Το 7% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας αποτελούν τα άτομα με ιθαγένεια άλλης χώρας, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, ποσοστό μειωμένο κατά 16% σε σχέση με το 2011. Από τους μόνιμα διαμένοντες, την πλειοψηφία αποτελούν οι Αλβανοί που αριθμούν 374.900 άτομα (2021), ξεπερνώντας κατά πολύ τους Βούλγαρους και Πακιστανούς κατοίκους της χώρας, που αριθμούν περί τα 35.000 άτομα σε έκαστη εθνική κοινότητα. Τα στοιχεία αυτά συνοδεύουν τη δημοσκοπική έρευνα της διαΝΕΟσις «Τι πιστεύουν οι Ελληνες», που διερευνά τις βαθύτερες αξίες, αντιλήψεις και συμπεριφορές του πληθυσμού που ζει στην Ελλάδα.
Εστιάζοντας στη μετανάστευση, η έρευνα κατέδειξε απόψεις και τάσεις τόσο των προσφύγων και μεταναστών όσο και των Ελλήνων προς αυτούς. Χαρακτηριστικά, το 2024, το 56% των Ελλήνων βλέπει θετικά τους πρόσφυγες και το 40% τους μετανάστες, ενώ η πλειοψηφία θεωρεί ότι η ένταξη μεταναστών «με κριτήρια και κανόνες» θα ωφελήσει την Ελλάδα στο δημογραφικό, στην οικονομία και στο ασφαλιστικό σύστημα, σύμφωνα με την έρευνα που βασίστηκε σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού.
Επιχειρώντας μια συνολική επισκόπηση της μεταναστευτικής πολιτικής της χώρας με βασικό άξονα διερεύνησης την ένταξη μεταναστών και προσφύγων στους βασικούς πυλώνες της ελληνικής κοινωνίας, η διαΝΕΟσις δημοσιεύει παράλληλα δύο μελέτες των Δημήτρη Χριστόπουλου και Αγγελου Τραμουντάνη. Αμφότερες υπογραμμίζουν τις χαμηλές ευκαιρίες ένταξης που παρέχει η χώρα στους μεταναστευτικούς πληθυσμούς, φωτίζοντας τα πραγματικά δεδομένα τα οποία έρχονται σε αντίθεση με τις απόψεις και ιδεοληψίες του κοινού.
Λόγω της οικονομικής κρίσης ένα μεγάλο μέρος του μεταναστευτικού πληθυσμού είτε έφυγε από τη χώρα είτε πέρασε σε ένα καθεστώς παρατυπίας. Οι ελλείψεις αυτές αποτυπώνονται και σε όλους τους τομείς της εργασίας. – Αγγελος Τραμουντάνης, ερευνητής ΕΚΚΕ
Είναι ενδεικτικό ότι το 2024 οκτώ στους 10 ερωτηθέντες της δημοσκόπησης της διαΝΕΟσις θεωρούν ότι σε δέκα χρόνια η Ελλάδα θα είναι μια χώρα με πολλούς μετανάστες από διαφορετικές χώρες. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή παρατηρείται μια τάση εκροής. Οπως επισημαίνει ο Αγγελος Τραμουντάνης, ερευνητής του ΕΚΚΕ, στην «Κ»: «Λόγω της οικονομικής κρίσης ένα μεγάλο μέρος του μεταναστευτικού πληθυσμού είτε έφυγε από τη χώρα είτε πέρασε σε ένα καθεστώς παρατυπίας. Οι ελλείψεις αυτές αποτυπώνονται και σε όλους τους τομείς της εργασίας».
Εκροή μεταναστών
16,1% μειώθηκε ο αλλοδαπός πληθυσμός σε σχέση με το 2011.55% μειώθηκε ο απασχολούμενος πληθυσμός την περίοδο (από 375.000 άτομα σε 170.000).250.000 άτομα περίπου είχαν αποχωρήσει από τη χώρα πριν από την έναρξη της «προσφυγικής κρίσης» το 2015.100.000 λιγότερες άδειες διαμονής καταγράφηκαν την περίοδο 2017-2024 (ο αριθμός έπεσε στις 472.000 από 580.000).
