Μαζί με το πρώτο σχολικό κουδούνι για τα «πρωτάκια» δεν ανοίγει μόνο η πόρτα του δημοτικού, του πρώτου «κανονικού» σχολείου, αλλά και ένας ολόκληρος, θαυμαστός καινούργιος κόσμος, γεμάτος από γνώσεις, δοκιμασίες, νέους φίλους και κυρίως, νέες εμπειρίες σε ένα πρωτόγνωρο ως εκείνη τη στιγμή πλαίσιο.
Για να τα λέμε όλα ως έχουν, βέβαια, δεν είναι μόνο τα παιδιά που καλούνται να ανταποκριθούν σε μια νέα πραγματικότητα με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, αλλά και οι γονείς που βρίσκονται στο πλάι των μικρών τους και προσπαθούν να τα βοηθήσουν με όλα τα άγχη, τις αγωνίες και το νοιάξιμο που ακολουθεί τη νέα αυτή «πίστα» (και φυσικά και οι εκπαιδευτικοί).
Για κάθε «Και τώρα τι κάνουμε;» που απασχολεί τους γονείς, τα παιδιά και τους δασκάλους τις πρώτες σχολικές μέρες, υπάρχουν οι κατάλληλες «οδηγίες» για να γίνει η μετάβαση στη νέα αυτή καθημερινότητα όσο το δυνατόν πιο ομαλή.
«Ο πρώτος αποχωρισμός»
Οπως επισημαίνει η Αναστασία Κουμούλα, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων και μέλος της διοικούσας επιστημονικής επιτροπής της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων, ο πρώτος αποχωρισμός από τη γονεϊκή «φωλιά» έχει ήδη γίνει από την προσχολική εκπαίδευση. «Αυτό που είναι διαφορετικό είναι η αλλαγή του πλαισίου. Η έναρξη του δημοτικού, όπως και κάθε σχολικής βαθμίδας, είναι μία μετάβαση. Και η μετάβαση πάντοτε σημαίνει αλλαγές και κάποιο ταρακούνημα σε σχέση με την προηγούμενη ήρεμη κατάσταση», εξηγεί.
Αυτή η αλλαγή στη ζωή των παιδιών πρέπει να γίνεται με ευαισθησία, σταδιακά, αλλά και με αποφασιστικότητα. Τα παιδιά έχουν πλέον να ανταποκριθούν σε κάποιες απαιτήσεις, να μάθουν να γράφουν, να διαβάζουν, να κάθονται στο θρανίο τους, να περιμένουν τη σειρά τους, να αναλαμβάνουν εργασίες για το σπίτι. Αλλά και να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες, να μπορούν να συνυπάρχουν με τους άλλους και να κάνουν φίλους.
Και στο νηπιαγωγείο βέβαια το παιδί καλείται να κάνει φίλους, όπως σημειώνει όμως η Αναστασία Κουμούλα, στην προσχολική εκπαίδευση υπάρχει πολύ περισσότερο η αίσθηση του «όλοι μαζί», κάτι που ενθαρρύνεται και από τους νηπιαγωγούς.
Τα «πρωτάκια» καλούνται να διαχειριστούν πολλά νέα πράγματα και οι πρώτες εβδομάδες έχουν και έναν προσαρμοστικό χαρακτήρα, είναι «ο σχολικός μήνας του μέλιτος», όπως τον χαρακτηρίζει η ψυχίατρος. Οι δάσκαλοι εξάλλου αφήνουν τα παιδιά λίγο πιο χαλαρά, να μιλάνε, να κινούνται στον χώρο, μέχρι να συνηθίσουν.
Με τη σειρά τους, οι γονείς πρέπει να είναι πιο υπομονετικοί αυτό το διάστημα, «να περάσουν λίγες εβδομάδες, να δουν τι απαιτήσεις έχει το σχολείο και πόσο χρόνο έχει ελεύθερο το παιδί και μετά σιγά-σιγά να βάλουν και άλλες δραστηριότητες στο πρόγραμμά του», λέει η κ. Κουμούλα. Ετσι, τα αθλήματα, οι ξένες γλώσσες και το ωδείο μπορούν να περιμένουν μέχρι τον Οκτώβρη.
«Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε ιδέα ούτε εκείνος ούτε εμείς για το τι μας περιμένει. Κι αυτό είναι αγχωτικό και συναρπαστικό ταυτόχρονα», παραδέχεται η Δανάη. Ο εξάχρονος γιος της Πάνος θα πατήσει για πρώτη φορά το κατώφλι του δημοτικού την ερχόμενη Δευτέρα. Το ίδιο το παιδί δεν έχει εκφράσει ως τώρα κάποια φοβερή αγωνία, νιώθει πιθανόν ήδη μια πρώτη ασφάλεια που θα είναι στην ίδια τάξη με τον καλύτερό του φίλο από το νηπιαγωγείο.
Βέβαια οι γονείς του βιώνουν έντονα συναισθήματα, όπως παραδέχεται η μητέρα του: «Από τη μια είμαστε ενθουσιασμένοι και συγκινημένοι που ο μικρός μας είναι πια “πρωτάκι”, από την άλλη υπάρχει σίγουρα αγωνία για το πώς θα εξελιχθεί αυτό το νέο ξεκίνημα. Νομίζω το μεγαλύτερο άγχος μας είναι το γεγονός πως -όπως οι περισσότεροι γονείς- εργαζόμαστε πολλές και απαιτητικές ώρες, άρα ανησυχούμε για το πώς θα καταφέρουμε να είμαστε όσο το δυνατόν περισσότερο παρόντες ώστε να υποστηρίξουμε το παιδί μας, πρακτικά και συναισθηματικά, καθώς θα προσαρμόζεται σε μια νέα καθημερινότητα που θα είναι απαιτητική για όλους μας», λέει η Δανάη.
Οπως επισημαίνει η κ. Κουμούλα, κλασικές αγωνίες των γονιών επίσης είναι η απόδοση του παιδιού στα μαθήματα αλλά και το πώς το παιδί θα καταφέρει να κοινωνικοποιηθεί. Κάτι που δεν συνειδητοποιούν ότι κάνουν συχνά λάθος, είναι πως αρχίζουν να ρωτούν τα πάντα για τη μέρα του παιδιού. Αυτός ο καταιγισμός ερωτήσεων «ιδιαίτερα για τα παιδιά που έχουν κάποια δυσκολία είναι εξαιρετικά πιεστικός. Οι γονείς θα πρέπει να περιμένουν τα παιδιά να αφηγηθούν τη μέρα τους ή να κάνουν πιο γενικές ερωτήσεις όπως “Πώς ήταν η μέρα σου;”, “Πώς τα πήγες στο σχολείο;”», λέει η ψυχίατρος. Γιατί αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι «οι αγχώδεις γονείς μεταφέρουν το άγχος τους στα παιδιά».
Η Δανάη μαζί με τον σύζυγό της, ήδη βρέθηκαν σε μία πρώτη συγκέντρωση γονέων στο σχολείο του Πάνου και όσα τους είπαν οι εκπαιδευτικοί συνάδουν με τα παραπάνω: «Μας τόνισαν ότι το πιο σημαντικό είναι να μην μεταφέρουμε το δικό μας άγχος στα παιδιά, καθώς είναι πλασματα συναισθηματικά, λειτουργούν πρωτίστως με το συναίσθημα όχι με τη λογική, άρα και “πιάνουν” πολύ εύκολα τα δικά μας συναισθήματα και επηρεάζονται από αυτά. Το πώς θα αποχαιρετήσεις το παιδί, για παράδειγμα, έχει σημασία. “Αντίο αγάπη μου, θα μου λείψεις” ίσον στεναχώρια και ανασφάλεια. “Γεια σου αγάπη μου, ανυπομονώ να βρεθούμε το απόγευμα να μου πεις πώς πέρασες” ίσον χαρά και αισιοδοξία».
Επειδή, λοιπόν, αυτό το άγχος του πρωτόγνωρου μπορεί να γίνει μπαλάκι του πινγκ πονγκ μεταξύ γονιού-παιδιού, η Αναστασία Κουμούλα υπογραμμίζει τη σημασία που έχει η έννοια της ρουτίνας σε αυτή τη διαδικασία: συγκεκριμένες ώρες στον ύπνο και τα γεύματα, αλλά και μικρά τελετουργικά που μπορούν να βοηθήσουν το «πρωτάκι» συναισθηματικά, όπως το να λένε ένα τραγουδάκι το πρωί καθώς ετοιμάζονται για το σχολείο, όπως πρότειναν και οι δάσκαλοι στους γονείς του Πάνου.
