Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο τα μηχανήματα δούλευαν εντατικά στην κοίτη του χειμάρρου Κραυσίδωνα στον Βόλο. Ενόψει της κακοκαιρίας Elias, η ανάγκη απομάκρυνσης των φερτών υλικών που είχαν συσσωρευτεί από την προηγούμενη κακοκαιρία Daniel είχε γίνει πλεόν επιτακτική. Ο Αθανάσιος Λουκάς, καθηγητής Τεχνικής Υδρολογίας – Διαχείρισης και Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων στο Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, βρισκόταν εκείνες τις μέρες στην πόλη και είδε τις εργασίες καθαρισμού. «Τα φερτά υλικά συσσωρεύονταν σε σωρούς εντός της κοίτης. Δεν γνωρίζω αν στη συνέχεια απομακρύνθηκαν, όπως θα έρεπε να συμβεί» λέει στην «Κ», τονίζοντας πως αν αυτό δεν συνέβη, δημιούργησε ένα επιπλέον πρόβλημα κατά τη διάρκεια της κακοκαιρίας Elias, «μιας και το νερό δεν θα βρήκε, για να το πω απλά, χώρο για να περάσει».
Από τον 5o όροφο της πολυκατοικίας στη συνοικία Νέα Ιωνία όπου μένει ο Γιάννης Καράβας, στην οδό Καραμπατζάκη, δίπλα από την οποία κυλάει ο Κραυσίδωνας, έχει ανεμπόδιστη θέα στον χείμαρρο. Το βράδυ της Τετάρτης τον είδε με τα μάτια του να ξεχειλίζει και να «πνίγει» για δεύτερη φορά μέσα σε 20 ημέρες την περιοχή.
Ο ίδιος περιγράφει πως μόλις ξεκίνησε η έντονη βροχόπτωση, ο χείμαρρος στο ύψος της Αναλήψεως, εκεί όπου βρίσκεται η πράσινη μεταλλική γέφυρα, ξεκίνησε να φουσκώνει με τρομαχτικά γρήγορο ρυθμό. Χρειάστηκαν μόλις λίγα λεπτά για να συνειδητοποιήσει πως θα «έσπαγε» ξανά, αυτή τη φορά ακόμα πιο γρήγορα. Aλλωστε, οι εργασίες που είχαν προηγηθεί για τον καθαρισμό του, μετά την κακοκαιρία Daniel, περιγράφονται από τον κ. Καράβα αλλά και άλλους κατοίκους της πόλης ως πλημμελείς.
«Στην ουσία, η Νέα Ιωνία δεν καθαρίστηκε επαρκώς από τα χώματα. Οσο για τις εργασίες καθαρισμού του ποταμού, αυτές ξεκίνησαν πριν από μία εβδομάδα περίπου και έγιναν εντατικές το περασμένο Σαββατοκύριακο» λέει στην «Κ». «Την Κυριακή τα μηχανήματα δούλευαν νυχθημερόν. Στοίβαζαν τα φερτά υλικά στη μια πλευρά του ποταμού και άφηναν μια δίοδο ελεύθερη, ένα πέρασμα, για να περάσει το νερό, αν έβρεχε ξανά και χρειαζόταν δίοδο. Ξεκίνησαν και τα φορτηγά να μαζεύουν τα φερτά υλικά μέσα από την κοίτη. Δεν κατάφεραν και πολλά όμως τις ημέρες που ακολούθησαν. Ο όγκος ήταν τεράστιος».
Το αποτέλεσμα αποτύπωσε ο κ. Καράβας στις φωτογραφίες που τραβούσε τις τελευταίες ημέρες από τον ποταμό. Τα φερτά υλικά που αφέθηκαν μέσα στην κοίτη έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη δεύτερη υπερχείλιση του Κραυσίδωνα. Στην ουσία, στα ήδη αμάζευτα φερτά υλικά έπεσε και η νέα «παρτίδα», η οποία έκανε την κατάσταση εκκρηκτική.
