Ζούμε τελικά στο matrix; Υπάρχουν εξωγήινοι αλλά δεν μας το αποκαλύπτει κανείς; Μας ψεκάζουν τα αεροπλάνα; Aυτές είναι μόλις μερικές από τις πολλές θεωρίες συνωμοσίας που έχουν και φανατικούς οπαδούς. Ποιο είναι όμως εκείνο το κοινό στοιχείο που ενώνει αυτά τα άτομα που τις πιστεύουν; Μια νεότερη μελέτη έχει την απάντηση.
Σύμφωνα με τους ερευνητές της μελέτης, που δημοσιεύθηκε στο Psychological Bulletin, τα άτομα που πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας τείνουν να παρουσιάζουν χαρακτηριστικά ανασφάλειας και παράνοιας, ενώ θεωρούνται πιο επιρρεπή σε συναισθηματική αστάθεια και παρορμητικότητα.
Παρόλα αυτά, οι ψυχολόγοι επιβεβαιώνουν ότι δεν είναι όλα αυτά τα άτομα ψυχικά ασταθή. Όπως διαπίστωσαν, ένας συνδυασμός χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και κινήτρων θα μπορούσε να κάνει τα άτομα ευάλωτα στις θεωρίες συνωμοσίας. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν την έντονη διαίσθηση, τα αισθήματα ανταγωνισμού και ανωτερότητας απέναντι στους άλλους και την αντίληψη απειλών στο περιβάλλον τους.
«Οι υποστηρικτές των θεωριών συνωμοσίας πιθανότατα δεν είναι όλοι απλά ψυχικά ασθενείς άνθρωποι – ένα πορτρέτο που συνήθως αποτυπώνεται στη λαϊκή κουλτούρα. Θα μπορούσαν να είναι και άτομα που επιθυμούν να ικανοποιήσουν καταπιεσμένες ανάγκες και να δώσουν νόημα στη δυσφορία και στην αδυναμία» εξηγεί η δρ. Shauna Bowes, διδακτορική φοιτήτρια κλινικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Emory.
Προηγούμενες μελέτες αυτών των ατόμων έχουν επικεντρωθεί κυρίως στην προσωπικότητα και τα κίνητρα ως ξεχωριστές οντότητες. Η παρούσα μελέτη, ωστόσο, στοχεύει στην ενσωμάτωση αυτών των παραγόντων, για να κατανοήσει πιο ολοκληρωμένα γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίας.
Photo: Shutterstock
Ποιοι τελικά πιστεύουν ότι η γη είναι επίπεδη;
Η ερευνητική ομάδα εξέτασε δεδομένα από 170 μελέτες με περισσότερους από 158.000 συμμετέχοντες, κυρίως από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Πολωνία. Οι μελέτες αξιολογούσαν τα κίνητρα των συμμετεχόντων ή τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, που σχετίζονται με τη συνωμοσιολογική σκέψη.
Όπως ανακάλυψαν, oι αντιλήψεις αυτές καθοδηγούνταν από την ανάγκη κατανόησης του περιβάλλοντός τους και την επιθυμία να θεωρούν τις κοινότητές τους ανώτερες από τις άλλες. Σε αντίθεση με τις προσδοκίες, η αίσθηση ελέγχου δεν ήταν τα πιο ισχυρά κίνητρα για την υιοθέτηση θεωριών συνωμοσίας. Αντίθετα, τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι οι κοινωνικές σχέσεις παρακινούσαν τα άτομα να πιστεύουν σε συγκεκριμένες θεωρίες συνωμοσίας.
Για παράδειγμα, οι συμμετέχοντες που αντιλαμβάνονταν κοινωνικές απειλές ήταν πιο πιθανό να πιστέψουν σε θεωρίες συνωμοσίας βασισμένες σε γεγονότα, όπως η θεωρία ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ ενορχήστρωσε τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, παρά σε αφηρημένες θεωρίες που υποστηρίζουν ότι οι κυβερνήσεις βλάπτουν τους πολίτες τους για να διατηρήσουν την εξουσία.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως ο ανταγωνισμός προς τους άλλους και τα υψηλά επίπεδα παράνοιας, κάνουν τα άτομα πιο επιρρεπή στη συνωμοσιολογική σκέψη. Όσοι είχαν έντονη κλίση προς τις θεωρίες συνωμοσίας έτειναν επίσης να είναι ανασφαλείς, παρανοϊκοί, συναισθηματικά ασταθείς, παρορμητικοί, καχύποπτοι, αποτραβηγμένοι, χειριστικοί, εγωκεντρικοί και εκκεντρικοί.
Παρόλα αυτά, τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας (Big Five) -νευρωτισμός, εξωστρέφεια, πνευματική διαθεσιμότητα, καλή προαίρεση και ευσυνειδησία – παρουσίασαν ασθενέστερη συσχέτιση με τη συνωμοσιολογική σκέψη. Ωστόσο, οι ερευνητές τονίζουν ότι αυτό δεν σημαίνει ότι τα γενικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι άσχετα με την προδιάθεση προς τις θεωρίες συνωμοσίας.
Καταλήγοντας, η δρ. Shauna Bowes συνιστά ότι οι μελλοντικές έρευνες σχετικά με τη συνωμοσιολογική σκέψη θα πρέπει να λάβουν υπόψη την πολυπλοκότητά της και την ποικιλία των σχετικών μεταβλητών.
