Πληροφορική (32,5%), ξενοδοχειακός τομέας και εστίαση (12,2%), και επαγγελματικές υπηρεσίες (12%) είναι οι κλάδοι που αναζητούν τους περισσότερους εργαζόμενους στην Ελλάδα, καθώς οι αναζητήσεις εργαζόμενων από επιχειρήσεις πενταπλασιάστηκαν μεταξύ 2020 και 2023. Όμως, από τα 430 πανεπιστημιακά τμήματα της χώρας, μόνο τα 219 (51%) είναι προσανατολισμένα στο παραγωγικό αναπτυξιακό άλμα της Ελλάδας, παρέχοντας στους απόφοιτους άμεσες προοπτικές απασχόλησης στην ιδιωτική οικονομία. Ενώ μία στις τρεις αγγελίες για δουλειά είναι στην πληροφορική και το 30,7% των τμημάτων δίνουν έμφαση στις σπουδές STEM, παρατηρείται έλλειψη αποφοίτων στην πληροφορική.
Αυτά είναι μερικά από τα συμπεράσματα μελέτης της ΕΥ Ελλάδος, του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Επιχειρείν (ELTRUN) του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και της Endeavor Greece, που παρουσιάστηκε στη διάρκεια συνέντευξης τύπου την Τετάρτη 29 Μαΐου.
Όπως τονίστηκε, χρειάζονται σημαντικές παρεμβάσεις για να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας και να αποκτήσει η χώρα το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό που είναι απαραίτητο για τον μετασχηματισμό και την επανεκκίνηση της οικονομίας.
Η μελέτη με τίτλο «Mind the Gap: Γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και Αγοράς Εργασίας», καταγράφει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά (αντικείμενο τμημάτων, κατευθύνσεις σπουδών, κ.ά.) των πανεπιστημιακών τμημάτων της Ελλάδας σήμερα, τις δυνατότητες επανειδίκευσης που προσφέρουν τα μεταπτυχιακά προγράμματα και τα προγράμματα κατάρτισης, ενώ αναδεικνύει και την έλλειψη εστίασης σε τομείς και δεξιότητες που χρειάζεται σήμερα η οικονομία μας, αναδεικνύοντας τις ανάγκες της αγοράς. Επιβεβαιώνει, δε, το χάσμα αυτό, μέσα από την ανάλυση των αγγελιών εργασίας της τελευταίας εξαετίας, αλλά και με διαπιστώσεις στελεχών της αγοράς, καταλήγοντας σε προτεινόμενες παρεμβάσεις για την καλύτερη σύνδεση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της αγοράς εργασίας.
Για να πραγματοποιηθεί το αναπτυξιακό άλμα που χρειάζεται η Ελλάδα, να μειωθεί σημαντικά η ανεργία και να αναπληρωθεί το ένα εκατομμύριο θέσεων εργασίας που χάθηκαν λόγω της οικονομικής κρίσης και του brain drain, η Ελλάδα θα πρέπει να δημιουργήσει τα επόμενα χρόνια μερικές εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας υψηλής εξειδίκευσης. Οι νέες ποιοτικές θέσεις εργασίας αφορούν κλάδους όπου μπορούν να επιτευχθούν υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, με την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας, όπως η πράσινη ενέργεια, οι ψηφιακές τεχνολογίες και το ηλεκτρονικό εμπόριο, η αγροδιατροφή και η εξειδικευμένη πρωτογενής παραγωγή, ο τουρισμός υψηλής προστιθέμενης αξίας, η εφοδιαστική αλυσίδα και οι μεταφορές – ιδιαίτερα η ναυτιλία – τα επώνυμα καινοτόμα καταναλωτικά προϊόντα, τα διεθνώς πιστοποιημένα βιομηχανικά προϊόντα υψηλής εξειδίκευσης, κ.ά.
