Εγραψε ιστορία με τις γυμνές της χορεύτριες που ανταγωνίζονταν σε ομορφιά τα λευκά μάρμαρα του Παρθενώνα μόλις το 1925 και δόξασε την Ελλάδα σε όλες τις εκφράσεις της: Ακρόπολη, Δελφοί, Ολυμπία, Σαντορίνη, Μυστράς ήταν μερικά από τα αρχαία μνημεία και τις περιοχές που αναδείχθηκαν μέσα από τις φωτογραφίες της, σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια.
Ο λόγος για την Ελλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, γνωστή ως Nelly’s ή αλλιώς η αξεπέραστη φωτογράφος που έχει γράψει πλέον Ιστορία με τη μοναδική της κατάθεση σε έργα που αποθεώνουν την ελληνικότητα και την ομορφιά. Ενα μέρος από τις μοναδικές της φωτογραφίες, πολλές από τις οποίες εκτίθενται στο κοινό για πρώτη φορά, δεσπόζουν στην έκθεση «Nelly’s – Συλλογή Κρασάκη», που εγκαινιάστηκε πριν από λίγες ημέρες στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων. Στο βλέμμα της αποτυπώνονταν οι άνθρωποι στο εσωτερικό τους θάμβος και όχι μόνο στη στιγμή τους – γι’ αυτό μιλάμε για έργα τέχνης: ιστορικές πλέον οι προσωπογραφίες της από επιφανείς προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Κωστής Παλαμάς και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αλλά και από καθημερινούς ανθρώπους που συναντούσε στον δρόμο της. Αυτές συνομιλούσαν μοναδικά με τα αρχαία αγάλματα, τα γυμνά σώματα και την άφθαρτη νίκη της ομορφιάς, σε έναν κόσμο που ταλανιζόταν από την ανέχεια και τους πολέμους.
Κάθε βήμα ένας πίνακας
Γι’ αυτό και σε αυτή την έκθεση με τις πολύτιμες φωτογραφίες-έργα-αυθεντικές αργυροτυπίες που δεσπόζουν στον όμορφο χώρο της Πινακοθήκης, στην καρδιά των Χανίων, σε μια μοναδική και ιδανική συνάντηση τέχνης και ομορφιάς, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η ματιά της Nelly’s στην Ελλάδα, σε μια χώρα πέρα από σύνορα και προκαταλήψεις. «Οταν γνώρισα την Ελλάδα και τις τόσες ομορφιές της, σχεδόν σε κάθε μου βήμα έβλεπα κι έναν πίνακα μπροστά μου», είχε δηλώσει η ίδια χαρακτηριστικά. «Οπου κι αν γύριζα να δω, αντίκριζα εικόνες έτοιμες να φωτογραφηθούν», κατέθετε με τη ματιά μιας γυναίκας που βρέθηκε από το Αϊδίνι της Μικράς Ασίας, όπου γεννήθηκε το 1899, να ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο.
Μάλιστα, η Ελλη Σουγιουλτζόγλου βίωσε μόλις στα 19 της χρόνια τη μεγάλη σφαγή της πόλης που αποτυπώθηκε ως τραύμα μέσα της για πάντα. Η οικογένειά της μετεγκαταστάθηκε στη Σμύρνη αλλά η ίδια ήταν αποφασισμένη να φύγει για πάντα από την Τουρκία, την οποία δεν επισκέφτηκε ποτέ ξανά: παρότι ήταν δύσκολο για μια αδέσμευτη νεαρή να φύγει μακριά από την οικογένειά της, η Nelly’s, πάντοτε ανοιχτή σε νέες εμπειρίες, έπεισε τον πατέρα της να την αφήσει να συνοδεύσει τον μικρό της αδελφό στη Δρέσδη, όπου την περίμενε ο οικογενειακός φίλος και πρόξενος της Ελλάδας στην πόλη, Ιωάννης Μίλλερ. Οι καλές τέχνες, που την απασχολούσανν πάντα αφού διέθετε οξυμένο βλέμμα και ευαισθησία, ήταν γι’ αυτήν σκοπός ζωής. Αρχικά σπούδασε Μουσική και Ζωγραφική αλλά η επίσκεψή της σε μια έκθεση φωτογραφίας την έκανε να αλλάξει γνώμη και αποφάσισε να θητεύσει μαθαίνοντας την τέχνη δίπλα στον διακεκριμένο φωτογράφο Ούγκο Ερφουρτ. Στη συνέχεια βρέθηκε να κάνει μαθήματα με τον Φραντς Φίλντερ, που ως νεότερος είχε πολύ πιο πρωτοποριακές απόψεις για το πορτρέτο.