Ενδεικτικό της βιαιότητας με την οποία κινήθηκε αυτό το «μείγμα» του βρόχινου νερού και των φερτών υλικών είναι το γεγονός πως οδήγησε στην αποκόλληση της ξύλινης γέφυρας στο ύψος της οδού Μακρυγιάννη. Η γέφυρα παρασύρθηκε για 500 μέτρα και στο τέλος έπεσε και σφηνώθηκε στην πράσινη μεταλλική γέφυρα στο ύψος της οδού Αναλήψεως.
«Βουνά» φερτών υλικών στο πλάι της κοίτης
Μια παρόμοια εικόνα έδωσε στην «Κ» και η Κατερίνα Μιχαλοπούλου. Η ίδια αναφέρει πως είχε εντυπωσιαστεί πολύ όταν πριν από μερικές ημέρες είδε τόνους από φερτά υλικά και μπάζα να έχουν συσσωρευτεί σε «βουνά» στο πλάι της κοίτης του ποταμού. «Το ύψος τους ανέβαινε αρκετά μέτρα πάνω από την επιφάνεια του εδάφους» λέει. Καθώς αντίκρισε την εικόνα μαζί με τον πατέρα της, εκείνος της εξήγησε πως πρόκειται για μια παλιά μέθοδο που εφαρμόζεται όταν ξεχειλίζει ένας χείμαρρος, μέχρι να μαζευτούν τα υλικά.
Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν “αν πέσει πολύ νερό, δεν θα τα παρασύρει και θα κλείσει πάλι η κοίτη του ποταμού;”. Γνωρίζοντας πως έρχεται η κακοκαιρία Elias, πώς το επέτρεψαν;
«Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα, όπως και κάθε λογικός άνθρωπος φαντάζομαι, ήταν: “αν πέσει πολύ νερό, δεν θα τα παρασύρει και θα κλείσει πάλι η κοίτη του ποταμού”; Αυτό μπορεί να είναι κάτι που συμβαίνει σε περίοδο “νηνεμίας”, όμως γνωρίζοντας πως έρχεται και η κακοκαιρία Elias, πώς το επέτρεψαν;» αναρωτιέται η κ. Μιχαλοπούλου.
Πηγές της «Κ» με καλή γνώση του τρόπου που εργάστηκε η Περιφερειακή Ενότητα Μαγνησίας μετά την κακοκαιρία Daniel, επιβεβαίωσαν πως πράγματι ο τεράστιος όγκος των φερτών υλικών στοιβάχτηκε στο πλάι της κοίτης, σημειώνοντας πως τα μηχανήματα δεν επαρκούσαν για να αντιμετωπίσουν το πλήθος των εκτεταμένων καταστροφών σε όλη τη Μαγνησία, με αποτέλεσμα να υπάρχει πολυδιάσπαση των δυνάμεών τους. H επικοινωνία με τον περιφερειάρχη Θεσσαλίας, Κώστα Αγοραστό και την αντιπεριφερειάρχη Μαγνησίας, Δωροθέα Κολυνδρίνη, στο πλαίσιο του ρεπορτάζ δεν κατέστη εφικτή.
«Δεν μπορούν να απομακρυνθούν όλα αυτά τα υλικά την τελευταία στιγμή. Μόνο αν τα μηχανήματα είχαν πέσει με όλες τους τις δυνάμεις από την πρώτη στιγμή της λήξης της κακοκαιρίας Daniel θα είχαμε μια ελπίδα» λέει από πλευράς του ο Δημήτρης Κανέλλης, πρόεδρος του συλλόγου Παλαιών, των κατοίκων δηλαδή στην περιοχή του παλιού Λιμεναρχείου, ο οποίος διερωτάται γιατί οι αρμόδιες αρχές δεν ζήτησαν περαιτέρω βοήθεια μηχανημάτων και φορτηγών από την Πολιτεία, ώστε να έχουν απομακρυνθεί τα φερτά υλικά πριν από την κακοκαιρία Elias. Ο ίδιος, όπως και πολλοί κάτοικοι της περιοχής που αισθάνονται «στο ίδιο έργο θεατές» σε κάθε κακοκαιρία, επισημαίνουν την ανάγκη εκπόνησης μιας σοβαρής μελέτης, «για να σταματήσει η περιοχή μας να πλημμυρίζει σχεδόν κάθε φορά που βρέχει».
