«Αι κανδήλαι έλαμπον με ασύνηθες φως, όχι καλογηρικόν, και ως σωστά πυροφάνια, διά της υάλου του παραθύρου […] αφού εξεφιτίλισε και εσήκωσεν υψηλά τας θρυαλλίδας, και διά τούτο έλαμπον ως πυροφάνια αλιευτικά», γράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στον «Βαρδιάνο στα σπόρκα».
Από αρχαιοτάτων χρόνων η χρήση του φωτός, μέσω φανών, ήταν συνηθισμένη μέθοδος από τους αλιείς για την προσέλκυση ψαριών, παράδοση που ακολουθείται ακόμα και σήμερα. Οι ψαράδες, τις νύχτες που δεν έχει φεγγάρι, με εργαλεία τους το καμάκι και μία ισχυρή πηγή φωτός έλκουν τα ψάρια προς το αλιευτικό σκάφος τους.
Η υπερβολική χρήση φωτός, ωστόσο, ιδίως στις αστικές περιοχές έχει αρνητικές, ακόμα και θανατηφόρες επιπτώσεις, σε πολλά όντα όπως αμφίβια, πτηνά, θηλαστικά, έντομα και φυτά.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι επιστήμονες εκφράζουν ανησυχία ότι σύντομα η λάμψη από τα αστέρια θα… σβήσει, καθώς ο έντονος τεχνητός φωτισμός του ανθρώπινου πολιτισμού, «σκεπάζει» τον ουρανό. Δεν είναι λίγοι όσοι υποστηρίζουν ότι οι επόμενες γενιές δε θα μπορούν να δουν σημαντικούς αστερισμούς αφού μέσα στις ερχόμενες δύο δεκαετίες θα είναι δυσδιάκριτοι εξαιτίας της αυξανόμενης φωτορύπανσης.
Σε πολλές περιοχές της Γης ο νυχτερινός ουρανός δεν σκοτεινιάζει ποτέ εντελώς, καθώς η λάμψη του τεχνητού φωτός στην ατμόσφαιρα δεν υποχωρεί. Αυτού του τύπου ρύπανση επηρεάζει όχι μόνο την ορατότητα των αστεριών, αλλά τις συνθήκες διαβίωσης ζώων, φυτών και την υγεία ολόκληρων οικοσυστημάτων.
Αυτά εξαρτώνται από τη φυσική κυκλική μετάβαση από το ηλιακό στο αστρικό φως για να ρυθμίσουν συμπεριφορές όπως η αναπαραγωγή, η διατροφή, ο ύπνος και η προστασία από τους θηρευτές.
Για παράδειγμα, τα νυκτόβια ζώα κοιμούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας και δραστηριοποιούνται τη νύχτα. Η φωτορύπανση, ωστόσο, αλλάζει τις συνθήκες λειτουργίας τους καθώς η νύχτα μετατρέπεται σε ημέρα. Ερευνητές υποστηρίζουν ότι η εισαγωγή τεχνητού φωτός είναι η πιο δραστική αλλαγή του ανθρώπου στο ζωικό περιβάλλον.
«Οι θηρευτές χρησιμοποιούν το φως για να κυνηγήσουν και τα θηράματα χρησιμοποιούν το σκοτάδι ως κάλυψη. Κοντά στις πόλεις, οι συννεφιασμένοι ουρανοί είναι πλέον εκατοντάδες ή και χιλιάδες φορές φωτεινότεροι από ό,τι ήταν πριν 200 χρόνια. Μόλις τώρα αρχίζουμε να μαθαίνουμε τι δραστική επίδραση έχει αυτό στα όντα της νύχτας», δήλωσε στον μη κερδοσκοπικό οργανισμό International Dark-Sky Association ο ερευνητής Κρίστοφερ Κίμπα.
Ο τεχνητός φωτισμός μπορεί ακόμα να επηρεάσει τους υγροβιότοπους που φιλοξενούν αμφίβια, όπως βατράχια και φρύνοι, των οποίων το νυχτερινό κρώξιμο αποτελεί μέρος της τελετουργίας αναπαραγωγής. Τα τεχνητά φώτα διαταράσσουν αυτή τη δραστηριότητα, παρεμβαίνοντας στην αναπαραγωγή και οδηγώντας σε μείωση του πληθυσμού.