Σε αντίθεση, δηλαδή, με την κλασικότροπη τάση που ήθελε τις φωτογραφικές προσωπογραφίες στατικές και εξωραϊσμένες, ο Φίλντερ έδειξε στη Nelly’s να αποτυπώνει το συναίσθημα, να αναζητά τα ψυχικά δεδομένα που μπορεί να αποκαλύψει μια φωτογραφία. Η Δρέσδη, ανοιχτή σε νέες καλλιτεχνικές τάσεις, οι οποίες αρχίζαν να γεννιούνται τότε, την έφερε κοντά σε διάφορες χορεύτριες της εποχής, τις οποίες φωτογράφιιζε γυμνές σαν αρχαία αγάλματα. Οπως γράφει η ίδια στην αυτοβιογραφία της, ο δάσκαλός της Φίλντερ ήταν ο πρώτος που την παρότρυνε να φωτογραφίσει γυμνές τις χορεύτριες της Σχολής Μέρι Γουίτμαν όχι μόνο στο στούντιο, αλλά κι έξω, στην ύπαιθρο. Αυτό είχε μεγάλο αντίκτυπο στο έργο της, καθώς όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, όπως υπολογίζεται, στις αρχές του 1924 διέθετε ήδη συγκροτημένη άποψη και μεγάλο όραμα για τη φωτογραφία.
Σπάνιες φωτογραφίες
Κι αυτό αποτυπώνεται μοναδικά στις φωτογραφίες της Συλλογής Κρασάκη που δεσπόζουν στην έκθεση και, όπως τονίζει η επιμελήτρια της έκθεσης Στέλλα Κουκουλάκη, «ιχνογραφούν αρχαιότητες και μνημεία του ελληνισμού, τις εκδηλώσεις των Δελφικών Εορτών, παραδοσιακές φορεσιές, πορτρέτα, όψεις από το νησί της Σαντορίνης και άλλα τοπία, επιφανείς προσωπικότητες και γυμνά με διάσημες χορεύτριες της εποχής. Ο συνολικός τους αριθμός προκαλεί εντύπωση, όπως και το ότι είναι υπογεγραμμένες και σφραγισμένες από την ίδια. Πρόκειται για έναν πραγματικό θησαυρό ιστορικής και πολιτιστικής σημασίας που αναμένει την αποκάλυψή του στο ευρύ κοινό».
H εικαστικός και έμπειρη επιμελήτρια μας θυμίζει ότι «είναι μοναδικά κειμήλια που ανήκουν στη μεσοπολεμική και μεταπολεμική φάση της φωτογραφίας. Πρόκειται κυρίως για αργυροτυπίες και βρομιοελαιοτυπίες, δημιουργημένες και τυπωμένες από την ίδια τη φωτογράφο την εποχή εκείνη, γεγονός που μαρτυρά ακόμα περισσότερο την ιστορική αυθεντικότητά τους σε αντίθεση με σύγχρονες ανατυπώσεις από τα αρνητικά της καλλιτέχνιδος. Δεν είναι απλώς καλαίσθητα έργα τέχνης, είναι αξιόλογα ιστορικά ντοκουμέντα».
