Μια δυνητικά επικίνδυνη ουσία έχει βρει τον δρόμο στα ράφια καταστημάτων στις ΗΠΑ, «κρυμμένη» μέσα σε ποτά και «ελιξίρια» που υπόσχονται ευεξία και ενίσχυση της συγκέντρωσης.
Ο λόγος για την τιανεπτίνη, γνωστή και ως «η ηρωίνη του περιπτέρου» που συχνά πωλείται και ως συμπλήρωμα διατροφής. Η τιανεπτίνη είναι μόνο μία από τις ολοένα και περισσότερες, πιθανά εθιστικές ουσίες που περνούν κάτω από το «ραντάρ» των ελέγχων και των κανονισμών, και πωλούνται αδιακρίτως σε φυσικά καταστήματα και την αχανή, αρρύθμιστη διαδικτυακή υπεραγορά.
Εκτός από φυτικές ουσίες, τα περισσότερα από αυτά τα σκευάσματα έχουν και συνθετικά, φαρμακευτικά συστατικά. Κάποια από αυτά όπως το Kratom και Phenibut μπορούν να προκαλέσουν εθισμό και, σε σπάνιες περιπτώσεις, να οδηγήσουν στον θάνατο. Σε χώρες όπως η Ινδονησία και η Ρωσία, πολλοί τις χρησιμοποιούν για να νιώσουν καλύτερα. O Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) δεν έχει εγκρίνει κανένα από αυτά στις ΗΠΑ.
«Η τιανεπτίνη είναι μια αναδυόμενη απειλή», δηλώνει στους New York Times η Κέιτλιν Μπράουν, κλινική διευθύντρια των Κέντρων Δηλητηριάσεων της Αμερικής, η οποία εκπροσωπεί και συλλέγει δεδομένα από 55 κέντρα της χώρας. «Πολίτες μπορούν να αποκτήσουν μια ουσία που δεν περιορίζεται από κανόνες, συνδέεται δυνητικά με καταχρήσεις και, σε υψηλές δόσεις, μπορεί να προκαλέσει παρόμοια προβλήματα με τα οπιοειδή, έχοντας πραγματικά επιβλαβείς συνέπειες».
Τουλάχιστον εννέα πολιτείες στις ΗΠΑ έχουν απαγορεύσει ή περιορίσει αυστηρά την τιανεπτίνη, συμπεριλαμβανομένων των Φλόριντα, Μίσιγκαν και Οχάιο. Στα τέλη Νοεμβρίου, ο FDA εξέδωσε ομοσπονδιακή προειδοποίηση για το ποτό Neptune’s Fix που περιέχει τιανεπτίνη, αλλά και την ουσία αυτή καθ’ αυτήν, συστήνοντας στους Αμερικανούς να μην την καταναλώνουν, προειδοποιώντας ότι είχε συσχετιστεί με περιστατικά υπερβολικών δόσεων και θανάτων.
Η τιανεπτίνη, η οποία εμφανίζεται επίσης ως συμπυκνωμένη σκόνη ή ως συστατικό σε προϊόντα όπως τα Tianaa, Zaza και Pegasus, «πωλείται παράνομα με ισχυρισμούς ότι βελτιώνει τη λειτουργία του εγκεφάλου και θεραπεύει το άγχος, την κατάθλιψη, τον πόνο, τη διαταραχή χρήσης οπιοειδών και άλλες καταστάσεις», προειδοποιεί ο οργανισμός.
Ο FDA εποπτεύει με κάποια «χαλαρότητα» τα συμπληρώματα διατροφής, σχολιάζουν οι New York Times, ενώ το «διαστελλόμενο Σύμπαν» συναφών προϊόντων αριθμεί ήδη περίπου 50.000 κωδικούς με μέταλλα, βιταμίνες και ενώσεις όπως η μελατονίνη. Η υπηρεσία δεν αξιολογεί τα συμπληρώματα για την ασφάλεια ή την αποτελεσματικότητα τους. Μπορεί μόνο να απαγορεύσει στους κατασκευαστές να τα προωθούν στην αγορά ως θεραπευτικές ουσίες. Με τις εξουσίες του FDA περιορισμένες, όμως, σε πολλά προϊόντα με τιανεπτίνη ακόμα και η οδηγία αυτή παρακάμπτεται. Παρότι λοιπόν η τιανεπτίνη δεν μπορεί να θεωρηθεί συμπλήρωμα διατροφής, στις ταμπέλες ορισμένων προϊόντων, όπως το Tianaa, εξακολουθούν να αναγράφονται παραπλανητικοί ισχυρισμοί.
«Κυκλοφορούν τουλάχιστον δώδεκα διαφορετικά προϊόντα, ξένα φάρμακα, και πωλούνται ανοιχτά ως συμπληρώματα διατροφής ακριβώς κάτω από τη μύτη του FDA, χωρίς να μπορεί να σταματήσει τις πωλήσεις», δηλώνει ο δρ Πίτερ Κοέν, αναπληρωτής καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ που αναλύει τους κανονισμούς για τα συμπληρώματα διατροφής.
