Η επικοινωνία µας δεν ήταν εύκολη. Προσπαθούσα επί μέρες, ανεπιτυχώς, να εντοπίσω τον ομογενή Αλεξέι Λιπιρίντι, που μάχεται στην πρώτη γραμμή εναντίον των Ρώσων εισβολέων. Ηθελα, μέρες που είναι, να μιλήσουμε για το Πάσχα στα χαρακώματα. Τελικά με κάλεσε εκείνος κάπου από το μέτωπο του Ντονέτσκ στην Ανατολική Ουκρανία. Δεν μου αποκάλυψε την ακριβή τοποθεσία γιατί, όπως (σωστά) είπε, πρόκειται για στρατιωτικό μυστικό. «Με βρίσκετε στο Αμπρί, σε απόσταση είκοσι χιλιομέτρων από το Μπαχμούτ. Γίνονται οι πιο σφοδρές μάχες του πολέμου εκεί», λέει.
Τον ρώτησα εάν έχει συμφωνηθεί κάποια έστω ολιγόωρη ανακωχή, ώστε να κάνουν στα ορύγματα ειρηνικά την Ανάσταση οι εμπόλεμοι –καθότι ορθόδοξοι χριστιανοί και οι δύο–, έχοντας κατά νου την ιστορική κατάπαυση πυρός στα χαρακώματα του Δυτικού Μετώπου κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να γιορτάσουν Γερμανοί, Γάλλοι και Βρετανοί στρατιώτες τα Χριστούγεννα.
«Α, μπα, δεν έχω ακούσει κάτι τέτοιο. Δεν νομίζω όμως γιατί στα οκτώ χρόνια που πολεμάμε εδώ (σ.σ. εναντίον των φιλορωσικών αποσχιστικών δυνάμεων), από το 2014 δηλαδή, όταν λέγαμε να σταματήσουμε το πυρ, Πρωτοχρονιά, Πάσχα κ.λπ., δεν λειτούργησε».
«Κάνετε κάποιες προετοιμασίες για το Πάσχα;», συνέχισα. «Οχι, τίποτα. Μπορεί να μας στείλουν αυγά, λαμπάδες, κουλούρια, αλλά μέχρι εκεί. Παραμένουμε στις θέσεις μας με το δάχτυλο στη σκανδάλη, κάπως έτσι θα είναι και η γιορτή της Ανάστασης».
Ζήτησα από τον ομογενή Αλεξέι Λιπιρίντι, έναν απλό πολεμιστή που ρισκάρει τη ζωή του υπερασπιζόμενος, όπως μου τόνισε, τη χώρα του, την ελευθερία και την οικογένειά του, να μου σχολιάσει το γεγονός ότι στην πατρίδα του ρέει χριστιανικό αίμα, ορθόδοξοι σκοτώνουν ορθοδόξους. «Δεν τους νοιάζει ούτε η πίστη στον Χριστό, ούτε η εκκλησία, ούτε η εθνικότητα. Η Ρωσία είναι χώρα πολεμοχαρής και επιθετική. Εχουν φέρει και μας πολεμούν ακόμη και φανατικούς ισλαμιστές Τσετσένους», μου είπε και θέλησε να στείλει μια ευχή στους Ελληνες.
«Μαζί με το Χριστός Ανέστη, εύχομαι να μην εισβάλει κανένας εχθρός στην πατρίδα σας και αν συμβεί να υπερασπιστείτε το έδαφος και να προστατεύσετε τις οικογένειές σας. Ξέρω ότι είναι δύσκολα τα πράγματα στην Ελλάδα με την Τουρκία, γνωρίζω επίσης ότι ένα 40% των Ελλήνων υποστηρίζουν τους Ρώσους, πιστεύουν την προπαγάνδα ότι ο Πούτιν είναι ένας καλός ηγέτης, αλλά δεν είναι καθόλου έτσι».
