Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που έφερε η εξωτερική αντιμετώπιση της τρομοκρατίας στο πεδίο του πολέμου ήταν η επένδυση στις ιδιωτικές εταιρείες ασφάλειας, οι οποίες, μεταξύ των άλλων, παρείχαν και ιδιωτικές στρατιωτικές υπηρεσίες. Οι συγκεκριμένες υπηρεσίες ήταν απαραίτητες μετά τις δύο στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ.
Χαρακτηριστική περίπτωση τέτοιας εταιρείας αποτελεί η τότε Blackwater και νυν Constellis Holdings, η οποία είχε προσληφθεί από τις ΗΠΑ για να δραστηριοποιηθεί στο Ιράκ. Η εταιρεία έγινε ευρέως γνωστή μετά μια επιχείρησή της στην πλατεία Nisour στη Βαγδάτη, η οποία προκάλεσε τον θάνατο δεκαεπτά αμάχων Ιρακινών και τον τραυματισμό άλλων είκοσι.
Προφανώς, οι ιδιωτικές στρατιωτικές υπηρεσίες δεν είναι κάτι που εμφανίστηκε στον 21ο αιώνα, καθώς οι μισθοφορικές υπηρεσίες υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων. Ωστόσο, η εξέλιξη των νέων απειλών και της τεχνολογίας προκάλεσε σοβαρές αλλαγές στις πολεμικές επιχειρήσεις και στην ασφάλεια, και οδήγησε στο να αναπτυχθεί ραγδαία ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα, μέσω διαφόρων μορφών επιχειρήσεων.
Η ομάδα Wagner ξεκίνησε ως ιδιωτική εταιρεία παροχής στρατιωτικών υπηρεσιών. Πολύ σύντομα, όμως, μετεξελίχθηκε στον προσωπικό ιδιωτικό στρατό του Βλαντιμίρ Πούτιν και σε έναν από τους βασικούς πυλώνες εξουσίας του καθεστώτος του.
Στο πεδίο η Wagner αποτέλεσε το μακρύ χέρι του Κρεμλίνου. Πραγματοποίησε σειρά επιχειρήσεων στο εξωτερικό, από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική μέχρι τον Καύκασο για λογαριασμό της Ρωσίας, χωρίς όμως αυτό να αποτυπώνεται επισήμως, ώστε να μπορεί η Ρωσία να το αρνηθεί.
Η δημιουργία και η δραστηριοποίηση της Wagner είναι στενά συνδεδεμένες με την Ουκρανία, όπου αναπτύχθηκε για πρώτη φορά, μετά την ίδρυσή της το 2014. Αυτή η πρώτη αποστολή της Wagner, κατά τη διάρκεια της υβριδικής επίθεσης στην Ουκρανία, είναι χαρακτηριστική του ρόλου της.
Μια οργάνωση που λειτουργεί σε γκρίζο καθεστώς και αναλαμβάνει διάφορες επιχειρήσεις, από παραστρατιωτική δράση μέχρι κυβερνοεπιθέσεις και επιχειρήσεις παραπληροφόρησης με στόχο την προσπάθεια παρέμβασης σε εκλογικές διαδικασίες, όπως στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016. Μπορούμε, λοιπόν, να περιγράψουμε τη Wagner ως τον αρχετυπικό υβριδικό δρώντα και βασικό φορέα υλοποίησης του δόγματος υβριδικού πολέμου της Ρωσίας.
Αυτός είναι και ο λόγος που η συγκεκριμένη μισθοφορική εταιρεία έχει προκαλέσει μεγάλη συζήτηση. Ζούμε στην εποχή των υβριδικών απειλών. Χώρες όπως η Ρωσία έχουν ως βασικό τους δόγμα τις υβριδικές επιχειρήσεις, με στόχο να αποσταθεροποιήσουν χώρες και περιοχές.
Οι υβριδικές επιχειρήσεις είναι γκρίζες, με σκοπό να αποφευχθεί η άμεση σύνδεσή τους με μια χώρα. Στην Ουκρανία, το 2014-2015 η Wagner ήταν γνωστή ως «πράσινα ανθρωπάκια», ομάδες χωρίς διακριτικά. Με άλλα λόγια, οι υβριδικές επιχειρήσεις και η λειτουργία ομάδων όπως η Wagner δεν συνάδουν με τις φιλελεύθερες δημοκρατίες.
Αυτός είναι, άλλωστε, και ο λόγος που οι χώρες της Δύσης από τη μία δεν χρησιμοποιούν υβριδικές επιχειρήσεις και, από την άλλη, συναντούν δυσκολίες στο να τις αντιμετωπίσουν, καθώς μια δημοκρατία δεν μπορεί και δεν πρέπει να λειτουργεί στις σκιές.
Η λειτουργία της Wagner μάς δείχνει και μία από τις στρεβλώσεις της παγκοσμιοποίησης. Ενας ιδιωτικός φορέας που διεξάγει υβριδικές επιχειρήσεις για λογαριασμό ενός ανελεύθερου καθεστώτος. Αυτός είναι ο πρώτος άξονας που πρέπει να δει κάποιος το πρόβλημα. Σε μια εποχή που τα ανελεύθερα καθεστώτα πολλαπλασιάζονται, οι υβριδικές επιχειρήσεις αποτελούν κύρια απειλή για τη δημοκρατία.
Η πρόσφατη ανταρσία της Wagner κατά του Βλαντιμίρ Πούτιν, όμως, μας δείχνει και μία ακόμη πτυχή. Αυτές οι ομάδες έχουν την τάση για αυτονόμηση με στόχο να επιδιώξουν μεγαλύτερο μερίδιο εξουσίας. Οταν μάλιστα οι δομές είναι ανελεύθερες και η σκληρή ισχύς είναι αυτή που κυριαρχεί, το παράθυρο ευκαιρίας είναι ακόμη μεγαλύτερο.
Εξίσου σημαντικός είναι και ο βαθμός εξάρτησης από τέτοιες ομάδες, για παράδειγμα στην περίπτωση της Ρωσίας, αυτός ο βαθμός είναι μεγάλος καθώς η ώσμωση Wagner και τακτικών στρατιωτικών δυνάμεων είναι τόσο μεγάλη που δύσκολα μπορεί κάποιος να τραβήξει διαχωριστικές γραμμές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως, πέραν της χρηματοδότησης, η συγκεκριμένη ομάδα χρησιμοποιούσε και όλα τα μέσα του ρωσικού στρατού.
Οι ομάδες τύπου Wagner συνιστούν απειλή για τη δημοκρατία και τη διεθνή ειρήνη. Παρεμβαίνουν στα εσωτερικά των κρατών, δεν ακολουθούν τους κανόνες του πολέμου και είναι μονίμως σε γκρίζες επιχειρήσεις. Η ανταρσία, πάντως, μας δείχνει πως αυτές οι ομάδες, ακόμη και όταν είναι εξαιρετικά χρήσιμες, όπως στην περίπτωση της Ρωσίας, μπορούν να καταστούν εξόχως επικίνδυνες ακόμη και γι’ αυτόν που τις αξιοποιεί. Σκηνές που θυμίζουν Mad Max.
Ο κ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι δρ Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών, κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ
