη δικαιοδοσία να στέλνουν στο εδώλιο βραχίονες της τουρκικής κυβέρνησης.
5. Πέρα από τη Halkbank, ωστόσο, το τελευταίο διάστημα έχουν προστεθεί και άλλες δύο υποθέσεις Τούρκων που διώκονται στις ΗΠΑ: εκείνες του Σεζγκίν Μπαράν Κορκμάζ (που εκδόθηκε πέρυσι από την Αυστρία στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου δικάζεται για ξέπλυμα, απάτες) και του Σιτκί Αγιάν (στον οποίο επιβλήθηκαν κυρώσεις με την κατηγορία ότι συνέβαλε ώστε να εισπράξουν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια οι ιρανικές δυνάμεις Qods από πωλήσεις πετρελαίου, παρακάμπτοντας τις αμερικανικές κυρώσεις).
6. Η τουρκική πλευρά επιμένει να τορπιλίζει μονομερώς, κατά τρόπο αναθεωρητικό, τη σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, επενδύοντας στα τουρκολιβυκά μνημόνια των ετών 2019 και 2022, επιχειρώντας νέες προκλήσεις στο Κυπριακό, κατά παράβαση των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (ρητορική δύο κρατών, μονομερές άνοιγμα Βαρωσίων), εργαλειοποιώντας το μεταναστευτικό, ανεβάζοντας κατακόρυφα το επίπεδο των προκλήσεων κατά της ΝΑΤΟϊκής Ελλάδας στο Αιγαίο, μετατρέποντας την Αγία Σοφία σε τέμενος κ.ά.
7. Αλλά και σε επίπεδο ΝΑΤΟ, με φόντο πια τον πόλεμο στην Ουκρανία, η πλευρά Ερντογάν -που δεν έχει επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία όπως η ΝΑΤΟϊκή Δύση- επιλέγει, μόνη εκείνη μαζί με την Ουγγαρία, να μπλοκάρει την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στη Συμμαχία…

Τα πολλά αγκάθια, που παραμένουν στον αμερικανοτουρκικό άξονα, πολύ δύσκολα θα χαθούν το προσεχές -προεκλογικό για την Τουρκία- διάστημα.

Η επίσκεψη της 18ης Ιανουαρίου

Η επίσκεψη που πραγματοποίησε ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου στην Ουάσιγκτον στις 18 Ιανουαρίου δεν πήγε όπως θα επιθυμούσε η τουρκική πλευρά. Βγαίνοντας από τη συνάντηση που είχε με τον Αμερικανό ΥΠΕΞ Αντονι Μπλίνκεν, ο Τσαβούσογλου δεν έκρυψε τη δυσφορία του για σειρά από θέματα: για τη στάση πλήθους μελών του αμερικανικού Κογκρέσου (του προέδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας Ρόμπερτ Μενέντεζ προεξάρχοντος) που τολμούν να μην υποκύπτουν στους τουρκικούς εκβιασμούς, τη στάση της ίδιας της διοίκησης Μπάιντεν, η οποία δεν είναι «αρκούντως αποφασιστική» στο θέμα των F-16 που θέλει να αγοράσει από τις ΗΠΑ η τουρκική πλευρά, τις διαθέσεις των αμερικανικών δυνάμεων στη Συρία, που δεν συνάδουν με τα τουρκικά σχέδια για την περιοχή, τη στάση των ΗΠΑ «υπέρ» της Ελλάδας, την τελική επικύρωση της ένταξης Σουηδών και Φινλανδών στο ΝΑΤΟ, που δεν πρέπει, κατά την άποψη του Μεβλούτ Τσαβούσογλου, να αποτελέσει προαπαιτούμενο της προωθούμενης συμφωνίας για τα F-16 κ.λπ.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες ακόμη δεν είναι έτοιμες να χάσουν την Τουρκία. Αν και εξόχως προβληματική, η Αγκυρα παραμένει «στενός σύμμαχος και εταίρος», όπως δήλωσε ο Αντονι Μπλίνκεν πριν από τη συνάντηση με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου στην Ουάσιγκτον. Ουάσιγκτον και Αγκυρα θα συνεχίσουν, λοιπόν, να… διαπραγματεύονται τις διαφορές τους μέσα από τον US – Turkey Strategic Mechanism, στο πλαίσιο του οποίου εξέδωσαν και σχετική κοινή δήλωση στις 18 Ιανουαρίου. Σημειώνεται ότι πριν από τη συνάντηση Μπλίνκεν – Τσαβούσογλου είχαν πραγματοποιηθεί σχετικές αμερικανοτουρκικές διαβουλεύσεις υπό τη Βικτόρια Νούλαντ και τον Σεντάτ Ονάλ.

Οσο για τα ανοιχτά θέματα (της τουρκικής αγοράς νέων F-16 και του εκσυγχρονισμού των ήδη υπαρχόντων, της τουρκικής επικύρωσης της ένταξης Σουηδών και Φινλανδών στο ΝΑΤΟ, του μέλλοντος των S-400 που έχουν ήδη δοθεί στην Τουρκία), αυτά όπως φαίνεται θα μείνουν ανοιχτά τους επόμενους μήνες, με τις όποιες επόμενες μεγάλες εξελίξεις να μεταφέρονται κατά πάσα πιθανότητα για την περίοδο μετά τις επόμενες τουρκικές εκλογές, είτε πραγματοποιηθούν τον Μάιο είτε τον Ιούνιο, όπως εκτιμά ο Ναμίκ Tαν, πρώην πρέσβης της Τουρκίας στις ΗΠΑ και στο Ισραήλ, με άρθρο του στον ιστοχώρο του Μουράτ Γετκίν. Ο Ταν θεωρεί ότι η καχυποψία ανάμεσα στις δύο πλευρές έχει πια κορυφωθεί, πράγμα που καθιστά ακόμη δυσκολότερη την επίλυση προβλημάτων τα οποία ο ίδιος χαρακτηρίζει «εξαιρετικά περίπλοκα» («derece çetrefil sorunlar»)…