Οι γονείς θα πρέπει να έχουν προετοιμαστεί γι’ αυτή την καθημερινότητα πριν από την έναρξη των μαθημάτων, τα προηγούμενα βράδια να φροντίζουν ώστε ο οσονούπω μαθητής να μην ξενυχτάει και να μπουν τα γεύματά του σε μία σειρά που θα ταιριάζουν με τη ζωή στο σχολείο.
Και ένας πρώτος εγκλιματισμός με τον χώρο του σχολείου θα βοηθήσει: «Εστιάζουμε στα θετικά και στο να μην υπεραναλύουμε μαζί του τις νέες συνθήκες, να φέρνουμε την όποια πληροφορία σταδιακά μέσα από ωραίες δραστηριότητες, όπως μια επίσκεψη στο νέο σχολείο -που έγινε ήδη πριν το καλοκαίρι- ή την αγορά των σχολικών ειδών που έγινε πρόσφατα», λέει η Δανάη. «Οταν επιστρέψαμε από την πρώτη συνάντηση γονέων, του είπαμε πόσο συμπαθητικές μας φάνηκαν οι δασκάλες του, που θα τις γνωρίσει και ο ίδιος τη Δευτέρα. “Ναιαιαι, κι εγώ έτσι τις φαντάζομαι” μας απάντησε».
Δεν αγνοούμε τα σημάδια
Φυσικά, δεν προσαρμόζονται όλα τα παιδιά με την ίδια ευκολία στα νέα δεδομένα. Γι’ αυτό οι δάσκαλοι πρέπει να παρατηρούν το κάθε παιδί και να επεμβαίνουν διακριτικά όταν χρειάζεται. Αν το παιδί δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, για παράδειγμα, κάποιες λύσεις που προτείνει η κ. Κουμούλα είναι ο εκπαιδευτικός «να το βάλει στο πρώτο θρανίο, να επαναλάβει μια οδηγία, να εξηγήσει κάτι με έναν τρόπο που δεν το προσβάλλει και δεν είναι πολύ φανερός στα άλλα παιδιά, να εξηγεί λίγο περισσότερο ό,τι χρειάζεται, να βάζει λιγότερες εργασίες για το σπίτι». Οταν, πάλι, βλέπει το παιδί απομονωμένο στο διάλειμμα, πρέπει να φροντίσει να το εντάξει σε μια παρέα, μέσω λόγου χάρη της ανάθεσης μίας από κοινού εργασία με άλλους συμμαθητές του.
Αν παρόλα αυτά, οι γονείς βλέπουν το παιδί υπερβολικά αγχωμένο, μπορούν να το καθησυχάσουν λέγοντάς του κάτι όπως «Εντάξει, θα πούμε στη δασκάλα να μην σε ρωτάει τόσα πράγματα μπροστά στα άλλα παιδιά». Ετσι ώστε «το παιδί να μην νιώσει ότι είναι όλα τα βλέμματα πάνω του, ότι δεν απαιτούν πολλά πράγματα από αυτό», επισημαίνει η ψυχίατρος. Γιατί αν το άγχος καταβάλλει το παιδί, μπορεί οι γονείς να έρθουν αντιμέτωποι με τη λεγόμενη «σχολική άρνηση» του παιδιού, που εκφράζεται με δυσκολία στο σήκωμα από το κρεβάτι, γκρίνια και φασαρία κατά την πρωινή προετοιμασία, αλλά και σωματικά συμπτώματα όπως ο εμετός.
Οπως κάθε νέα συνθήκη, έτσι και το σχολείο απαιτεί από τα παιδιά, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς να του δώσουν τον χρόνο, την υπομονή και την ηρεμία που χρειάζεται. Οι γονείς του Πάνου κρατούν και αυτό που τους είχε πει ένας ψυχολόγος: «Είναι σημαντικό να πιστεύουμε εμείς οι ίδιοι ότι θα τα καταφέρει. Διαφορετικά θα είναι το δικό μας άγχος που θα τον κρατά πίσω και όχι κάποια δική του αδυναμία».
