Την ώρα που οι ΗΠΑ επιδίδονται σε έναν διπλωματικό μαραθώνιο με εκπρόσωπο τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, προκειμένου να «μην εξαπλωθεί ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς» με επίκεντρο τη Γάζα, οι φόβοι ότι αυτό ακριβώς είναι που πρόκειται να συμβεί, ρίχνουν βαριά τη σκιά τους στις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας, απειλώντας να πλήξουν την ανάπτυξη και να πυροδοτήσουν μια νέα αύξηση στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων.
Κάποιοι, και μάλιστα διάσημοι οικονομολόγοι, με νόμπελ, όπως για παράδειγμα ο Πολ Κρούγκμαν, βιάστηκαν να πανηγυρίσουν ότι ο πληθωρισμός υπέστη ήττα. Όπως σχολιάζει 1982ο αρθρογράφος του Bloomberg, Νίαλ Φέργκιουσον, ήταν 12 Οκτωβρίου (μόλις 5 ημέρες) μετά τη φρικιαστική επίθεση της Χαμάς στο μουσικό φεστιβάλ Supernova, ο Κρούγκμαν έσπευσε να ανακηρύξει τη νίκη επί του πληθωρισμού «και με πολύ πολύ μικρό κόστος». Όπως σχολιάζει ο Φέργκιουσον, ο δείκτης που επέλεξε ο Κρούγκμαν για να αποδείξει την άποψή του – πληθωρισμός τιμών καταναλωτή χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τρόφιμα, ενέργεια, στέγη και μεταχειρισμένα αυτοκίνητα – δεν ήταν ένας δείκτης που χρησιμοποιείται ευρέως, για τον προφανή λόγο ότι είναι ένας δείκτης πληθωρισμού που παραλείπει το κόστος φαγητού, θέρμανσης, στέγασης και οδήγησης …. Το ενδιαφέρον ωστόσο είναι ότι επέλεξε ακριβώς εκείνη τη στιγμή – αμέσως μετά το ξέσπασμα του δεύτερου πολέμου μέσα σε 2 χρόνια – για να γιορτάσει την ήττα του πληθωρισμού!
Σε κάθε περίπτωση ας μην ξεχνάμε αυτό που υπενθυμίζουν οι NY Times: Πλούσια και φτωχά έθνη μόλις είχαν αρχίσει να παίρνουν ανάσα μετά από μια σειρά οικονομικών σοκ που διαρκούσαν ήδη 3 χρόνια. Ο πληθωρισμός μειώθηκε, οι τιμές του πετρελαίου σταθεροποιήθηκαν και οι προβλεπόμενες υφέσεις αποφεύχθηκαν.
Τώρα, ορισμένα κορυφαία διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ιδιώτες επενδυτές προειδοποιούν ότι η εύθραυστη ανάκαμψη μπορεί να εξελιχθεί άσχημα.
«Είναι η πρώτη φορά που είχαμε δύο ενεργειακά σοκ ταυτόχρονα», δήλωσε ο Ιντερμίτ Γκιλ, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, αναφερόμενος στις επιπτώσεις που είχαν οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή στις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.
Αυτές οι αυξήσεις των τιμών όχι μόνο μειώνουν την αγοραστική δύναμη των οικογενειών και των επιχειρήσεων, αλλά και αυξάνουν το κόστος παραγωγής τροφίμων, αυξάνοντας τα υψηλά επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας, ιδίως σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Αίγυπτος, το Πακιστάν και η Σρι Λάνκα.
Όπως και να έχει, οι χώρες είναι ήδη αντιμέτωπες με ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα χρέους, χαμηλές ιδιωτικές επενδύσεις και την πιο αργή ανάκαμψη του εμπορίου εδώ και πέντε δεκαετίες, γεγονός που καθιστά δυσκολότερο γι αυτές να μεθοδεύσουν την έξοδό τους από την κρίση. Τα υψηλότερα επιτόκια, αποτέλεσμα των προσπαθειών των κεντρικών τραπεζών να τιθασεύσουν τον πληθωρισμό, έχουν καταστήσει πιο δύσκολο για τις κυβερνήσεις και τις ιδιωτικές εταιρείες να αποκτήσουν πρόσβαση σε πιστώσεις και να αποφύγουν τη χρεοκοπία.