Προσωρινές λύσεις
Ο Δημήτρης Θεοδοσόπουλος, αγρονόμος, τοπογράφος μηχανικός και μέλος της ομάδας «Γεωμυθική», επισημαίνει πως ο χείμαρρος όταν ξεκίνησε να μορφοποιείται μέσα στην πόλη του Βόλου, πολλές δεκαετίες πίσω, είχε πλάτος εκβολής 200 μέτρων και έχει καταλήξει σήμερα στα 40 μέτρα. «Τελικά, ο Κραυσίδωνας κατέληξε ένα τσιμεντένιο κανάλι» λέει, το οποίο συναντά διαρκώς στενώσεις και εμπόδια, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη γέφυρα στο ύψος του ΟΣΕ που είναι πολύ χαμηλή. «Η μη απομάκρυνση των φερτών υλικών και η παραμονή τους μέσα στην περιοχή δράσης του νερού είχαν δραματικά αποτελέσματα. Το γεγονός μάλιστα ότι το έδαφος πάνω στο οποίο κυλάει δεν είναι πια χωμάτινο, αλλά τσιμεντένιο, αποτρέπει και τη λειτουργία κατείσδυσης του νερού και απορρόφησής του. Τελικά, ό,τι νερό καταλήγει στον χείμαρρο, απλώς αθροίζεται. Γι’ αυτό και για άλλη μια φορά, φάνηκε πως η τόσο κακή διαχείρισή του, όπως και αυτή για το συνολικό θέμα διαχείρισης του νερού στον Βόλο, έπαιξε νευραλγικό ρόλο στο δεύτερο πλημμύρισμα της πόλης μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα».
Ο χείμαρρος όταν ξεκίνησε να μορφοποιείται μέσα στην πόλη του Βόλου, είχε πλάτος εκβολής 200 μέτρων και έχει καταλήξει σήμερα στα 40 μέτρα.
Σύμφωνα με τον κ. Θεοδοσόπουλο τεχνικές λύσεις για να βοηθηθεί ο χείμαρρος υπάρχουν αλλά δεν έχουν εφαρμοστεί ούτε μετά το σαρωτικό πέρασμα του Ιανού. «Θα μπορούσαν να είχαν υλοποιηθεί έργα ανάσχεσης των νερών, όπως για παράδειγμα δεξαμενές υδατοσυγκράτησης ή αγωγοί διαχείρισης νερού σε διάφορα σημεία μέσα στην πόλη, έτσι ώστε να λειτουργήσουν “ανακουφιστικά” για τον χείμαρρο. Δεν είδαμε να λαμβάνονται αυτά τα μέτρα ούτε μετά τον Ιανό. Οι επεμβάσεις, τόσο στην πόλη αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας, είχαν τη λογική του προσωρινού, όπως για παράδειγμα οι πρόχειρες ασφαλτοστρώσεις».
Χείμαρροι πιο επικίνδυνοι από ποτάμια
Την ανάγκη για στενή παρακολούθηση του Κραυσίδωνα αλλά και για παρεμβάσεις ώστε να μην υπερχειλίζει τονίζει από πλευράς του και ο καθηγητής Τεχνικής Υδρολογίας, Αθανάσιος Λουκάς. Ο ίδιος εξηγεί πως ο Κραυσίδωνας, όπως και ο Ξηριάς και ο Αναυρος, είναι αστικοί χείμαρροι ανοικτής διατομής της πόλης του Βόλου στους οποίους καταλήγει απορροή από τις λεκάνες τους, που βρίσκονται στο Πήλιο. «Η σημαντική διαφορά του Κραυσίδωνα σε σχέση με τον Ξηριά και τον Αναυρο, είναι πως διασχίζει τη δυτική πλευρά της πόλης, ενώ οι άλλοι δύο χείμαρροι βρίσκονται στις άκρες της πόλης του Βόλου» λέει ο καθηγητής, επισημαίνοντας πως αυτο δεν σημαίνει ότι και οι άλλοι δεν θα πρέπει να λάβουν της απαραίτητης προσοχής, καθώς στο παρελθόν έχουν πλημμυρίσει γειτονικές τους περιοχές.