Στο μοναστήρι της Λαύρας
Μακριά από τα πολεμικά μέτωπα, στην ουκρανική επικράτεια ο εμφύλιος στο εσωτερικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας μαίνεται, με επίκεντρο το ιστορικό μοναστήρι της Λαύρας στο Κίεβο. Το φετινό Πάσχα βρίσκει την Εκκλησία της Ουκρανίας στα δικά της «χαρακώματα». Στο μοναστήρι της «Λαύρας των Σπηλαίων» με τους χρυσούς τρούλους, το αποκαλούμενο Βατικανό της ανατολικής Ορθοδοξίας, εξελίσσεται σήμερα το δράμα της Ορθοδοξίας. Η Κυριακή των Βαΐων εορτάστηκε με δύο ξεχωριστές λειτουργίες, δύο θα είναι και οι Αναστάσεις την ερχόμενη Κυριακή.
Ρώσοι μοναχοί, πιστοί στο πατριαρχείο Μόσχας, αρνούνται να αποχωρήσουν από τα ησυχαστήρια της μονής, όπως αξιώνει η ουκρανική κυβέρνηση, που έχει επιδοθεί σε επιχείρηση διάλυσης των δομών της φιλορωσικής πτέρυγας της Εκκλησίας, τις οποίες θεωρεί αγωγούς της ρωσικής προπαγάνδας. Συμπλοκές και εντάσεις ξέσπασαν έξω από μοναστήρι της Λαύρας όταν κληρικοί και πιστοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας (UOC), η οποία σύμφωνα με το Κίεβο έχει δεσμούς με το πατριαρχείο της Μόσχας, αψήφησαν την εντολή έξωσης.
Κατά την ουκρανική κυβέρνηση η Λαύρα, όπου εδρεύει και ο ηγέτης της φιλορωσικής πτέρυγας Ονούφριος, είναι κέντρο προπαγάνδας του «ρωσικού κόσμου» και προς ενίσχυση των ισχυρισμών της δημοσιοποίησε βιντεοσκοπημένο κήρυγμα ιερέα της μονής να μιλάει για την «αφύπνιση» της Ρωσίας.
«Μπορεί να μας στείλουν αυγά, λαμπάδες, κουλούρια, αλλά μέχρι εκεί. Παραμένουμε στις θέσεις μας», λέει ο ομογενής Αλεξέι Λιπιρίντι.
Ταυτόχρονα οι ουκρανικές αρχές ασφαλείας πραγματοποιούν επιδρομές σε ιερούς χώρους της εκκλησίας ανά την επικράτεια απ’ όπου δημοσιεύουν φωτογραφίες από ρούβλια, ρωσικά διαβατήρια και φυλλάδια με μηνύματα του πατριάρχη της Μόσχας ως πειστήρια ότι ορισμένοι αξιωματούχοι της Εκκλησίας είναι πιστοί στη Ρωσία. Σε αυτήν την ατμόσφαιρα το ουκρανικό κοινοβούλιο εξετάζει το ενδεχόμενο ψήφισης νόμου για την απαγόρευση λειτουργίας θρησκευτικών οργανώσεων που συνδέονται με κέντρα επιρροής στη Ρωσική Ομοσπονδία. Στην πραγματικότητα ο γενικευμένος ρωσοουκρανικός πόλεμος έχει περάσει και στις εκκλησίες και τα μοναστήρια, μηδέ και του Αγίου Ορους εξαιρουμένου. Κυρίως, όμως, στις ψυχές των πιστών.
Η «Κ» μίλησε με επιφανείς θεολόγους και από τις δύο πλευρές, που έδωσαν τη δική τους οπτική στο ουκρανικό εκκλησιαστικό δράμα.
«Το περυσινό Πάσχα στην Ουκρανία πέρασε κάτω από το σοκ της ρωσικής εισβολής. Φέτος το σοκ δεν είναι το ίδιο έντονο, παρότι ο πόλεμος συνεχίζεται. Ο κόσμος τον έχει συνηθίσει κάπως», σημειώνει ο καθηγητής εκκλησιολογίας και δογματικής θεολογίας Κύριλλος Χόβορουμ.