Και ο κίνδυνος στασιμοπληθωρισμού…
Είναι πολύ πιθανό η αύξηση των τιμών ενέργειας και πετρελαίου σε συνδυασμό με τους υψηλούς πληθωριστικούς ρυθμούς που επικρατούν παγκοσμίως, να δρομολογήσουν αύξηση των επιτοκίων από την πλευρά των τραπεζών. Όμως, η άνοδος των επιτοκίων είναι δίκοπο μαχαίρι, όπως αναφέρει report της Shroders, καθώς – ενώ επιτυγχάνει τον στόχο της συγκράτησης των τιμών – από την άλλη συντελεί στην αύξηση των πληθωριστικών τιμών.
Στην περίπτωση έκρηξης των πληθωριστικών πιέσεων, οι κεντρικές τράπεζες θα προχωρήσουν σε αυστηρή νομισματική πολιτική μέσα από την δραστική μείωση των επιτοκίων, γεγονός όμως που πρόκειται να επιφέρει σημαντικό κόστος στου ρυθμούς ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας. Συνεπώς, η εφαρμογή αυστηρότερης νομισματικής πολιτικής από τις κεντρικές τράπεζες και η πίεση που θα επέλθει στις εθνικές οικονομίες από τις υψηλότερες τιμές των εμπορευμάτων, πρόκειται να οδηγήσει σε επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης, δημιουργώντας συνθήκες στασιμοπληθωρισμού.
Επενδυτές προσοχή: «Οι μεγάλοι πόλεμοι είναι πληθωριστικοί»
Και με τους επενδυτές τι γίνεται; Σύμφωνα με τον Φέργκιουσον, δεν υπάρχουν πολλά «χαρτιά» για να επενδύσει κάποιος εν καιρώ πολέμου, καθώς, όπως λέει, οι μεγάλοι πόλεμοι είναι πληθωριστικοί. Ετσι όλοι αποφεύγουν πχ. ομόλογα, κυρίως αυτά που εκδίδονται από την πλευρά που χάνει.
Όπως αναφέρει και report της UBS, τόσο οι παγκόσμιες μετοχές όσο και τα ομόλογα υποχώρησαν τον Οκτώβριο, εν μέσω του ξεσπάσματος του πολέμου, μιας μικτής περιόδου κερδών τρίτου τριμήνου και των συνεχιζόμενων ανησυχιών ότι τα επιτόκια των ΗΠΑ είναι πιθανό να παραμείνουν υψηλότερα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Όμως, παρά τον δυσμενέστατο Οκτώβριο, η UBS εκτιμά ότι οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές για τις κύριες κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων παραμένουν θετικές, καθιστώντας την κατάλληλη στιγμή για να τοποθετηθούν οι επενδυτές σε διαφοροποιημένα χαρτοφυλάκια.
Φυσικά, είναι πιθανό ο νέος πόλεμος στη Μέση Ανατολή να μην είναι μεγάλος. Οι αρχικές αντιδράσεις της αγοράς έδειξαν ότι ορισμένοι επενδυτές φοβόντουσαν ότι μπορεί να είναι. Το πετρέλαιο σημείωσε άλμα 7,2% τις δύο εβδομάδες μετά τις 7 Οκτωβρίου, καθώς αναμένονταν προβλήματα με τον εφοδιασμό. Ο χρυσός σημείωσε άνοδο 8,1%. Στις 19 Οκτωβρίου, η απόδοση του 10ετούς αμερικανικού κρατικού ομολόγου ξεπέρασε το 5% για πρώτη φορά από το 2007. Οι αμερικανικές μετοχές σημείωσαν πτώση 2%. Η άνοδος του χρυσού παρά την άνοδο των αποδόσεων – η οποία κανονικά θα πίεζε τις τιμές του χρυσού – ήταν αξιοσημείωτη.
Πρόκειται για κινήσεις της αγοράς πολύ μεγαλύτερες από εκείνες που προκάλεσαν οι πιο πρόσφατες κρίσεις στις οποίες έχει εμπλακεί το Ισραήλ: ο πόλεμος του Λιβάνου το 1982, ο πόλεμος του Λιβάνου το 2006, οι προηγούμενες συγκρούσεις στη Γάζα το 2008-09 και το 2014. Αυτό ήταν πιο κοντά στο ξέσπασμα του πολέμου του Κόλπου το 1990. Δύο εβδομάδες μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ στις 2 Αυγούστου, ο χρυσός είχε αυξηθεί κατά 5,8% και το πετρέλαιο κατά 15,6%.