Απαραίτητο εργαλείο για τις θαλάσσιες χελώνες είναι το φως των άστρων που δείχνει το δρόμο στα μικρά χελωνάκια για τη θάλασσα. Η λάμψη από τα φώτα της πόλης, ωστόσο, τα αποπροσανατολίζει με αποτέλεσμα να κατευθύνονται προς την ενδοχώρα και όχι προς τη θάλασσα με τραγικές συνέπειες καθώς είτε πεθαίνουν από αφυδάτωση, είτε από επιθέσεις άλλων ζών ακόμα και από διερχόμενα οχήματα. Στην Φλόριντα των ΗΠΑ εκατομμύρια χελωνίτσες βρίσκουν τραγικό θάνατο κάθε χρόνο.
Αρνητικές, όμως, είναι οι επιπτώσεις και για πολλά είδη πτηνών, τα οποία προσανατολίζονται ακολουθώντας το φως του φεγγαριού ή των αστεριών για να κυνηγήσουν ή να μεταναστεύσουν. Το τεχνητό φως μπορεί να τα κάνει να παρεκκλίνουν από την πορεία τους και να κατευθυνθούν προς τις πόλεις. Κάθε χρόνο εκατομμύρια πουλιά χάνουν τη ζωή τους αφού προσκρούσουν σε κτίρια. Επιπλέον, πολλά από αυτά μεταναστεύουν νωρίτερα ή αργότερα από τη σωστή χρονική περίοδο εξαιτίας του φωτισμού.
Πολλά έντομα «μαγεύονται» από το φως, αλλά ο τεχνητός φωτισμός μπορεί να οδηγήσει σε… μοιραία έλξη. Πέρα από την υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων, ο πληθυσμός των εντόμων επηρεάζεται και από την φωτορύπανση, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Biological Conservation. Περίπου τα μισά από τα εκατομμύρια είδη εντόμων είναι νυκτόβια και το υπερβολικό φως δυσκολεύει τη ζωή τους, όπως συμβαίνει με τις πυγολαμπίδες, οι οποίες βασίζονται στη βιοφωταυγεία για να βρουν ταίρι. Την ίδια στιγμή, τα εφημερόπτερα, τα οποία ζουν και αναπαράγονται μόνο για μία ημέρα, μπορεί να μπερδευτούν από το φως που ανακλάται στην άσφαλτο και να γεννήσουν τα αυγά τους στο δρόμο αντί σε λίμνη ή ρυάκι. Ένα τέτοιο λάθος μπορεί να εξαφανίσει έναν ολόκληρο πληθυσμό μέσα σε μια νύχτα.
Σύμφωνα με τη μελέτη, ωστόσο, δεν έχει εκτιμηθεί ο πλήρης αντίκτυπος της φωτορύπανσης στα έντομα, κυρίως επειδή συνήθως οι ειδικοί πραγματοποιούν τις έρευνές τους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο ο Μπρετ Σέιμουρ του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον που συνυπογράφει την έρευνα, ελπίζει να ερευνήσει βαθύτερα τις επιπτώσεις της φωτορύπανσης σε μεμονωμένα είδη εντόμων. Ειδικότερα, σχεδιάζει να εξετάσει το πώς επηρεάζονται οι πεταλούδες.
Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου βλέποντας ότι ο πληθυσμός των εντόμων μειώνεται. Τα έντομα είναι χρήσιμα όχι μόνο για την επικονίαση, αλλά και γιατί αποτελούν τροφή για πολλά ακόμα είδη. Χωρίς αυτά το οικοσύστημα θα κατέρρεε.
«Αν χάσουμε τα έντομα, θα χαθείτε κι εσείς. Θα είναι το τέλος», τόνισε ο Σέιμουρ ζητώντας να γίνεται προσοχή στο χρώμα των λαμπτήρων που χρησιμοποιούνται: Τα έντομα ελκύει περισσότερο το μπλε και το λευκό φως, αλλά και οι αποχρώσεις του πορτοκαλί, του κίτρινου και του κόκκινου. Αυτό που συνιστά ο ειδικός είναι το χρυσοκίτρινο φως, αλλά τονίζει πως είναι απλούστερο να σβήνουν τα φώτα όπου δεν είναι απαραίτητο.
