Στην Πάτρα και το βιβλιοπωλείο Discover βρέθηκε την Παρασκευή 19 Ιανουαρίου ο διπλωμάτης Δημήτρης Παπανδρέου ο οποίος επέστεψε στην γενέτειρά του για να παρουσιάσει το βιβλίο του με τίτλο «Σημειώματα για τη Μέση Ανατολή» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.
Για το βιβλίο μίλησε η φιλόλογος- κοινωνιολόγος, Μίνα Πετροπούλου Φιλόλογος ενώ ο συγγραφέας απάντησε στις ερωτήσεις του κοινού.
Η ομιλία της Μίνας Πετροπούλου
«Η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε μια στρατηγική θέση μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. Οι πλούσιοι φυσικοί πόροι της, ειδικά το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, την καθιστούν σημαντική για την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια. Αυτό έχει καταστήσει την περιοχή επίκεντρο διεθνών διπλωματικών προσπαθειών. Η Ευρώπη βέβαια και η Μέση Ανατολή αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικούς κόσμους με πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και ιστορικές διαστάσεις που εκ των πραγμάτων διαμορφώνουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους αλλά και εδραιώνουν τη διαφορετικότητά τους
Η φιλοσοφία της ιστορίας αναζητά να κατανοήσει τη φύση, την αξία και τη σημασία της ιστορίας καθαυτής. Η θεωρητική της προσέγγιση στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε τα γεγονότα του παρελθόντος συμβάλλει πολλαπλά
Ο Δ. Π. ως φιλόσοφος ή ως ιστορικός; ΣΊΓΟΥΡΑ ως επιστήμονας με ηθική ευθύνη – και αυτό αποδεικνύεται μέσα από τον τρόπο που προσεγγίζει την ιστορία – μας προτάσσει μια μη συνηθισμένη για τα πολιτισμικά μας δεδομένα κατανόηση της ανθρώπινης εμπειρίας στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Η καθημερινότητα στη Μέση Ανατολή χαρακτηρίζεται από πολυπολιτισμικότητα, παραδόσεις, θρησκευτικές πρακτικές και συγκεκριμένα κοινωνικά ήθη. Η περιοχή πολύ μεγάλη και ποικίλη, με καθημερινότητα που διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα, διαμορφώνοντας τη ζωή των ανθρώπων σε αξιακούς κώδικες διαφορετικούς από αυτούς με τους οποίους είμαστε εξοικειωμένοι στην Ευρώπη. Αυτή η πραγματικότητα α π α ι τ ε ί από ανθρώπους με πόστα υψηλής ευθύνης σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες να διεισδύσουν με σεβασμό και βάθος στον τρόπο σκέψης και στην νοοτροπία αυτών των ανθρώπων για να είναι αποτελεσματικοί στο έργο τους αλλά και για να μπορούν ερμηνεύσουν ή να προνοήσουν συμπεριφορές.
Η πολιτιστική πολυπλοκότητα των χωρών που απαρτίζουν τη ΜΑ αποκρυσταλλώνεται στην πορεία των συγκεκριμένων κοινωνιών μέσα στον χρόνο. Η φιλοσοφημένη ερμηνεία του Δ. Π. ξεκινά από αρχαιοτάτων χρόνων και φτάνει μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα. Στο εν λόγω βιβλίο συστηματικά και μεθοδευμένα παρουσιάζονται οι πολιτικές, στρατιωτικές και οικονομικές επιλογές και συμμαχίες που αποφασίζουν, είτε αυτές καθ’ εαυτές οι χώρες της Μέσης Ανατολής, είτε κάποιες άλλες – ευτυχώς ή δυστυχώς – καθοριστικές δυνάμεις για αυτές, όπως οι ΗΠΑ, η Αγγλία, η Γαλλία ή η Γερμανία.
Ο επαγγελματισμός που απαιτήθηκε από τον ΔΠ στην υπηρέτηση ιδιαίτερων πόστων, καταγράφεται και στην αντικειμενικότητα με την οποία μας εισάγει στα δρώμενα της παγκόσμιας πολιτικής σκακιέρας και των ελιγμών που η θέση των ισχυρών εμπλεκομένων εταίρων επιτρέπει ή επιβάλλει για τα καίρια ζητήματα της Μέσης Ανατολής. Μας βοηθά να αντιληφθούμε ότι ο κόσμος είναι σε συνεχή εξέλιξη και ότι οι όποιες αλλαγές σε διπλωματικό / στρατιωτικό ή πολιτικό επίπεδο μπορεί μεν να είναι αναπόφευκτες- όπως στην περίπτωση της Συρίας, της Παλαιστίνης, του Ιράν ή του Ιράκ – δεν αποτρέπουν δε και τις ανθρώπινες συγκρούσεις, τους πολέμους και τις προκλήσεις.
