σλανδία, Φινλανδία, Νορβηγία, Σουηδία. Oι χώρες αυτές δεν είναι μόνο οι καλύτερες για να ζει κάποιος ως προς την ποιότητα ζωής αλλά και έχουν τον καθαρότερο αέρα στην Ευρώπη, καθώς όπως προκύπτει από τα στοιχεία της υπηρεσίας Copernicus για το έτος 2022, ακολουθούν τις κατευθυντήριες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, σύμφωνα με τις οποίες οι μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων (PM2,5) δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 5 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο (μg/m³).
Δυστυχώς όμως για τους κατοίκους των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών ο αέρας είναι πολύ περισσότερο τοξικός. Σύμφωνα και με ανάλυση του Guardian που βασίστηκε στα στοιχεία από 1.400 σταθμούς παρακολούθησης, το 98% των Ευρωπαίων αναπνέει τοξικό αέρα, καθώς ζει σε περιοχές όπου τα μέσα ετήσια επίπεδα λεπτών αιωρούμενων σωματιδίων είναι αρκετά έως πολύ πάνω από το συνιστώμενο όριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
Κρίση δημόσιας υγείας
Ενας αυξανόμενος όγκος ερευνών δείχνει ότι αυτά τα μικροσωματίδια ευθύνονται για ένα τεράστιο φάσμα προβλημάτων υγείας, από τις πνευμονικές και καρδιακές παθήσεις έως τον διαβήτη και τον καρκίνο και από τη λειτουργία του εγκεφάλου έως τις πρόωρες γεννήσεις. Επίσης επιβαρύνουν εκατομμύρια ανθρώπους με χρόνιες παθήσεις υγείας και οδηγούν επίσης στον πρόωρο θάνατο περισσότερους από 400.000 ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη ετησίως. Οι ειδικοί λένε ότι περισσότεροι από 200.000 από αυτούς θα μπορούσαν να σωθούν, αν ο αέρας στην Ευρώπη πληρούσε τις κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Παράγοντες επιβάρυνσης
Ο καθηγητής Νίκος Μιχαλόπουλος, διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών και Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και συντονιστής της ερευνητικής ομάδας ΠΑΝΑΚΕΙΑ, σημειώνει πως αν όλες οι χώρες είχαν πετύχει την παραπάνω οδηγία του ΠΟΥ τότε ουσιαστικά θα μιλούσαμε για μία εντελώς καθαρή ατμόσφαιρα και κατ΄επέκταση για πολύ λιγότερα προβλήματα υγείας και θανάτους που προκαλούνται εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Υπάρχουν ωστόσο δύο βασικοί λόγοι που οι ευρωπαϊκές χώρες –μεταξύ αυτών και η Ελλάδα– είναι δύσκολο να μειώσουν τις ετήσιες συγκεντρώνεις των λεπτών σωματιδίων PM2.5 (αιωρούμενα σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 2,5 εκατομμυριοστά του μέτρου) κάτω των 5 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο (μg/m³). Ο πρώτος είναι η χρήση συμβατικών καυσίμων και ο δεύτερος η κλιματική κρίση, η οποία μεταβάλλει τις αποκλίσεις που υπάρχουν στις μετρήσεις τον χειμώνα και το καλοκαίρι.
Εξαιτίας της κλιματικής κρίσης που έχει ως συνέπεια την εκδήλωση περισσότερων και ισχυρότερων πυρκαγιών το καλοκαίρι, πολύ φοβάμαι πως τα επίπεδα μικροσωματιδίων δεν θα μειώνονται πλέον το καλοκαίρι, όπως συνηθιζόταν.
«Αν επιθυμούμε να “πιάσουμε” τα όρια του ΠΟΥ, τότε είναι σίγουρο πως αυτό δεν μπορεί να γίνει με τη χρήση συμβατικών καυσίμων. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειες δεν θα εξαφανίσουν το πρόβλημα αλλά θα το μειώσουν αισθητά», σημειώνει ο κ. Μιχαλόπουλος προσθέτοντας όμως πως το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η κλιματική κρίση.
«Είναι σύνηθες τα επίπεδα μικροσωματιδίων να αυξάνονται τον χειμώνα εξαιτίας της οικιακής θέρμανσης και κυρίως της καύσης ξύλου. Ωστόσο, εξαιτίας της κλιματικής κρίσης που έχει ως συνέπεια την εκδήλωση περισσότερων και ισχυρότερων πυρκαγιών το καλοκαίρι, πολύ φοβάμαι πως τα επίπεδα μικροσωματιδίων δεν θα μειώνονται πλέον το καλοκαίρι, όπως συνηθιζόταν. Σκεφτείτε, φέτος το καλοκαίρι επί έναν ολόκληρο μήνα είχαμε τα ίδια επίπεδα ρύπανσης με τον χειμώνα» εξηγεί μιλώντας στην «Κ».
