Στο πάτωμα του κεντρικού υπνοδωματίου υπάρχει ακόμα η γκλαβανή που βλέπει στο υπόγειο. Κάτω από αυτή την υπαίθρια πόρτα, βρίσκονταν κάποτε τα ζώα. Μετά, οι φυλακισμένοι. Σε αυτό το δωμάτιο, στο οποίο πλέον υπάρχει η φωτογραφία της, εδώ όπου το κρεβάτι είναι βασισμένο στο πώς έμοιαζε το δικό της, η Ελένη Γκατζογιάννη γέννησε όλα τα παιδιά της. Στο υπόγειο ακριβώς από κάτω, παρέμεινε ένα μήνα φυλακισμένη. Από εκείνο το υπόγειο έφυγε, μαζί με 12 συγκρατούμενους, στις 28 Αυγούστου του 1948, όταν εκτελέστηκε από τους αντάρτες στο χωριό Λια στη Θεσπρωτία.
Την ιστορία της κατέγραψε ο γιος της Νικόλας Γκατζογιάννης, στο βιβλίο του «Ελένη» που δημοσιεύθηκε αρχικά το 1983. Ο κ. Γκατζογιάννης, κορυφαίος δημοσιογράφος αμερικανικών μέσων, συγγραφέας, παραγωγός ταινιών, δεν ξέχασε το χωριό στο οποίο έζησε μέχρι τα 9 του χρόνια. Τα φανάρια του δρόμου ήταν δική του δωρεά πριν από τρεις δεκαετίες, όπως και η αναπαλαίωση της κεντρικής εκκλησίας του χωριού, της Αγίας Τριάδας, που βρίσκεται στην πλατεία όπου έγινε η πρώτη δίκη της μητέρας του. Ο ίδιος έφτιαξε τον μοναδικό ξενώνα του χωριού και ξαναέχτισε το σπίτι του παππού του. Το 2002, η κόρη του, Ελένη, έφτιαξε από την αρχή, χρησιμοποιώντας τα προϋπάρχοντα χαλάσματα, το πατρικό του σπίτι στο χωριό. Σε αυτό το χωριό, στο βουνό Μουργκάνα της Ηπείρου, λίγα χιλιόμετρα μακριά από τα σύνορα της Ελλάδας με την Αλβανία, βρέθηκε χθες η «Κ», στο πλαίσιο της 75ης επετείου της εκτέλεσης της Ελένης Γκατζογιάννη. Η μέρα ξεκίνησε με μια λειτουργία στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας την οποία τέλεσε ο μητροπολίτης Ιωαννίνων Μάξιμος. «Ψάλαμε και το μνημόσυνο της Ελένης», δήλωσε στο τέλος, «που έχει γίνει πλέον θρυλική μορφή». «Στη μάνα μας τρέχουμε να πούμε τον πόνο μας, και, Νικόλαε, η μάνα πάντα είναι σημείο αναφοράς», συμπλήρωσε, αναφερόμενος στον κ. Γκατζογιάννη. «Ο ηρωικός αγών αυτής διά την προστασίαν και την διαφυγήν των τέκνων της εις ασφαλή τόπον την κατέστησαν αιώνιον σύμβολον μητρικής στοργής ως της υψίστης αξίας», τόνισε μεταξύ άλλων στο γραπτό του μήνυμα ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος.
Υψηλοί προσκεκλημένοι
Οι πλαστικές λευκές καρέκλες είχαν τοποθετηθεί από ώρα γύρω από τα λευκά πλαστικά τραπέζια κάτω από τις κληματαριές στο κοντινό καφενείο, όπου όλοι οι παρευρισκόμενοι –μεταξύ αυτών ο πρώην πρωθυπουργός και μακροχρόνιος φίλος του κ. Γκατζογιάννη, Αντώνης Σαμαράς, ο υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Διονύσης Σταμενίτης, η ευρωβουλευτής Αννα-Μισέλ Ασημακοπούλου και ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας Δημήτρης Κούβελας– κάθισαν για έναν γρήγορο καφέ. Ακολούθησε η επίσκεψη στο σπίτι της Ελένης Γκατζογιάννη, στον κήπο του οποίου μετά τον Εμφύλιο βρέθηκαν 37 πτώματα, χειροβομβίδες και σφαίρες, όπου τώρα βρίσκεται και το πολυβόλο που βρήκαν στον χώρο όπου συντελέστηκε η εκτέλεση της Ελένης και των συγκρατούμενών της.
«Το να βρίσκεσαι με τον γιο της ηρωίδας Ελένης στο δωμάτιο όπου ο ίδιος γεννήθηκε, το να ακούς ζωντανά την ιστορία της, δεν σε συγκινεί απλά, σου κατακτά και τις πιο μακρινές αισθήσεις και δυναμώνει την πιο βαθιά σου πίστη στον Θεό και στον άνθρωπο», έγραψε στο βιβλίο επισκεπτών ο Αντώνης Σαμαράς. Ο κ. Γκατζογιάννης, ο οποίος ήταν ψύχραιμος όλη την ημέρα, συγκινήθηκε μιλώντας όχι για τη μητέρα του, αλλά για μία εκ των αδελφών του, τη Γλυκερία, η οποία δεν είχε μπορέσει να δραπετεύσει μαζί με τα αδέλφια της, αλλά είχε αναγκαστεί να συμμετάσχει στον αντάρτικο στρατό μέχρι την απόδρασή της το 1949.
«Γαλάζιο ανοιξιάτικου ουρανού»· «Πράσινο χλόης»· «Κίτρινο φτωχών λουλουδιών»· «Ροζ από άνθη μυγδαλιάς»· «Κόκκινο παπαρούνας». «Τα χρώματα που δεν πρόλαβε να δει με τα παιδιά της, η Ελληνίδα Μάνα, Ελένη Γκατζογιάννη», γράφει κάτω από ένα πορτρέτο της, στο οποίο το κυκλικό μπλε φόντο θυμίζει φωτοστέφανο, του Σωτήρη Σόρογκα στο μουσείο του Υφαντή στη Λια, στο οποίο εκτίθενται έργα όχι μόνο του κ. Σόρογκα, αλλά και του Θεόφιλου. Μετά την επίσκεψη στο μουσείο, η επέτειος ολοκληρώθηκε με μεσημεριανό στον Ξενώνα Λια. «Ευχαριστούμε», λέει στον κ. Γκατζογιάννη ο Βασίλης Γιόγιακας, βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας στη Θεσπρωτία, «γιατί μας έκανες γνωστούς στα πέρατα της γης».
Η τελευταία φορά που είχε τιμήσει την επέτειο της εκτέλεσής της, της θυσίας της μητέρας του για μια ευκαιρία ζωής των παιδιών της σε μια γη πιο ελεύθερη από το πώς ήταν τότε το χωριό της, ήταν πριν από πέντε χρόνια. Φέτος, για πρώτη φορά, δεν παρευρέθη καμία από τις αδελφές του – όλες πλην μιας δεν είναι πια εν ζωή. «Εχω τα εγγόνια μου εδώ τώρα», λέει στην «Κ» ο κ. Γκατζογιάννης. «Είναι συναρπαστικό», δηλώνει, «να βλέπεις ότι έχουν αναπτύξει μια σχέση με το χωριό, που μπορεί να συνεχιστεί». «Που μπορεί», συμπληρώνει, «και να επιβιώσει».
