Έχει ταυτιστεί με το νησί της Αίγινας, το αναγνωρίζουμε ως Αιγίνης και όχι κελυφωτό, ακόμα και όταν καλλιεργείται σε άλλες ποικιλίες, εκτός νησιού και εκτός χώρας. H παγκόσμια ζήτηση βρίσκεται υπό πίεση και αυξάνεται όσο αποκτούν μεγαλύτερη δημοτικότητα οι εναλλακτικές πρωτεΐνες και η plant-based διατροφή γενικότερα. Το κελυφωτό φιστίκι, που έσωσε τον άνθρωπο από την πείνα, ήταν αποκλειστική τροφή των βασιλιάδων και των αριστοκρατών, σύμβολο κύρους, φιλοξενίας και γονιμότητας. Χιλιάδες χρόνια μετά, διατηρεί τον τίτλο του εκλεκτότερου καρπού όλων, έχει την υψηλότερη τιμή και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του γαστρονομικού μας πολιτισμού. Τρεις τόποι έχουν κατοχυρωμένη Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης και περισσότερες από 10 περιοχές σε όλη την ελληνική επικράτεια διεκδικούν επάξια μια θέση στον χάρτη. Πρόκειται για την πιστακιά τη γνήσια (Pistacia vera) και το ταξίδι της χάνεται στα βάθη της ιστορίας.
Το φιστίκι είναι ο ένας από τους δύο καρπούς που έστειλε ο πατέρας του Ισραήλ για να σώσει τους ανθρώπους όταν η πείνα έπληξε τη γη: «Αν πρέπει να γίνει, τότε κάντε αυτό: πάρτε από τους καρπούς της γης στα σκεύη σας και πηγαίνετε δώρα στον άνθρωπο – ρητίνη και μέλι, θυμίαμα και σμύρνα, φιστίκια και καρύδια».
εἶπε δὲ αὐτοῖς Ἰσραὴλ ὁ πατὴρ αὐτῶν· εἰ οὕτως ἐστί, τοῦτο ποιήσατε· λάβετε ἀπὸ τῶν καρπῶν τῆς γῆς ἐν τοῖς ἀγγείοις ὑμῶν καὶ καταγάγετε τῷ ἀνθρώπῳ δῶρα τῆς ῥητίνης καὶ τοῦ μέλιτος, θυμίαμά τε καὶ στακτὴν καὶ τερέβινθον καὶ κάρυα. Γένεση 43:10
Η τροφή των βασιλιάδων και των ερωτευμένων
Η μυθολογία λέει ότι ο βασιλιάς Ναβουχοδονόσορας είχε τόσο μεγάλο πάθος γι’ αυτόν τον καρπό, που καλλιεργούσε φιστικιές στους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας. Ένας άλλος μύθος αναφέρει πως η βασίλισσα του Σαβά είχε τόση εκτίμηση στα φιστίκια, που τα προσέφερε ως πολύτιμο δώρο κατά την επίσκεψή της στον βασιλιά Σολομώντα και τα όρισε ως αποκλειστική βασιλική τροφή, απαγορεύοντας στους κοινούς ανθρώπους να τα καλλιεργούν για προσωπική χρήση.
Η λαογραφία λέει πως ο ήχος που ακούγεται στα μέσα του Αυγούστου όταν σκάει ο καρπός και ανοίγει είναι δείγμα αιώνιας αγάπης και έρωτα, καλός οιωνός για την επιτυχημένη κοινή ζωή και τον ανθόσπαρτο βίο των ερωτευμένων. Αυτό το τρυφερό κρακ αναζητούσαν τα ερωτευμένα ζευγαράκια κρυμμένα μέσα στα στολισμένα δέντρα.
Από την Ασία έως την Ελλάδα
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η φιστικιά ήταν μια από τις λιχουδιές που απολάμβαναν οι Βαβυλώνιοι. Ο πατέρας της Βοτανικής, Θεόφραστος, περιγράφει «ένα δέντρο που μοιάζει με την τερέβινθο» (Pistacia terebinthus) και αναφέρει ότι ο Μέγας Αλέξανδρος εισήγαγε το δέντρο από τη Βαβυλώνα στην Ελλάδα. Τον 2ο αιώνα π.Χ., από ένα ποίημα του Νίκανδρου μαθαίνουμε: «τα φιστίκια που μοιάζουν με αμύγδαλα πάνω στα κλαδιά δίπλα στην ινδική πλημμύρα του βρυχώμενου Χόασπις», και είναι η πρώτη φορά που αναφέρεται η λέξη «πιστάκιον» στην ελληνική γλώσσα. Αιώνες αργότερα, η καλλιέργεια του δέντρου μετακινήθηκε δυτικά. Τον 1ο αιώνα μ.Χ., ο Διοσκουρίδης γράφει ότι τα φιστίκια είχαν ιατρικές ιδιότητες και ο Ρωμαίος φυσιοδίφης Πλίνιος ο πρεσβύτερος, στο έργο «Φυσική Ιστορία» τον 1ο αι. μ.Χ., αναφέρει ότι τα φιστίκια εισήχθησαν πρώτη φορά από τη Συρία. Τον 2ο αιώνα μ.Χ., ο Αθηναίος στους «Δειπνοσοφιστές» δίνει πληροφορίες για τη γεύση του.
Η λέξη «φιστίκι» έχει ρίζα από την αρχαία περσική λέξη «pista» και αντίστοιχα σε άλλες γλώσσες: pistache (γαλλικά), pistazie (γερμανικά), pistashka (ρωσικά), fustuk (αραβικά). Στο Ιράν, τα φιστίκια είναι γνωστά ως «χαμογελαστός καρπός» (smiling nut), στην Κίνα, ως «χαρούμενος καρπός» (happy nut). Συχνά συναντώνται ως «πράσινο αμύγδαλο» (green almond). Εκφράζεται επίσης ως «χρυσό δέντρο», «πράσινος χρυσός» ή «βασιλιάς των φρούτων» και «καρπός των βασιλιάδων».
