«Έναν μέτριο συνθετικό καφέ με γάλα, παρακαλώ», θα μπορούσε να είναι η επόμενη παραγγελία σας στην αγαπημένη σας καφετέρια. Τη στιγμή που καθημερινά καταναλώνονται 2 δισ. φλιτζάνια καφέ, με την Φινλανδία να βρίσκεται στην κορυφή με 1.560 φλιτζάνια ετησίως, η παραγωγή καφέ αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις: Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις αποψιλώνονται ως συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, η χρήση νερού αυξάνεται, τα δικαιώματα των εργαζομένων παραβιάζονται.
Ο καφές καλλιεργείται σε περισσότερες από 70 χώρες – ανάμεσα σε αυτές η Βραζιλία, η Κολομβία, η Αιθιοπία – και τον απολαμβάνουν σε ολόκληρο τον κόσμο, τοποθετώντας τον στη δεύτερη θέση ανάμεσα στα κορυφαία εξαγόμενα προϊόντα μετά το πετρέλαιο. Η Ευρώπη είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής καφέ με εισαγωγές που ξεπέρασαν το 2021 τους 3,6 εκατ. τόνους με εκτιμώμενο μέσο όρο κατανάλωσης 5 κιλών καφέ ανά άτομο κάθε χρόνο. Η Φινλανδία είναι η «βασίλισσα» της κατανάλωσης καφέ, με τον μέσο Φινλανδό να πίνει σχεδόν τέσσερα φλιτζάνια την ημέρα. Ο καφές είναι τόσο δημοφιλής στη χώρα που οι εργαζόμενοι επιτρέπεται να κάνουν δύο διαλείμματα των 10 λεπτών για να απολαύσουν το αγαπημένο τους ρόφημα. Δεύτερη κατατάσσεται η Νορβηγία με τον μέσο πολίτη να απολαμβάνει τουλάχιστον τρία φλιτζάνια καφέ την ημέρα και τρίτη έρχεται η Ισλανδία με τον καφέ να αποτελεί το παραδοσιακό κοινωνικό ρόφημα, αφού η κατανάλωση μπύρας ήταν απαγορευμένη μέχρι το 1987 και το κρασί ήταν αρκετά ακριβό.
Το μεθυστικό άρωμα του φρεσκοκομμένου καφέ το πρωί, το τονωτικό φλιτζάνι ζεστού καφέ το απόγευμα που λειτουργεί σαν απαραίτητο διάλειμμα από τη δουλειά, αλλά και οι χαλαρές στιγμές γύρω από έναν κρύο καφέ μαζί με φίλους δεν είναι απλώς μία συνήθεια, αλλά μία πραγματική τελετουργία που είναι ριζωμένη στην κουλτούρα πολλών λαών.
Ωστόσο, η αυξημένη ζήτηση καφέ οδηγεί στην αποψίλωση δασών, προκαλεί σημαντικό ποσοστό εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα εξαιτίας της αλυσίδας παραγωγής και εφοδιασμού, ενώ οι καλλιεργητές βλέπουν τα δικαιώματά τους να συντρίβονται.
Για να καλυφθεί η ζήτηση, δεν είναι λίγες οι εταιρείες που διερευνούν άλλες μεθόδους για την παραγωγή βιώσιμου καφέ που θα σέβεται το περιβάλλον και δεν θα απέχει πολύ γευστικά από τον κλασικό καφέ.
Άλλωστε, δεν είναι λίγοι όσοι εκτιμούν ότι σταδιακά ο παραδοσιακός καφές θα γίνει σπανιότερος και επομένως ακριβότερος, άρα οι καταναλωτές θα στραφούν σε φθηνότερες εναλλακτικές.
Καφές χωρίς καφέ
Στην κωμική ταινία του 1967 «Ο γεροντοκόρος» σε σκηνοθεσία Ορέστη Λάσκου και με πρωταγωνιστές τους Λάμπρο Κωνσταντάρα και Μάρω Κοντού, η δακτυλογράφος Μαίρη προτείνει στον διευθυντή της Θανάση Μπαρούτσο να δοκιμάσει να πιει καφέ χωρίς καφεΐνη για να ηρεμήσει το «πολύ ευαίσθητο νευρικό σύστημά» του με τις ατάκες του «καφές χωρίς καφέ» και «μπουγαδόνερο» μετά την πρώτη γουλιά να έχουν μείνει στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου.