Ωστόσο, ενώ η χώρα μας διαθέτει ένα καλά εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό και αξιόλογα πανεπιστημιακά ιδρύματα, υπάρχει ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ των δεξιοτήτων που απαιτεί σήμερα η αγορά εργασίας και αυτών που παράγει το εκπαιδευτικό σύστημα. Ως αποτέλεσμα, ενώ τα επίπεδα ανεργίας μεταξύ των νέων πτυχιούχων παραμένουν υψηλά, οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στην εύρεση κατάλληλα καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού.
Υψηλό το ποσοστό του πληθυσμού με ανώτατη εκπαίδευση, αλλά χαμηλός ρυθμός αποφοίτησης και ποσοστό απασχόλησης των αποφοίτων των ΑΕΙ
Η μελέτη διαπιστώνει ότι το ποσοστό του πληθυσμού με ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα το 2020 στην ηλικιακή ομάδα 24-34, βρισκόταν κοντά στα μέσα ευρωπαϊκά επίπεδα, ενώ στις μεγαλύτερες ηλικίες το ποσοστό υπολειπόταν των αντίστοιχων επιδόσεων χωρών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ. Αντίθετα, το ποσοστό του φοιτητικού πληθυσμού στον συνολικό πληθυσμό της χώρας (7,51%) είναι σχεδόν διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (4,03%), εξαιτίας κυρίως του ρυθμού αποφοίτησης που είναι ο χαμηλότερος στην ΕΕ.
Ανησυχητικό είναι, επίσης, ότι το ποσοστό απασχόλησης των αποφοίτων των ΑΕΙ στην Ελλάδα για την ηλικιακή ομάδα 25-64 (75,4%), είναι το χαμηλότερο μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ, ενώ στην ηλικιακή ομάδα 25-34, η εικόνα επιδεινώνεται περαιτέρω.
Υπερσυγκέντρωση σε πανεπιστημιακά τμήματα που δεν οδηγούν στην ιδιωτική οικονομία
Η μελέτη διαπιστώνει, επίσης, ότι από τα 430 πανεπιστημιακά τμήματα της χώρας, μόνο τα 219 (51%) είναι προσανατολισμένα στο παραγωγικό αναπτυξιακό άλμα της Ελλάδας, παρέχοντας στους απόφοιτους άμεσες προοπτικές απασχόλησης στην ιδιωτική οικονομία. Ενδεικτικά, σε 42 τμήματα οι απόφοιτοι έχουν ως κύρια (ή μοναδική) επαγγελματική αποκατάσταση μια θέση στο Δημόσιο. Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στα μεταπτυχιακά προγράμματα, όπου, ενώ καταγράφεται ποσοτική επάρκεια ως προς τον αριθμό και τους φοιτητές των προγραμμάτων, διαπιστώνεται υπερσυγκέντρωση στις Επιστήμες Υγείας και στις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες.
Χαρακτηριστικά, το ακαδημαϊκό έτος 2023-2024, τα τμήματα με έμφαση στις σπουδές STEM (επιστήμη, τεχνολογία, μηχανική και μαθηματικά), αποτελούσαν το 30,7% του συνόλου των τμημάτων των ελληνικών πανεπιστημίων, ποσοστό ικανοποιητικό σε σχέση με άλλες χώρες. Ωστόσο, παρατηρείται ακόμη έλλειψη σε απόφοιτους πληροφορικής – ενός κλάδου με ιδιαίτερα υψηλή προστιθέμενη αξία για την ελληνική οικονομία – παρά τα 36 εξειδικευμένα τμήματα και τα 148 μεταπτυχιακά προγράμματα που λειτουργούν.
Πενταπλασιασμός αγγελιών εύρεσης εργασίας, από το 2020 – στην πληροφορική μία στις τρεις αγγελίες
Για τις ανάγκες της έρευνας συγκεντρώθηκαν αγγελίες εργασίας που δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα της CollegeLink (κατά το χρονικό διάστημα Ιανουαρίου 2018-Μαρτίου 2023) και στην ιστοσελίδα της Workable (κατά το χρονικό διάστημα Μαΐου 2017-Απριλίου 2023). Από την ανάλυση των στοιχείων, προέκυψε ότι, μεταξύ 2020 και 2023, οι αναζητήσεις εργαζόμενων από επιχειρήσεις πενταπλασιάστηκαν, με την αυξητική τάση να συνεχίζεται μέχρι και το 2023.
