Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, σε όλο τον κόσμο 828 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με την πείνα. Περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε τρόφιμα. Ωστόσο, το σημερινό παγκόσμιο σύστημα τροφίμων παράγει αρκετά για να ταΐσει κάθε άνθρωπο στον πλανήτη.
Για να εξηγήσουμε αυτές τις τάσεις, πρέπει να εξετάσουμε τη συγκέντρωση της αγοράς και πώς ένας μικρός αριθμός πολύ μεγάλων εταιρειών κυριαρχεί στην παραγωγή και την προσφορά των τροφίμων που τρώμε όλοι, γράφουν τρεις επιστήμονες* στον ιστότοπο Conversation. Διότι το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων έχει γίνει πολύ πιο συγκεντρωμένο τα τελευταία χρόνια, εν μέρει μέσω της αύξησης των συγχωνεύσεων και των εξαγορών, όπου οι μεγάλες εταιρείες εξαγοράζουν ανταγωνιστικές εταιρείες μέχρι να κυριαρχήσουν πλήρως σε βασικούς τομείς.
Υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης της αγοράς σημαίνουν λιγότερη διαφάνεια, ασθενέστερο ανταγωνισμό και περισσότερη δύναμη στα χέρια λιγότερων επιχειρήσεων. Και η έρευνα που πραγματοποίησαν οι τρεις επιστήμονες με τίτλο «Δίψα για εξουσία: χρηματιστικοποίηση και συγκέντρωση του εταιρικού ελέγχου στο παγκόσμιο σύστημα τροφίμων» αποκαλύπτει ότι αυξάνεται ο αριθμός των συγχωνεύσεων και εξαγορών σε όλα τα στάδια του παγκόσμιου συστήματος τροφίμων – από τους σπόρους και τα λιπάσματα μέχρι τα μηχανήματα και την κατασκευή.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, το παγκόσμιο σύστημα έχει δει μια μεγάλη εισβολή συνταξιοδοτικών ταμείων, ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων και εταιρείες διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων που έχουν επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στον διατροφικό τομέα.
Αυτό καθιστά τις συγχωνεύσεις και τις εξαγορές μια ελκυστική επιχειρηματική πρόταση. Γιατί να κάνετε επικίνδυνες, μακροπρόθεσμες επενδύσεις σε βιώσιμες λύσεις τροφίμων, όταν μπορείτε να αγοράσετε τον ανταγωνιστή σας, να αυξήσετε το μερίδιο αγοράς σας και ενδεχομένως να κερδίσετε πολλά χρήματα στη διαδικασία; Ενισχύοντας τις τιμές των μετοχών και εξαλείφοντας τον ανταγωνισμό, οι εξαγορές έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως σε όλο το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων ως ευκολότερος τρόπος για την επίτευξη περαιτέρω ανάπτυξης.
Παιχνίδια πείνας
Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι μεγαλύτερη συγκέντρωση και λιγότερες, πιο ισχυρές επιχειρήσεις. Μια έκθεση του 2022 με τίτλο «Βαρόνοι της τροφής» αποκάλυψε ότι μόνο 4 εταιρείες ελέγχουν το 44% της παγκόσμιας αγοράς γεωργικών μηχανημάτων, 2 εταιρείες ελέγχουν το 40% της παγκόσμιας αγοράς σπόρων και 4 ελέγχουν το 62% της παγκόσμιας αγοράς αγροχημικών. Αυτή η τάση ταιριάζει στο λιανικό εμπόριο τροφίμων, με τέσσερις εταιρείες (Tesco, Sainsbury’s, Asda και Morrisons) να εκτιμάται ότι ελέγχουν πάνω από το 64% της αγοράς σουπερμάρκετ του Ηνωμένου Βασιλείου.
Αυτό το επίπεδο συγκέντρωσης και δύναμης επηρεάζει όλους. Σημαίνει λιγότερη διαπραγματευτική δύναμη για τους αγρότες, οι οποίοι αναγκάζονται να διαπραγματευτούν με ισχυρούς ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων. Οι εργαζόμενοι σε βασικά στάδια του παγκόσμιου τομέα τροφίμων αντιμετωπίζουν καθοδικές πιέσεις στους μισθούς, τα δικαιώματα και τις συνθήκες. Οι τοπικές κοινότητες χάνουν την αυτονομία τους σχετικά με τον τρόπο καλλιέργειας της γης τους.
Οι επιπτώσεις δεν περιορίζονται σε αυτούς που εργάζονται στα τρόφιμα. Λιγότερες εταιρείες και λιγότερη διαφάνεια μπορούν να οδηγήσουν σε υψηλότερες τιμές. Και η έρευνα στην Ευρώπη έδειξε ότι μέρη με υψηλότερη συγκέντρωση στην αγορά τροφίμων, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γερμανίας, πωλούν περισσότερα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα. Το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων παίζει επίσης μεγάλο ρόλο στην κλιματική αλλαγή. Η υπερβολική εταιρική ισχύς περιορίζει τις ευκαιρίες για τις κοινότητες να αντιμετωπίσουν περιβαλλοντικά ζητήματα και να προχωρήσουν προς τη βιώσιμη παροχή υγιεινών τροφίμων για όλους, παράγοντας οι ίδιες περισσότερα τρόφιμα.
Ζητούνται ρυθμίσεις
Με τόσα πολλά που διακυβεύονται, μια βελτιωμένη νομοθετική ρύθμιση θα πρέπει σίγουρα να είναι στο μενού, αναφέρουν οι τρεις επιστήμονες. «Η έρευνά μας αποκάλυψε ότι η πλειονότητα των συγχωνεύσεων και εξαγορών συστημάτων τροφίμων πραγματοποιούνται μεταξύ εταιρειών της ίδιας εθνικότητας. Αυτό θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία στις κυβερνήσεις να αποτρέψουν περαιτέρω συγκέντρωση της αγοράς εντός των συνόρων τους – ακόμη και να επιδιώξουν να μειώσουν αυτό που ήδη υπάρχει».
Οι διεθνείς ρυθμίσεις είναι πιο περίπλοκες και θα απαιτούσαν συντονισμένη, διεθνή προσέγγιση. Ωστόσο, αυτό μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο δεδομένου ότι η πρώτη «σύσκεψη κορυφής για τα συστήματα τροφίμων» του ΟΗΕ το 2021 παρέμεινε «στρατηγικά σιωπηλή» για το θέμα.
Για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, να παρέχουμε μια δίκαιη συμφωνία για τους εργαζόμενους και να εξαλείψουμε την πείνα, χρειαζόμαστε δύναμη για να είμαστε λιγότερο εταιρικοί – προς όφελος ολόκληρης της παγκόσμιας κοινότητας, καταλήγουν.
*Λίαμ Κινάν, Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ | Ντάριουζ Βόιτσικ, Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης | Τίμοθι Μοντεάθ, Πανεπιστήμιο του Ουόρικ.