Μέσω της σημαντικής, χρονολογημένης ιστοριογραφίας του για γεγονότα και συνθήκες και συμφωνίες που επιδίωκαν την καίρια αντιμετώπιση πολιτκών κρίσεων , την επίτευξη ιδιαίτερων οικονομικών στόχων αλλά και την άμεση αντιμετώπιση προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι τοπικές κοινωνίες των χωρών της ΜΑ, ο ΔΠ μας κάνει κοινωνούς των συγκυριών που συνδιαμόρφωσαν την ταυτότητά και την εθνική συνείδηση αυτών των τόπων. Μας βοηθά να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο κατανόησης για τον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκαν τα πράγματα και αλληλοεπίδρασαν με το παρελθόν, παρέχοντας όμως προκλήσεις για το μέλλον ή διαμορφώνοντας ακόμα ανοιχτά μέτωπα, κάτι που πολλαπλώς υφίσταται και σήμερα. Εμείς πληροφορούμαστε αναίμακτα και από την ασφάλεια της οθόνης, του εντύπου ή της τηλεόρασης τι περίπου συμβαίνει. Ο συγγραφέας μας το βίωσε. Και όχι στο περίπου. Επακριβώς. Και κάποτε κάποτε με κίνδυνο της ζωής του.
Για αυτό και δικαιούται να επιλέξει και τον ρόλο του ιστοριογράφου για αυτή την περιοχή με την πολυτάραχη πορεία. Ρόλος ίσως όχι τόσο απαιτητικός όσο η διπλωματική ιδιότητα, σίγουρα όμως βαρύς. Ο ΔΠ ξέρει όσο λίγοι την πλούσια ιστορία της ΜΑ που εκτείνεται σε αυτοκρατορίες όπως η Περσική, η Οθωμανική, και η Αραβική, με έντονη επίδραση του Ισλάμ στον πολιτισμό, την πολιτική, στην καθημερινή ζωή και στη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας τους. Οι άνθρωποι της έχουν ζήσει και ζουν ακόμα πολιτικές αναταραχές, συγκρούσεις και εμφύλιους πολέμους, που έχουν επηρεάσει και επηρεάζουν τη σταθερότητα και την οικονομική ανάπτυξη. Και όχι μόνο τη δική τους.
Με σταθερά προσανατολισμένη πένα στο να κατανοήσουμε πως Ευρώπη και Μέση Ανατολή μπορεί να αποτελούν δύο διαφορετικούς κόσμους, οι σχέσεις και οι αλληλεξαρτήσεις τους όμως ήταν και παραμένουν σημαντικές για την παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκηνή, ο ΔΠ μας απαριθμεί αλλά και ερμηνεύει το πολιτικό σκηνικό, το γνωστό και το άγνωστο, το εμφανές και το περισσότερο σκοτεινό.
Κατά τον 20ο και τον 21ο αιώνα, η διπλωματία σε αυτήν την περιοχή έχει αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις και εξελίξεις που έχουν επηρεάσει τόσο τους κατοίκους όσο και τις διεθνείς σχέσεις. Ο ιστορικός ΔΠ συναντά τον διπλωμάτη ή ο διπλωμάτης τον ιστορικό; Πάντως στο βιβλίο αυτό των δύο μερών «δεν απευθύνεται σε αναγνώστες που τους ικανοποιεί η απλή περιγραφή των γεγονότων» (Ιωάννης Μάζης). Βοηθά πραγματικά να εντρυφήσουμε σε αντιπροσωπευτικές στιγμές και γεγονότα και πρόσωπα της ιστορικής πορείας της ΜΑ και να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αλληλοδιαδέχονται και ανακυκλώνονται τα προβλήματα της περιοχής(ΔΠ). Η πρόθεση του συγγραφέα, όπως και ο ίδιος αναφέρει Δ Ε Ν είναι να προχωρήσει και να καταλήξει σε πολιτικού ή αξιωματικού χαρακτήρα αφορισμούς για τη ΜΑ αλλά να ανακεφαλαιώσει την εικόνα και την κατάσταση της περιοχής.
Αυτή η επιλογή υπηρετείται από τον τρόπο που παρουσιάζονται και ερμηνεύονται κατά τον ΔΠ οι ενέργειες των μεγάλων δυνάμεων, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, η Αγγλία, η Γερμανία, η Γαλλία και η Κίνα. Το ενδιαφέρον τους για τη Μέση Ανατολή λόγω των οικονομικών, πολιτικών και στρατηγικών τους συμφερόντων αλλά και η ανταγωνιστική τους παρουσία που συστηματικά και ακατάπαυστα προκαλεί πολυπλοκότητα στη διπλωματία αλλά και στους κατοίκους της περιοχής παρουσιάζεται με θουκυδίδεια κριτική προσέγγιση. Με τον ίδιο τρόπο νομίζω προσπαθεί και επιτυγχάνει να μας παρουσιάσει και τις διαρκείς πολιτικές αναταραχές στη Μέση Ανατολή, όπως οι συγκρούσεις στο Ιράκ και το Ιραν, ο Συριακός εμφύλιος πόλεμος, το Ισραηλοπαλαιστινιακό ζήτημα, όπως και τον αντίκτυπο τους στη διεθνή διπλωματία και τις χρόνιες ή εσπευσμένες, επιτυχείς ή απόλυτα αποτυχημένες προσπάθειες επίλυσης τους
Ιδιαίτερο γνώριμα αυτού του βιβλίου τα δύο μέρη του. Στο πρώτο μέρος που τιτλοφορείται «Αντιπροσωπευτικές στιγμές της διαλεκτικής σχέσης Δύσης και Μέσης Ανατολής» καταρχάς ερμηνεύεται, κάτι που λίγοι γνωρίζουμε, το πώς από τον ιστορικό όρο Ανατολικό Ζήτημα οδηγούμαστε στην δημιουργία και υιοθέτηση του όρου Μέση Ανατολή από τις δυνάμεις που είχαν τα πρωτεία στη θάλασσα, την Αγγλία και την Αμερική. Πως ουσιαστικά η ΜΑ γεννήθηκε ως γεωπολιτική έννοια σε μια εποχή επιτάχυνσης των διεθνών συσχετισμών. Οι σταυροφορίες και η Οθωμανική υπερίσχυση, η παρουσία των Ινδιών, η γαλλική εκστρατεία στην Αίγυπτο, η αγγλορωσική συμφωνία με το Ιραν λίγο πριν την έκρηξη του ΑΠΠ αλλά και το πως εξελίσσεται και επηρεάζει ο ΑΠΠ τη ΜΑ, πως η δύση θα καταφέρει να κηδεμονεύσει τη ΜΑ και πως η τελευταία θα δράσει στη διάρκεια του ΒΠΠ, εξιστορούνται με ευθύνη και εγκυρότητα.
Σε αυτό το πρώτο μέρος, το 9ο κεφάλαιο για το πώς διαμορφώνεται η σύγχρονη ΜΑ είναι ίσως από τα πιο ενδιαφέροντα που έχουν γραφεί. Διευκρινίζεται γιατί δεν μπορούμε να μιλάμε για έναν κλειστό κύκλο μεταπολεμικών πολιτικών εξελίξεων στη ΜΑ που έχουν ολοκληρώσει την ιστορική τους διαδρομή και γιατί η πολιτική ζωή στη μεσοανατολική Ζώνη εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από ρευστότητα. Ο ίδιος ο συγγραφέας θα γράψει : «…πιστεύω ότι από τη στιγμή που υπάρχουν εν εξελίξει σοβαρά θέματα ότι…και στον 21ο αιώνα…» (σ. 152).
Εύστοχα και σύντομα αναδεικνύει πως γενικευμένες ειρηνευτικές διαδικασίες σε επίπεδο διπλωματικού διαλόγου αποτελούν προσδοκίες που δεν έχουν ακόμα εκπληρωθεί και γιατί η Σύγχρονη Μέση Ανατολή – όρος που αποδέχεται και υιοθετεί ο ΔΠ – διαθέτει αρκετά στοιχεία που θα παραμείνουν σταθερά στο πέρασμα της Ιστορίας (π.χ. το Ισλάμ), στοιχεία συγχρονικά και διαχρονικά που θα επηρεάζουν τη ροή των γεγονότων. Είναι για εκείνον παρακινδυνευμένο να εξάγονται γενικευμένα συμπεράσματα που ενδεχομένως θα αναιρεθούν από την παρεμβολή νέων εξελίξεων, μιας και η ρευστότητα για τα θέματα της περιοχής και στη σύγχρονη εποχή συνυπάρχει με το ευμετάβλητο στον ρου της ιστορίας. Αυτό όμως δεν τον σταματά ή μάλλον για αυτό ακριβώς και ο συγγραφέας μας δίνει όλο το πλαίσιο γεγονότων καθοριστικών : διαίρεση της Παλαιστίνης, υπόθεση Ιρανικών πετρελαίων, σύμφωνο Βαγδάτης (1955), κρίση του Σουέζ (1956), δόγμα Eisenhower, θυελλώδης εξαετία 1967-1973 αλλά και η δεκαπενταετής κρίση της περιόδου 1976-1991.
Πρόκειται για ένα κεφάλαιο που μπορεί να διαβαστεί και αυτόνομα και να δώσει πλήρως το ιστορικό πολιτικό σκηνικό που εν πολλοίς εξηγεί και τη σύγχρονη μας ταραγμένη περίοδο στην περιοχή.