Εντύπωση, ωστόσο, προκαλεί πώς έφτασε σε αυτή τη συλλογή ο συλλέκτης Μιχάλης Κρασάκης και πώς κατέληξε μαζί με την Τίνα Κρασάκη, να έχουν αυτούς τους σπάνιους θησαυρούς στην κατοχή τους. Ολα φαίνεται, μάλιστα, να ξεκίνησαν από ένα τυχαίο γεγονός. «Οταν το 1974, αναζητώντας σε ένα παλαιοπωλείο της Κολωνίας παλιούς χάρτες της Κρήτης και υπακούοντας στην προτροπή του αντικέρ να ρίξω μια ματιά σε ένα ξύλινο κουτί, που “έχει μέσα κάποια πράγματα από την Ελλάδα”, δεν μπορούσα να φανταστώ ότι μια μέρα θα γινόμουν όχι μόνο λάτρης της καλλιτεχνικής φωτογραφίας αλλά και πιστός ακόλουθος της κορυφαίας φωτογράφου μας, της Ελλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη. Μέσα στην κούτα, που ήταν τοποθετημένη πάνω σε ένα βικτωριανό τραπέζι, βρίσκονταν δύο ασπρόμαυρες φωτογραφίες που απεικόνιζαν το ηφαίστειο της Σαντορίνης. Μόλις τις πήρα στα χέρια μου μαγεύτηκα.
Στο κάτω μέρος δεξιά υπήρχε με μολύβι μια καλλιγραφική υπογραφή με λατινικούς χαρακτήρες που διαβαζόταν με άνεση “Nelly’s” και που δεν μου έλεγε απολύτως τίποτα. Χωρίς χρονοτριβή τις αγόρασα και τις δύο. Επειτα από μερικές μέρες πληροφορήθηκα από έναν γνωστό μου συλλέκτη φωτογραφιών, ποια ήταν η Nelly’s», εξομολογείται ο συλλέκτης Μιχάλης Κρασάκης εξηγώντας αυτό το ταξίδι που ξεκίνησε από ένα παλαιοβιβλιοπωλείο της Κολωνίας και κατέληξε στην πανέμορφη Πινακοθήκη των Χανίων, όπου οι διοργανωτές, ο Δήμος Χανίων και ο πολιτιστικός οργανισμός του, είχαν τη διορατική πρόθεση να φιλοξενήσει αυτά τα περίοπτα έργα. «Τύχη αγαθή» χαρακτήρισε, αντίστοιχα, το γεγονός ο ίδιος ο δήμαρχος Παναγιώτης Σημανδηράκης καθώς, όπως επισήμανε, «αυτό το πολύτιμο και σπάνιο υλικό προέρχεται από τη συλλογή των Μιχάλη και Τίνας Κρασάκη, ενός ζεύγους που με υποδειγματική υπομονή και εξαιρετική αφοσίωση έχει αφιερώσει τη ζωή του στο συλλέγειν, ως μέσο διάσωσης πολιτιστικών θησαυρών που έχουν ως κύριο άξονα την Ελλάδα, το παρελθόν και την Ιστορία της».
Σημαντικό, επίσης, είναι ότι ανάμεσα σε αυτά τα μοναδικά έργα περιλαμβάνονται και πολλά αδημοσίευτα, όπως επισήμανε χαρακτηριστικά ο κ. Γιάννης Γιαννακάκης, αντιδήμαρχος Πολιτισμού του Δήμου Χανίων, υπεύθυνος για τη διοργάνωση σημαντικών εκθέσεων που βλέπουμε στη Δημοτική Πινακοθήκη τα τελευταία χρόνια. «Σήμερα η Nelly’s μέσα από τα 150 και πλέον αδημοσίευτα έργα της επιστρέφει στα Χανιά και μας προσκαλεί σε ένα άνευ προηγουμένου ταξίδι στις αρχαιότητες και τα μνημεία του Ελληνισμού, στις εκδηλώσεις των Δελφικών Εορτών, στις παραδοσιακές φορεσιές, αλλά και μας συστήνει επιφανείς προσωπικότητες και διάσημες χορεύτριες της εποχής της μέσα από τα πορτρέτα τους. Σε μια διαδρομή στην Ελλάδα του χθες και στα πρώτα βήματα της φωτογραφικής τέχνης», σημειώνει ο αντιδήμαρχος.
Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα
Εκτός από τις εμβληματικές χορεύτριες στην Ακρόπολη, σπάνια καλλιτεχνικά έργα και εκφραστικά ντοκουμέντα συνιστούν αυτές οι φωτογραφίες απ’ όλη την Ελλάδα που αποτυπώνουν τόσο τοπία όσο και εκφραστικά πορτρέτα. Ολα τα πρόσωπα, όμως, και τα σημεία επικοινωνούσαν γι’ αυτήν κατά κάποιον τρόπο. Χαρακτηριστικό είναι ότι την ίδια εποχή που φωτογράφιζε τη χορεύτρια Μόνα Πάεβα, η Nelly’s απαθανάτιζε τον Δημήτρη Καραμπάτη, αθλητή από τη Σμύρνη, φέρνοντας στο προσκήνιο το αθάνατο, αθλητικό ελληνικό πνεύμα.
Είναι γνωστό ότι το δίπολο αρχαιοελληνικό κάλλος – πνεύμα συνιστούσαν διαρκή πηγή έμπνευσης όχι μόνο για την ίδια, αλλά και για άλλους πνευματικούς ανθρώπους. Αν, λοιπόν, τα κολάζ του Ελύτη για την Ελλάδα είναι μια τέτοια περίπτωση επαναφοράς του ελληνικού πνεύματος, αντίστοιχα τα κολάζ της Nelly’s εμπνέονται από αυτό το όραμα, όπως εκείνο των Δελφικών Εορτών, τις οποίες διοργάνωνε στους Δελφούς ο Αγγελος Σικελιανός μαζί με την Εύα Πάλμερ, την οποία μάλιστα φωτογράφισε το 1927 στο στούντιό της, συνοδεύοντας μέλη του χορού των Ωκεανίδων. Από εκεί μάλιστα δημιουργήθηκε και μια σειρά από καρτ ποστάλ, τα οποία πούλησε η ίδια μαζί με τις φωτογραφίες στον χώρο. Οπως επισημαίνει χαρακτηριστικά η επιμελήτρια της έκθεσης, σε αυτές τις φωτογραφίες των Δελφικών Εορτών «φανερώνεται μια αίσθηση απελευθέρωσης και ρευστότητας, τόσο στον φυσικό χώρο όσο και στα άτομα μέσα σε αυτόν.
Οι μορφές κινούνται, συναρμόζονται, χτίζονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε βήμα και ακινητοποιούνται μόνο εκεί που προέβλεψε η φωτογράφος. Οι πρωταγωνιστές που απεικονίζονται στις φωτογραφίες δεν περιορίζονται πλέον από στατικούς περιορισμούς – αντίθετα χαρακτηρίζονται από ζωτικότητα και κίνηση, ντυμένοι στο πνεύμα της πολιτιστικής ανταλλαγής και της δημιουργικής έκφρασης μέσα από τη φωτογραφία της Nelly’s που αναδεικνύει τις Δελφικές Εορτές, όπως τις οραματίστηκαν οι εμπνευστές τους. Αποτελεί προσωπική επιτυχία του συλλέκτη που κατόρθωσε να συγκεντρώσει έναν τόσο μεγάλο αριθμό φωτογραφιών από τον κύκλο των Δελφικών Εορτών».
Την έκθεση «Nelly’s – Συλλογή Κρασάκη», που μπορεί κανείς να απολαύσει σε όλους τους χώρους της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων με επεξηγηματικές πληροφορίες για τις σπάνιες αυτές φωτογραφίες, συνοδεύει δίγλωσσος πλήρως εικονογραφημένος κατάλογος με κείμενα των Στέλλας Κουκουλάκη, Ηρακλή Παπαϊωάννου και Μιχάλη Κρασάκη, που υλοποιήθηκε με τη στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης.
info: «Nelly’s – Συλλογή Κρασάκη». Εκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, Χάληδων 98-102. Εως τις 10 Νοεμβρίου