Είναι τελείως διαφορετική η υδρολογική συμπεριφορά τους από αυτή των ποταμών, δεδομένου ότι το νερό συγκεντρώνεται πολύ γρήγορα λόγω των εδαφών και τις μεγάλης κλίσης του εδάφους, δημιουργώντας το φαινόμενο της αιφνίδιας πλημμύρας.
Οι τρεις παραπάνω χείμαρροι για μεγάλα διαστήματα, όπως για παράδειγμα τους καλοκαιρινούς μήνες ή σε περιόδους ξηρασίας, δεν έχουν καθόλου ροή. Σε έντονα γεγονότα βροχόπτωσης όμως, «καλούνται» να διοδεύσουν, δηλαδή να μεταφέρουν, ολοένα και συχνότερα, μεγάλες ποσότητες νερού απορροής, οι οποίες δημιουργούνται στις μικρές ορεινές, κυρίως, λεκάνες απορροής τους και με μεγάλη ταχύτητα, λόγω της μεγάλης κλίσης. «Αυτό τους κάνει πιο επικίνδυνους στη συμπεριφορά τους σε σχέση με τα ποτάμια. Είναι δηλαδή τελείως διαφορετική η υδρολογική συμπεριφορά τους από αυτή των ποταμών, δεδομένου ότι το νερό συγκεντρώνεται πολύ γρήγορα, λόγω των εδαφών και τις μεγάλης κλίσης του εδάφους δημιουργώντας πλημμυρικά φαινόμενα. Ο τύπος αυτός της πλημμύρας ονομάζεται αιφνίδια πλημμύρα» εξηγεί ο κ. Λουκάς.
Απαραίτητες παρεμβάσεις
Ο ίδιος υπογραμμίζει πως για πολλά χρόνια η κοίτη του Κραυσίδωνα ήταν ελλιπώς καθαρισμένη, με τα πλημμυρικά φαινόμενα τα τελευταία χρόνια να καταδεικνύουν πόσο επιτακτικός είναι καταρχάς ο καλός καθαρισμός του χειμάρρου. Χρειάζονται όμως κι άλλες παρεμβάσεις και τεχνικά έργα με ολιστική λογική για όλο το μήκος του χειμάρρου, τόσο για την ορεινή περιοχή με έργα ορεινής υδρονομίας όσο και για την πεδινή κοίτη. Ενδεικτικά αναφέρει την εκβάθυνση της κοίτης σε αρκετά σημεία όπως αυτό της χαμηλής γέφυρας στο ύψος του ΟΣΕ, την τοποθέτηση των λεγόμενων flood gates (κάθετων πετασμάτων τα οποία τοποθετούνται στις προβληματικές περιοχές του χειμάρρου), αλλά και μια σειρά έργων ορεινής υδρονομίας για τη συγκράτηση φερτών υλικών και νερού, στην ορεινή περιοχή του Πηλίου.
Η ορθή διαχείριση αυτών των υδάτινων όγκων είναι λοιπόν επιτακτική την εποχή που τα ακραία καιρικά φαινόμενα κάνουν την εμφάνισή τους με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα.
«Θα πρέπει να ειπωθεί και να γίνει κατανοητό ότι με μια σειρά παρεμβάσεων μπορούμε να μειώσουμε τη διακινδύνευση (ρίσκο) αλλά δεν μπορούμε να τη μηδενίσουμε με λελογισμένα υδραυλικά έργα» προσθέτει ο κ. Λουκάς εξηγώντας πως παρόμοιους χειμάρρους μέσα σε πόλεις όπου δημιουργούνται φαινόμενα αιφνίδιων πλημμυρών δεν έχει μόνο η Ελλάδα, αλλά και πόλεις και χωριά στην Ιταλία, στη Νότια Γαλλία, στην Ισπανία. «Η ορθή διαχείριση αυτών των υδάτινων όγκων είναι λοιπόν επιτακτική την εποχή που τα ακραία καιρικά φαινόμενα κάνουν την εμφάνισή τους με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα» καταλήγει.