Το Δεύτερο μέρος που τιτλοφορείται «Η σημειολογία της επανάστασης στη Μέση Ανατολή» ξεκινώντας από τον 7ο αι μ.χ. περνά στην εικονομαχική κρίση και στην εξάπλωση των Αράβων, αναφέρεται στην περίπτωση των Μαμελούκων και εκτενώς στον ΜοχάμετΆλη και την αναγέννηση της Αραβικής περιφέρειας. Εξηγεί πως προέκυψε η αφύπνιση των συστατικών συνιστωσών εθνοτήτων και ερμηνεύει τη σύγκρουση Δρούζων και Μαρονιτών στο Λίβανο. Παρουσιάζει τις πολιτικές διεργασίες στη Μέση Ανατολή τον 19ο αιώνα αλλά και ποιος υπήρξε ο ρόλος της διανόησης, ο «Αραβικός Διαφωτισμός», όπως τον ονομάζει ο ΔΠ. Αναφέρεται στο σύνολο της πνευματικής δράσης της αραβικής διανόησης που, αν και ασυντόνιστη, είχε την δική της ιδιαίτερη συμβολή στη διαμόρφωση της δυναμικής της αραβικής εξέγερσης κατά της Τουρκίας. Αλλά και κάτι ξεχωριστό και λίγο γνωστό στους περισσότερους, τις δυσκολίες που έπρεπε να διαχειριστούν οι διακεκριμένοι εκπρόσωποι του αραβικού χριστιανισμού.
Η Κεμαλική επανάσταση και η αναταραχή στη Συρία κατατίθενται με μεστό ιστορικό λόγο χωρίς υποκειμενισμό και τυμπανοκρουσίες.
Όμως και στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, το 9ο κεφάλαιο αποτελεί ιδιαίτερο ιστορικό εγχείρημα. Μας πληροφορεί για πρόσωπα και καταστάσεις που δύσκολα κανείς μπορεί τόσο οργανωμένα και καίρια να γνωρίζει. Αποκαθιστά πιθανές ιστορικές ανακρίβειες και αντιπαλεύεται την ημιμάθεια μας για πρόσωπα όπως ο Νέσσερ και ο Αλ Ασάντ και για χώρες όπως η Αίγυπτος, το Ιρακ, η Συρία, αλλά και για τη μετεξέλιξη της ιρακινής επανάστασης από το 1958 έως και το 2003, για τη διαδρομή της συριακής επανάστασης από το 1963 μέχρι και σήμερα και τον θρίαμβο της Μεσσιανικής Σιιτικής πολιτειολογίας στη ΜΑ.
Εν ολίγοις ο ΔΠ, ως ιστορικός αποκαθιστά τις γνώσεις μας, συμβάλλει στην κατανόηση της γεωπολιτικής θέσης στην πολιτική σκακιέρα, ερμηνεύει παρακινδυνευμένες πολιτικές επιλογές, παρουσιάζει αντικειμενικά συνθήκες και πρόσωπα αλλά κυρίως συμβάλλει στην απομυθοποίηση των «καλών» και των «κακών» και στην συνειδητοποίηση πως η ΜΑ δεν πρέπει να ταυτίζεται με χαι ταξιδιωτικούς προορισμούς, τόπους μυστηριακούς ή εξωτικούς αλλά με μια παρουσία αιματοβαμμένη και επώδυνη ιστορικά που δυστυχώς ακόμα καλά κρατεί, όπως αποδεικνύεται από τα τεκταινόμενα και στις μέρες μας».
*Ο Δημήτριος Παπανδρέου του Δημοσθένη, γεννήθηκε στην Πάτρα το 1967. Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1988) καθώς και της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Παρισιού (1990). Ομιλεί αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, αραβικά. Το 1995 εισήλθε στο Διπλωματικό κλάδο του Υπουργείου Εξωτερικών, ενώ την τριετία 1997-2000 διετέλεσε Γραμματέας Πρεσβείας Γ΄ στην Πρεσβεία της Ελλάδος στην Βουδαπέστη. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα και η συγγραφική του δραστηριότητα εντοπίζονται στο πεδίο της Ιστορίας και ειδικότερα σε ότι έχει σχέση με την Ιστορία των Λαών της Ανατολικής Μεσογείου. Είναι συγγραφέας του έργου “Βυζάντιο”, προοπτικές ιστορικών μεταβολών και ιδεολογικής διαλεκτικής, από τις αρχές ως την τέταρτη Σταυροφορία” Εκδόσεις Τζαφέρη, Αθήνα 1992 και “Συρία: Ο κοντινός μας άγνωστος”, 2003.. Έχει διατελέσει επιστημονικός συνεργάτης και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της Επιθεώρησης “Νέα Κοινωνιολογία