Τώρα, με την πάροδο άλλων δύο εβδομάδων από την έναρξη του πολέμου στη Μέση Ανατολή, οι περισσότερες από αυτές τις αρχικές κινήσεις έχουν εξασθενήσει. Το πετρέλαιο στο κλείσιμο της Παρασκευής ήταν μειωμένο κατά 2% σε σύγκριση με τις 6 Οκτωβρίου. Η απόδοση του 10ετούς ομολόγου έχει υποχωρήσει σχεδόν 30 μονάδες βάσης. Ο χρυσός εξακολουθεί να είναι αυξημένος κατά 8%, αλλά πολύ πιο κερδισμένος θα είχε βγει όποιος είχε αγοράσει Bitcoin στις 6 Οκτωβρίου (για λόγους που δεν έχουν καμία σχέση με τη Γάζα, αυξήθηκε κατά 26%.) Σε χρονικό ορίζοντα ενός μηνός, οι αγορές φαίνεται να πιστεύουν ότι πρόκειται απλώς για ένα ακόμη επεισόδιο στη Γάζα.
Είναι όμως έτσι; Όπως υποστηρίζει ο Γκιλ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα πάντα (πληθωρισμός, υψηλά επίπεδα χρέους, χαμηλές ιδιωτικές επενδύσεις και βραδύτερη ανάκαμψη του εμπορίου εδώ και 50 χρόνια) συμβαίνουν ταυτόχρονα και βρισκόμαστε μπροστά στην πιο εύθραυστη συγκυρία για την παγκόσμια οικονομία. Τα ίδια λένε κι άλλοι παράγοντες της αγοράς, όπως ο Τζέιμι Ντίμον της JP Morgan που ανέφερε μέσα στον Οκτώβριο ότι διανύουμε τους πιο επικίνδυνους καιρούς των τελευταίων δεκαετιών και χαρακτήρισε τη σύγκρουση στη Γάζα ως «το πιο σημαντικό πράγμα για τον δυτικό κόσμο».
Οι περισσότεροι περιμένουν ότι ο πόλεμος θα εξαπλωθεί.
Σύμφωνα με κάποιους αναλυτές, η Χαμάς και η Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ αποσκοπούσαν πρωτίστως σε μια προβοκάτσια με σκοπό να τραβήξουν τις Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις στους δρόμους και τις σήραγγες της Γάζας, αυξάνοντας την ευπάθεια του Ισραήλ σε επιθέσεις σε άλλα μέτωπα.
Αυτές οι επιθέσεις βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Υπάρχουν πύραυλοι που εκτοξεύονται από τη Χεζμπολάχ από το Λίβανο. Υπάρχουν πολιτοφυλακές που συγκεντρώνονται στη Συρία με το βλέμμα τους στραμμένο στα υψίπεδα του Γκολάν. Οι Χούτι της Υεμένης επιτίθενται επίσης στο Ισραήλ. Εν τω μεταξύ, δύο ομάδες κρούσης αεροπλανοφόρων των ΗΠΑ έχουν σταλεί στην Ανατολική Μεσόγειο. Και οι αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή δέχονται τακτικές επιθέσεις. Κι όπως αναφέρει ο Φέργκιουσον του Bloomberg, είναι μάλλον απίθανο σε αυτήν τη φάση η Χαμάς να κάνει πίσω.
Μοιάζει το 2023 με το… 1973;
Επίσης, υπάρχει το εξής δεδομένο: μπορεί η Μέση Ανατολή παραμένει και με διαφορά ο σημαντικότερος παραγωγός ενέργειας και το πετρέλαιο εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 30% της παγκόσμιας κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας και το ένα πέμπτο του παγκόσμιου εφοδιασμού περνάει από τα Στενά του Ορμούζ. Είναι αλήθεια ότι ο κόσμος εξαρτάται λιγότερο από το πετρέλαιο που μεταφέρεται από τον Περσικό Κόλπο απ’ ό,τι στη δεκαετία του 1970, επειδή η συνολική παγκόσμια παραγωγή απαιτεί σήμερα λιγότερο πετρέλαιο και η εγχώρια παραγωγή των ΗΠΑ έχει ανακάμψει. Τα πράγματα δεν είναι τόσο ζοφερά όσο τη δεκαετία του ‘70 που οι πετρελαιοπαραγωγοί της Μέσης Ανατολής κυριαρχούσαν στην αγορά. Τότε τα αραβικά κράτη μείωσαν δραστικά την παραγωγή και επέβαλαν εμπάργκο σε ΗΠΑ και άλλες χώρες μετά από την επίθεση κατά του Ισραήλ από μια συμμαχία υπό την ηγεσία της Αιγύπτου και της Συρίας. Αλλά η στρατιωτική κλιμάκωση που για παράδειγμα θα οδηγήσει τις ΗΠΑ να πραγματοποιήσουν αντίποινα κατά του Ιράν – ή απλώς να σκληρύνουν το καθεστώς κυρώσεων – θα ήταν βέβαιο ότι θα διέκοπτε τουλάχιστον μέρος του 1,5 εκατομμυρίου βαρελιών πετρελαίου που εξάγει σήμερα το Ιράν κάθε μέρα.
Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι κάθε σύγκρουση που μειώνει τις εξαγωγές του Κόλπου κατά 2 εκατ. βαρέλια ημερησίως (δηλαδή 2% της παγκόσμιας προμήθειας) θα πάει τις τιμές του πετρελαίου σε ένα εύρος από 93 δολ/βαρέλι ως 102 δολ/βαρέλι.
Ενας μεγάλος πόλεμος που θα μειώσει τις εξαγωγές κατά 6 με 8 εκατ. βαρέλια ημερησίως μπορεί να οδηγήσει τις τιμές από τα 141 δολ ωε τα 157 δολ/βαρέλι. Και για να μην ξεχνάμε και τις τιμές του φυσικού αερίου, έχουν αυξηθεί πάνω από 1//3 από την αρχή του τελευταίου πολέμου.
Ωστόσο, το 2023 δεν είναι 1973. Μια προφανής διαφορά είναι ότι το πλαίσιο σήμερα είναι η ισχύς του δολαρίου και όχι η αδυναμία όπως το 1973. Μια δεύτερη κρίσιμη διαφορά είναι η πιθανή κλίμακα οποιουδήποτε εμπάργκο πετρελαίου. Σύμφωνα με αναφορές των ΜΜΕ αμέσως μετά τις επιθέσεις στη Γάζα, το Ιράν (3% της παγκόσμιας προσφοράς) πρότεινε την επιβολή εμπάργκο στο Ισραήλ (0,2% της παγκόσμιας ζήτησης.) Το 1973, αντίθετα, ο αραβικός κόσμος αντιπροσώπευε το 30% της παγκόσμιας προσφοράς και οι ΗΠΑ και οι μελλοντικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 55% της παγκόσμιας ζήτησης. Το 1973, δεν υπήρχε η παραμικρή προοπτική εξομάλυνσης μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών κρατών. Σήμερα, είναι σχεδόν αδιανόητο ότι η Σαουδική Αραβία θα σκεφτόταν ένα ολοκληρωτικό εμπάργκο πετρελαίου κατά των ΗΠΑ.
Σύμφωνα με τον Φέργκιουσον, τώρα οι τιμές του πετρελαίου δεν πρόκειται να τετραπλασιαστούν. Από την άλλη, όπως είπε ο Χένρι Κίσινγκερ, πριν από δύο εβδομάδες, κατά κάποιο τρόπο η σημερινή στρατηγική κατάσταση είναι χειρότερη, δεδομένου ότι οι θέσεις τόσο του Ισραήλ όσο και των ΗΠΑ είναι σήμερα στρατιωτικά και πολιτικά ασθενέστερες από ό,τι τότε.
Όσο για το αν υπάρχει κίνδυνος ύφεσης; Η Deutsche Bank δίνει 4 στοιχεία τα οποία οδηγούν εκεί:
1. Ο πληθωρισμός αυξάνεται κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες σε μια κυλιόμενη περίοδο 24 μηνών,
2. Η καμπύλη αποδόσεων αντιστρέφεται,
3. Τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια αυξάνονται κατά 1,5 ποσοστιαίες μονάδες σε μια κυλιόμενη περίοδο 12 μηνών,
4. Το πετρέλαιο αυξάνεται κατά 25% σε μια κυλιόμενη περίοδο 12 μηνών.
Όταν υπάρχουν και οι τέσσερις παραπάνω προϋποθέσεις, η πιθανότητα ύφεσης στις ΗΠΑ είναι τρεις στις τέσσερις. Τα κακά νέα είναι ότι όλα από αυτά ισχύουν σήμερα…