Οι κλάδοι που αναζητούν τους περισσότερους υπαλλήλους, είναι η πληροφορική (32,5%), ο ξενοδοχειακός τομέας και η εστίαση (12,2%), και οι επαγγελματικές υπηρεσίες (12%), ενώ ακολουθούν το λιανικό εμπόριο (5,4%) και οι τηλεπικοινωνίες (4,9%).
Ελλείψεις και σε ποιοτικές δεξιότητες διαπιστώνουν τα στελέχη των επιχειρήσεων
Η μελέτη κατέγραψε, επίσης, τις απόψεις της αγοράς μέσω εις βάθος συνεντεύξεων με εκπροσώπους της επιχειρηματικής κοινότητας. Τα στελέχη που συμμετείχαν στην έρευνα, αναφέρθηκαν στις σημαντικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά την αναζήτηση εργαζόμενων, ιδιαίτερα για θέσεις πληροφορικής, μάρκετινγκ, πωλήσεων, logistics, παραγωγής, επιχειρησιακών λειτουργιών, χρηματοοικονομικών, αλλά και στον κλάδο υγείας.
Οι ερωτώμενοι, ανέφεραν, επίσης, σημαντικές ελλείψεις σε ποιοτικές δεξιότητες, όπως ομαδικότητα, επικοινωνία, ικανότητα οργάνωσης και συντονισμού ομάδας, ευσυνειδησία και συνέπεια, ηγετικές ικανότητες, πελατοκεντρικότητα, ευελιξία, ικανότητα προσαρμογής στις αλλαγές, στρατηγική σκέψη και κατανόηση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, καθώς και διάθεση για μάθηση.
Τέλος, διαπίστωσαν ότι εξακολουθούν να έχουν περιορισμένη έκταση οι συνεργασίες των επιχειρήσεων με τα πανεπιστήμια, οι οποίες γίνονται αποσπασματικά και, κυρίως, από μεγάλες επιχειρήσεις ή καινοτόμες startups. Μορφές συνεργασίας που αναφέρθηκαν, περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων: εκπαιδευτικά προγράμματα από τα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (ΚΕΔΙΒΙΜ) για τα στελέχη, πρακτική άσκηση σε τελειόφοιτους, συμμετοχή σε ημέρες καριέρας, αποστολή ανοικτών θέσεων εργασίας στα γραφεία διασύνδεσης των πανεπιστημίων και οργανωμένες επισκέψεις φοιτητών στις εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων.
Για να εξασφαλίσει η χώρα μας το αναγκαίο εξειδικευμένο επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό, που θα ηγηθεί του αναπτυξιακού άλματος της Ελλάδας, οι συντάκτες της μελέτης κατέθεσαν τις ακόλουθες προτεινόμενες παρεμβάσεις:
- Μαζικό πρόγραμμα εξειδίκευσης και επανειδίκευσης ενός εκατομμυρίου ανέργων και εργαζόμενων
- Εκπαίδευση 15.000 νέων επιστημόνων ετησίως, με προχωρημένες ψηφιακές δεξιότητες, για να γίνει η χώρα ένα περιφερειακό κέντρο αριστείας στις ψηφιακές τεχνολογίες
- Επαγγελματική αξιοποίηση 20.000 αποφοίτων ετησίως, από γνωστικά αντικείμενα που δε σχετίζονται με το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας
- Βελτίωση της αποτελεσματικότητας αποφοίτησης από την τριτοβάθμια εκπαίδευση
- Δράσεις για τη σύνδεση πανεπιστημίων και αγοράς εργασίας
- Πρωτοβουλίες των επιχειρήσεων για τη σωστή προετοιμασία και ανάπτυξη των εργαζομένων τους
- Ανάπτυξη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, για μία ανταγωνιστική βιομηχανία
- Δημιουργία επτά περιφερειακών κέντρων τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας
- Αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας μέσω της εκπαίδευσης
- Αξιοποίηση του αναπτυξιακού ρόλου των μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων
- Προσαρμογή στα νέα δεδομένα που δημιουργεί η τεχνητή νοημοσύνη, και ουσιαστική αξιοποίησή της
Οι σχετικές μεταρρυθμίσεις των νόμων 4957/2022 και 5094/2024 του Υπουργείου Παιδείας, είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και πρέπει να συνεχισθούν, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις παραπάνω παρεμβάσεις.