«Αυτό που ιδιαίτερα απασχολεί πολλούς Ουκρανούς σήμερα είναι τι συμβαίνει μέσα και γύρω από τη μεγαλύτερη Εκκλησία της χώρας, την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, που διατηρεί σχέσεις με το πατριαρχείο Μόσχας. Αρκετά μέλη αυτής της Εκκλησίας, συμπεριλαμβανομένων των αρχιερέων της, έχουν βοηθήσει τον εχθρό». Το επίπεδο της υποστήριξης της Ρωσίας από τους πιστούς της παραμένει αρκετά υψηλό. Και η ηγεσία της δεν φαίνεται να νοιάζεται πολύ γι’ αυτό. Γι’ αυτούς και άλλους λόγους η ουκρανική κοινωνία στην πλειονότητά της επιμένει η Εκκλησία αυτή να απαγορευθεί. Το κράτος θέλει το ίδιο, αλλά καταλαβαίνει ότι αυτό μπορεί να σημαίνει την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – κάτι που οπωσδήποτε πρέπει να αποφευχθεί. Η ουκρανική κυβέρνηση ακόμη ψάχνει τον τρόπο να εξουθενώσει μεν την απειλή για την εθνική ασφάλεια που προκύπτει από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία και να διατηρεί δε τα δικαιώματα των μελών της.
«Εν τω μεταξύ, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, που είχε λάβει τον Τόμο της αυτοκεφαλίας της από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 2019, θέλει να εκμεταλλευθεί την κατάσταση. Εχει δημιουργήσει δύο μοναχικές αδελφότητες για τα δύο μεγαλύτερα μοναστήρια της χώρας, τις Λαύρες του Κιέβου και του Ποτσάγιεφ. Οι αδελφότητες αυτές έχουν μόνο έναν μοναχό προς το παρόν, αλλά η Εκκλησία ελπίζει να αντικαταστήσει με αυτές τις πολυάριθμες κοινότητες της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ενας τέτοιος ανταγωνισμός μεταξύ των δύο Ορθοδόξων Εκκλησιών δεν βοηθάει καθόλου ούτε τη θρησκευτική ειρήνη ούτε τη σταθερότητα της χώρας η οποία συνεχίζει να πολεμάει», λέει ο Κύριλλος Χόβορουμ.
«Πάσχα εν μέσω διωγμών»
Κατά τον προσκείμενο στη φιλορωσική πτέρυγα της Εκκλησίας, Σεργκέι Μπόρτνικ, καθηγητή της Θεολογίας στο Κίεβο, το φετινό Πάσχα θα γίνει «εν μέσω πολέμου και διωγμών της Εκκλησίας». Και εξηγεί: «Φέτος για πολλούς πιστούς αυτή η γιορτή μπορεί να επισκιαστεί από διωγμούς και διαφορετικών ειδών περιορισμούς. Τώρα σε κατάσταση πολέμου το κράτος ακολουθεί μια πολιτική καταστροφής των δομών του πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία. Αυτή η πολιτική ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2022 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ως αποτέλεσμα, πολλές ενορίες της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC) μεταπήδησαν επίσημα στην αυτοκέφαλη “Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας” (ΟCU) που είναι πιστή στο κράτος – ήταν πάνω από 1.000 από αυτές κατά τη διάρκεια του έτους του πολέμου. Ωστόσο, στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι εκατοντάδες θρησκευτικές κοινότητες έμειναν χωρίς ιερείς – εδαφικές κοινότητες που ελέγχονται από τις τοπικές κρατικές αρχές μεταφέρθηκαν επίσημα στην OCU. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, ωστόσο, οι ιερείς που ηγήθηκαν αυτών των κοινοτήτων πριν, αρνήθηκαν να μεταφερθούν. Αυτό σημαίνει ότι οι ενορίες των εκκλησιών συχνά στερούνται ιερέων και ιερείς με μικρό υπόλοιπο πιστών υπηρετούν σε προσαρμοσμένα δωμάτια – σε σπίτια, σε γκαράζ κ.λπ.».