Η τιανεπτίνη είχε αναπτυχθεί από Γάλλους ερευνητές τη δεκαετία του 1960 ως αντικαταθλιπτικό. Εχει εγκριθεί για χρήση σε μικρές δόσεις σε πολλές ευρωπαϊκές, ασιατικές και λατινοαμερικανικές χώρες.
Σε μεγαλύτερες δόσεις, όμως, λειτουργεί όπως ένα οπιοειδές, παρέχοντας βραχύβια ευφορία. Στις ΗΠΑ, πολλοί παίρνουν τιναπεπτίνη με τη λανθασμένη προσδοκία πως αποτελεί ασφαλή εναλλακτική λύση για οπιοειδή όπως η φαιντανύλη ή η ηρωίνη, ή ακόμη και έναν τρόπο για να απεξαρτηθούν. Σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης όπως το Reddit, 5.000 άτομα έχουν εγγραφεί σε φόρουμ με τίτλο «Κόβοντας την τιεναπτίνη».
«Οι άνθρωποι αναπτύσσουν ανοχή πολύ γρήγορα και έτσι αρχίζουν γρήγορα να αυξάνουν τη δοσολογία», δήλωσε η Ντον Σόλι, κλινική τοξικολόγος και διευθύντρια του Κέντρου Ελέγχου Δηλητηριάσεων στο Τζάκσονβιλ της Φλόριντα. «Βάζουν ξυπνητήρι για να σηκώνονται κάθε δύο ώρες και να παίρνουν χάπια της τιανεπτίνης, ώστε να μην πέσουν σε στερητικό σύνδρομο. Και στη συνέχεια πρέπει να συνεχίσουν να λαμβάνουν όλο και περισσότερα χάπια για να παραμείνουν λειτουργικοί».
Τα έξοδα μπορούν να «εκτοξευθούν» μαζί με τους κινδύνους: Σε ένα κατάστημα ψιλικών στο Μονκλέρ του Νιου Τζέρσεϊ, 15 κάψουλες Tianaa Red κοστίζουν 34 δολάρια. Ενα μπουκάλι Neptune’s Fix, το οποίο κυκλοφορεί σε γεύσεις λεμόνι, τροπικά φρούτα, κεράσι ή σοκολάτα-βανίλια, κοστίζει περίπου 16 δολάρια. Πωλητής σε τοπικό καπνοπωλείο μεταφέρει πως οι πελάτες συνήθως αγοράζουν κιβώτια με 12 μπουκάλια. Αλλος πωλητής αναφέρει περίπτωση πελάτη που αγοράζει δέκα κουτιά την εβδομάδα. Αγνωστο αν είναι για μεταπώληση ή προσωπική χρήση.
Είναι βέβαιο πως αναρίθμητες περιπτώσεις κατάχρησης δεν καταγράφονται, καθώς τα αμερικανικά νοσοκομεία δεν κάνουν τεστ για τη συγκεκριμένη ουσία. Οι αναφορές σε κέντρα δηλητηριάσεων, τις περισσότερες φορές από θορυβημένους συγγενείς, γίνονται εθελοντικά και έτσι καταγράφεται ένα κλάσμα των περιστατικών. Ακόμα και έτσι, 391 περιστατικά επιβεβαιώθηκαν το 2023, σε σύγκριση με τα 4 που είχαν καταγραφεί το 2013.
Εβδομάδες μετά την κατάρρευση ενός άνδρα σε πάρκινγκ νηπιαγωγείου, γιατροί από το Κέντρο Ελέγχου Δηλητηριάσεων στο Νιου Τζέρσεϊ, εξέτασαν τα συστατικά των μπουκαλιών Neptune’s Fix που είχε στην κατοχή του. Τα αποτελέσματα ήταν θετικά για συνθετικά κανναβινοειδή και άλλα μη καταγεγραμμένα συστατικά, καθώς και τιανεπτίνη.
Ορισμένοι επικεφαλής κέντρων ελέγχου δηλητηριάσεων που μίλησαν στους NYT εμφανίζονται αντίθετοι στην καθολική απαγόρευση της τιανεπτίνης, εκφράζοντας φόβους για εξάπλωση του παραεμπορίου. Επιμένουν πως πιο αποτελεσματική από την απόσυρση αυτών των προϊόντων θα αποδειχθεί η ενημέρωση του κοινού για τους κινδύνους, γιατί ακόμα και αν όλα αυτά τα σκευάσματα εξαφανισθούν από τα ράφια, όσοι θέλουν θα μπορούν να τα αγοράσουν χωρίς κανένα εμπόδιο από το διαδίκτυο.