Στη δημιουργία ενός σύγχρονου καφέ χωρίς καφέ προχώρησε η εταιρία Atomo με έδρα της την Μέκκα του καφέ στις ΗΠΑ, το Σιάτλ. Η νεοφυής επιχείρηση άρχισε να αναζητά βιώσιμες λύσεις γύρω από την παραγωγή του καφέ, έπειτα από την κρίση που καταγράφεται στη βιομηχανία εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της ανθρώπινης παρέμβασης που καταστρέφει τις εκτάσεις καλλιέργειας καφέ. Στόχος ήταν η παρασκευή καφέ εξαιρετικής γεύσης, με την ίδια μοριακή δομή από φυσικά συστατικά χωρίς να επιβαρύνεται το περιβάλλον. Έτσι, σπόροι από χουρμάδες, κουκούτσια από λεμόνι, μπιζέλια, σπόροι από γκουάβα, κεχρί, καφεΐνη από πράσινο τσάι, ηλιόσποροι συνέθεσαν έναν καφέ που υποστηρίζουν ότι δε διαφέρει σε γεύση από τον «κλασικό» και ότι είναι πλούσιος σε αντιοξειδωτικά. «Έχει υπέροχη γεύση και κάνει καλό στον πλανήτη», αναφέρει η εταιρία για τον καφέ χωρίς κόκκους τον οποίο χαρακτηρίζουν «πιο γευστικό και πιο βιώσιμο καφέ στον κόσμο».
Όσο για τη μόλυνση που προκύπτει από την παραγωγή του συνθετικού αυτού καφέ, παράγονται 93% λιγότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και χρησιμοποιείται 94% λιγότερο νερό από τον συμβατικό καφέ.
Μία ακόμα αμερικανική εταιρία, η Compound Foods από το Σαν Φρανσίσκο, δημιούργησε με τη σειρά της καφέ χωρίς κόκκους με διαδικασία όμοια με εκείνη της Atomo. Σκοπός ήταν να βρεθεί ένα προϊόν χωρίς περιβαλλοντικές επιπτώσεις που θα σέβεται τη φιλοσοφία πίσω από την κατανάλωση καφέ. Ο καφές Minus παράγεται με λιγότερο νερό, προκύπτουν λιγότερες εκπομπές διοξειδίου άνθρακα και η αλυσίδα εφοδιασμού είναι συντομότερη, επομένως με μειωμένη περιβαλλοντική επιβάρυνση.
Η εταιρία κάνει λόγο για «θρυλική γεύση» που θα ικανοποιήσει εκατομμύρια ανθρώπων που απολαμβάνουν καθημερινά τον καφέ τους. Τι υπάρχει, λοιπόν, στη θέση των κόκκων; Κουκούτσια, ρίζες και σπόροι που αλέθονται και στη συνέχεια περνούν από το στάδιο της ζύμωσης για να δώσουν το ιδανικό μείγμα για έναν νόστιμο κρύο καφέ. Η ιδρύτρια Μαρισέλ Σάενζ με καταγωγή από την Κόστα Ρίκα – χώρα παραγωγής καφέ – αναφέρει ότι μεγάλωσε βλέποντας από πρώτο χέρι τον αναπόσπαστο ρόλο που παίζει ο καφές στην καθημερινότητά μας. Ωστόσο, όπως τονίζει η κλιματική αλλαγή δεν της επέτρεψε να αγνοήσει τις συνέπειες στην παραγωγή καφέ και τους καλλιεργητές καφέ. Διερωτήθηκε, λοιπόν, αν θα διασφαλιστεί το μέλλον της καλλιέργειας καφέ, τη στιγμή που οι χώρες όπου παράγεται η μεγαλύτερη ποσότητα καφέ είναι επιρρεπείς στα ακραία καιρικά φαινόμενα, με αποτέλεσμα να εξαφανίζονται ολόκληρες εκτάσεις. Η Σάενζ συνεργάζεται με τοπική οργάνωση που στηρίζει τους καλλιεργητές προωθώντας διασυνοριακές πρακτικές ανθεκτικές στο κλίμα και παρέχοντας σπόρους υψηλής ποιότητας, διασφαλίζοντάς τους με αυτόν τον τρόπο υψηλότερο εισόδημα.
Τώρα, αν ο εναλλακτικός καφές αυτός είναι… μπουγαδόνερο δεν έχουμε απάντηση, προς το παρόν, ενώ άγνωστο παραμένει αν ο καταναλωτής που έχει συνηθίσει τη δυνατή γεύση του καφέ του θα πει «ναι» σε ένα φλιτζάνι… καφέ χωρίς καφέ.