«Κατά τη διάρκεια του πολέμου», συνεχίζει ο Σεργκέι Μπόρτνικ, «το κράτος κήρυξε ανοιχτό πόλεμο στις δομές του UOC, κατηγορώντας πολλούς κληρικούς για συνεργατισμό, στερώντας τους την ουκρανική υπηκοότητα, επιβάλλοντας οικονομικές κυρώσεις. Δυστυχώς, οι κρατικές εξουσίες δεν περιορίζονται στο να πολεμούν άτομα που έχουν εμφανιστεί άμεσα αρνητικά σε μια κατάσταση πολέμου. Τηρείται η αρχή της “συλλογικής ενοχής” για την ανάρμοστη συμπεριφορά μεμονωμένων κληρικών. Επιπλέον, το κράτος δεν περιορίζεται σε διώξεις για να ενισχύσει την εθνική ασφάλεια σε κατάσταση πολέμου, αλλά ταυτόχρονα επιλύει το έργο της οικοδόμησης στην Ουκρανία μιας ενιαίας τοπικής Εκκλησίας».
Πολιτική σκοπιμότητα
Ο Σεργκέι Μπόρτνικ υποστηρίζει ότι το κράτος θέλει να δείξει στους ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους είναι επιφανειακά θρησκευόμενοι, νίκες, που εδώ και αρκετούς μήνες δεν υπάρχουν στην πρώτη γραμμή. Επομένως, συγχέει διάφορα προβλήματα – την εθνική ασφάλεια, τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές και την κατασκευή μιας ενιαίας τοπικής Εκκλησίας. «Ωστόσο, στην πράξη», υπογραμμίζει ο ίδιος, «στο πλαίσιο του Πάσχα, αυτό σημαίνει ότι εκατοντάδες εκκλησιαστικές ενορίες έμειναν χωρίς ιερείς (πλέον ανήκουν επίσημα στην OCU), εκατοντάδες ιερείς πρέπει να αναζητήσουν προσαρμοσμένους χώρους για τουλάχιστον κάποιου είδους υπηρεσία αυτών που ανήκουν στην UOC (σ.σ. ρωσόφιλη). Αυτές είναι οι θλιβερές πραγματικότητες την παραμονή του Πάσχα, κατά τις οποίες η Ουκρανική Ορθοδοξία πλησιάζει αυτή τη μεγάλη γιορτή».
Το σχίσμα έφθασε στο Αγιον Ορος
Η πανήγυρη στα μοναστήρια του Αθω είναι μια πολύ σημαντική τελετή στην καθημερινότητα των κοινοβίων, όπως αυτή ορίζεται από το αγιορείτικο τυπικό. Οταν γιορτάζει μια μονή κατακλύζεται από αντιπροσωπείες των υπολοίπων μοναστηριών του, αλλά και προερχόμενους από την κοσμική κοινωνία ιερωμένους και πιστούς. Μια τέτοια ημέρα αγάπης και προσευχής αμαυρώθηκε στην πρόσφατη πανήγυρη της Ιεράς Μονής Φιλοθέου στο Αγιον Ορος, όπου ο θεωρούμενος φιλορώσος ηγούμενος εκδίωξε τους αντιπροσώπους δύο μοναστηριών, τα οποία έχουν συνταχθεί με το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο θέμα της Αυτοκεφαλίας της Ουκρανικής Εκκλησίας. «Οι μονές σας αναγνώρισαν και συλλειτούργησαν με σχισματικούς. Ως εκ τούτου δεν μπορείτε να μείνετε και να λειτουργήσετε μαζί μας», φέρεται ειπών ο ηγούμενος Γαβριήλ και αξίωσε από τις αντιπροσωπείες της Ξενοφώντος και της Παντοκράτορος να εγκαταλείψουν το μοναστήρι. Η πρωτοφανής συμπεριφορά του ηγουμένου προκάλεσε συζητήσεις στον Αθω, ωστόσο λόγω των ημερών η Ιερά Κοινότητα δεν λειτουργεί και επομένως δεν υπήρξε επίσημη αντίδραση. Η μονή Φιλοθέου θεωρείται ότι ανήκει, μαζί με την Παντελεήμονος και άλλα δύο-τρία μοναστήρια, στους προμαχώνες του άκρατου φιλορωσισμού στον Αθω και κατά καιρούς φιλοξενεί ισχυρούς Ρώσους πολιτικούς και πλούσιους ολιγάρχες, με κορυφαίο τον νυν πρωθυπουργό Μιχαήλ Μισούστιν.