Μαύρο ρεκόρ για τη Βόρεια Μακεδονία
Για την περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας, η οποία χαρακτηρίστηκε ως η χώρα με τη μεγαλύτερη επιβάρυνση τοξικών ρύπων, καθώς εκεί η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι σχεδόν εξαπλάσια από τα όρια που έχει θέσει ο ΠΟΥ, ο κ. Μιχαλόπουλος σημείωσε πως η γειτονική χώρα αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα κυρίως τον χειμώνα εξαιτίας της υπέμετρης καύσης κάρβουνου και λιγνίτη και μάλιστα κακής ποιότητας. Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ κρατών, η Ελλάδα αναμένεται να προσφέρει τεχνογνωσία στη Βόρεια Μακεδονία στην προσπάθειά της να μειώσει τις εκπομπές αερίων.
Στην Ελλάδα το καλοκαίρι μας «σώζουν» τα μελτέμια
Όσον αφορά την Ελλάδα, οι μετρήσεις του ερευνητικού δικτύου «ΠΑΝΑΚΕΙΑ» δείχνουν πως οι τιμές που σημειώνονται την καλοκαιρινή περίοδο είναι κατά μέσο όρο καλύτερες απ΄ ό,τι ήταν πριν από περίπου 20 χρόνια. Φαίνεται πως βασικό ρόλο σε αυτό παίζουν τα μελτέμια «καθαρίζοντας» την ατμόσφαιρα.
«Πριν 20 χρόνια η συγκέντρωση μικροσωματιδίων πάνω από τη χώρα μας τους καλοκαιρινούς μήνες ήταν κατά μέσο όρο 20-25 (μg/m³), ενώ ερχόμενοι στο σήμερα η τιμή αυτή έχει πέσει στα 10 (μg/m³)», αναφέρει ο κ. Μιχαλόπουλος προσθέτοντας πως τα 2/3 των μικροσωματιδίων το καλοκαίρι είναι από μεταφερόμενη ρύπανση άλλων χωρών και το υπόλοιπο 1/3 προέρχεται από την τοπική ρύπανση.
Οι τιμές της ρύπανσης αλλάζουν άρδην τον χειμώνα κυρίως εξαιτίας της οικιακής θέρμανσης και –όπως προαναφέρθηκε– αυξάνονται και πάλι κατακόρυφα στις mega-fires του καλοκαιριού.
«Το 2021 και το 2022 το νέφος στην Αθήνα έφτασε κατά μέσο όρο τα 40-50 (μg/m³) τον χειμώνα. Με άλλα λόγια, σε καθημερινή βάση η τοπική ρύπανση ήταν κατά 4-5 φορές αυξημένη σε σχέση με την περίοδο του καλοκαιριού που δεν βρίσκονταν σε εξέλιξη φωτιές, ενώ τα επίπεδα της μεταφερόμενης ρύπανσης από άλλες χώρες ήταν αισθητά μειωμένα».
Τα Γιάννενα έχουν τις ίδιες τιμές με το Πεκίνο
Ο καθηγητής έφερε ως παράδειγμα την πόλη των Ιωαννίνων, όπου τον χειμώνα το επίπεδο ατμοσφαιρική ρύπανσης έχει φτάσει στο επίπεδο του Πεκίνου.
«Τόσο το ανάγλυφο της περιοχής όσο και η αυξημένη υγρασία αλλά και υπέρογκη καύση ξύλου έχουν ως αποτέλεσμα στα Γιάννενα οι τιμές των μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα να έχουν φτάσει από τα 120(μg/m³) μέχρι και τα 200, δηλαδή ίδιες τιμές με αυτές που καταγράφονται στο Πεκίνο. Εν αντιθέσει, το καλοκαίρι οι τιμές αυτές φτάνουν τα 7 (μg/m³)», τονίζει.
Οι περιοχές στην Ελλάδα πάντως με τον πιο καθαρό αέρα είναι και οι πιο προφανείς, καθώς εντός των κατευθυντήριων του ΠΟΥ βρίσκονται κάποιες μέρες του χρόνου η Κρήτη, οι Κυκλάδες και ο Εβρος. Οι υψηλότερες τιμές -έως και τέσσερις φορές πάνω από τα 5 (μg/m³)- στη χώρα εντοπίζονται στην Αττική. Ειδικότερα για τη χρονική περίοδο 1/1-20/8/2023 η περιοχή με την υψηλότερη συγκέντρωση μικροσωματιδίων PM2,5 ήταν ο Δυτικός Τομέας Αθηνών όπου το κοντέρ έφτασε μέχρι και 20,7 (μg/m³).