Ο κ. Γιώργος Παπαδημητρίου, Διευθύνων Σύμβουλος της ΕΥ Ελλάδος, ανέφερε: «Από το 2017, με την πρώτη μας έρευνα είχαμε υπογραμμίσει ότι χωρίς ευθυγράμμιση μεταξύ του εκπαιδευτικού συστήματος και της αγοράς εργασίας, η Ελλάδα δε θα μπορέσει να δημιουργήσει το νέο παραγωγικό μοντέλο που απαιτείται για την επανεκκίνηση της οικονομίας της. Επτά χρόνια μετά, οι αλλαγές στην αγορά εργασίας που προκάλεσε η πανδημία – και οι πολύ μεγαλύτερες που θα επιφέρουν η επανάσταση στην τεχνολογία και η ραγδαία εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης – καθιστούν την ανάγκη αντιμετώπισης του προβλήματος αυτού επιτακτικότερη από ποτέ. Πολιτεία, επιχειρηματική και πανεπιστημιακή κοινότητα, οφείλουν να καθίσουν γύρω από το ίδιο τραπέζι και να συμφωνήσουν σε παρεμβάσεις που θα απελευθερώσουν τις τεράστιες δυνατότητες του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας. Πιστεύω ότι οι προτάσεις που καταθέτουν με αυτή τη μελέτη οι τρεις οργανισμοί μας, μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για τον απαραίτητο αυτό διάλογο».
Ο καθηγητής Γεώργιος Δουκίδης, ιδρυτής του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Επιχειρείν του ΟΠΑ δήλωσε σχετικά: «Η μελέτη προτείνει συγκεκριμένες δράσεις στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης όσον αφορά τη καλυτέρευση του ρυθμού αποφοίτησης, την επανειδίκευση αποφοίτων θεωρητικών κατευθύνσεων σε ειδικότητες μεγάλης ζήτησης και τη προετοιμασία αποφοίτων με τις απαραίτητες δεξιότητες για άμεση είσοδο στην αγορά εργασίας. Οι προτεινόμενες δράσεις μπορεί, επίσης, να δώσουν μερική λύση στο αναμενόμενο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας όσον αφορά το αναγκαίο υψηλού επιπέδου εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και να καταστήσουν τη χώρα ένα σύγχρονο αναπτυξιακό hub, μέσω της δημιουργίας περιφερειακών κέντρων τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας».
Ο κ. Παναγιώτης Καραμπίνης, Managing Director της Endeavor Greece, σημείωσε: «Η Endeavor, ως πυλώνας του οικοσυστήματος καινοτομίας, αναγνωρίζει την κρισιμότητα της ευθυγράμμισης του εκπαιδευτικού συστήματος με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Η καλλιέργεια κατάλληλων δεξιοτήτων στους νέους και η σύνδεσή τους με τις startups αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη ενός δυναμικού οικοσυστήματος. Αυτή η διασύνδεση ωφελεί τόσο τις εταιρείες, που λαμβάνουν το απαραίτητο ταλέντο για να ανθίσουν, όσο και τους απόφοιτους, οι οποίοι απολαμβάνουν αυξημένες ευκαιρίες απασχόλησης και ανταγωνιστικές αμοιβές σε ένα συνεχώς αναπτυσσόμενο επιχειρηματικό περιβάλλον».