Τα διαθέσιμα στοιχεία συνηγορούν ότι σημαντικός αριθμός μεταναστών έχει αποχωρήσει από την Ελλάδα, ή παραμένει παράτυπα στη χώρα έχοντας απολέσει το καθεστώς νόμιμης διαμονής του το οποίο συνδέεται με την εργασία. Μεταξύ 2017-2024 ο αριθμός αδειών διαμονής μειώθηκε περισσότερο από 100.000, πέφτοντας στις 472.000 από τις 580.000 που ήταν. Σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ. πριν από την έναρξη της «προσφυγικής κρίσης» το 2015, περίπου 250.000 είχαν ήδη αποχωρήσει από τη χώρα, ενώ η τελευταία απογραφή του πληθυσμού έρχεται να επιβεβαιώσει τα παραπάνω, καταδεικνύοντας μείωση του αλλοδαπού πληθυσμού κατά 16,1% σε σχέση με το 2011. Οπως προκύπτει από τα στοιχεία, οι εκροές αφορούν ανθρώπους με μακρά διαμονή στη χώρα και αντίστοιχο επίπεδο ενσωμάτωσης, κυρίως Αλβανούς.
«Σήμερα, υπάρχουν δύο τάσεις που είναι συγκοινωνούντα δοχεία», εξηγεί στην «Κ», ο καθηγητής Πολιτειολογίας, Δημήτρης Χριστόπουλος. «Το πρώτο είναι οι δευτερογενείς μεταναστεύσεις: ο Αλβανός μετανάστης στην Ελλάδα που φεύγει για την Αγγλία. Το παράδοξο είναι ότι μπορεί να φύγει μόνο όταν είναι νομιμοποιημένος και γι’ αυτό πολύς κόσμος παλεύει να πάρει την ελληνική ιθαγένεια. Το δεύτερο είναι η έκπτωση από το καθεστώς νομιμότητας. Ζητάμε από τους ανθρώπους πολλές ώρες εργασίας, πολλά ένσημα, τα οποία κατά τη διάρκεια της κρίσης δεν ήταν εύκολο να μαζέψουν. Οπότε πολλοί από εκεί που βρίσκονταν σε ένα καθεστώς ασταθούς, αλλά νόμιμης παραμονής, πέρασαν στην παρανομία. Αφού έγινε η ζημιά, το κράτος το κατάλαβε και προσπάθησε εκ των υστέρων να τα μπαλώσει με ad hoc ρυθμίσεις».
Λείπουν εργατικά χέρια
Κατά το χρονικό διάστημα 2011-2023 παρατηρείται σημαντική μείωση των μεταναστών στην ελληνική αγορά εργασίας. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ο απασχολούμενος πληθυσμός έχει μειωθεί κατά 55% την ίδια περίοδο, από 375.000 άτομα σε 170.000, όπως επισημαίνει στη μελέτη του ο Αγγελος Τραμουντάνης.
Οπως προκύπτει από τις αναλύσεις, η συμμετοχή των μεταναστών στην οικονομική δραστηριότητα πριν από την οικονομική κρίση συνέβαλε στην αύξηση του ΑΕΠ μεταξύ 2,3% και 2,8%.
Παραδοσιακά, οι μετανάστες στην Ελλάδα έχουν αναπληρώσει σημαντικές ελλείψεις εργατικού δυναμικού στη γεωργία, τις κατασκευές και τον τουρισμό, τομείς που εξαρτώνται από χειρωνακτικές, εποχιακές ή/και χαμηλής ειδίκευσης εργασίες, που απορρίπτουν οι Ελληνες. Οι μελέτες επισημαίνουν ότι οι μετανάστες συνέβαλαν στην επιτάχυνση της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην εντατική, ευέλικτη και χαμηλού κόστους απασχόληση που προσέφεραν, είτε ως νόμιμοι είτε ως παράτυποι. Οπως προκύπτει από τις αναλύσεις, η συμμετοχή των μεταναστών στην οικονομική δραστηριότητα πριν από την οικονομική κρίση συνέβαλε στην αύξηση του ΑΕΠ μεταξύ 2,3% και 2,8%.
Σήμερα, εκτιμάται ότι λείπουν 70.000 εργαζόμενοι στον γεωργικό τομέα, 80.000 στον τουρισμό και την εστίαση και μαζί με τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού στις κατασκευές, προκύπτει η ανάγκη για 200.000 άτομα. «Μολονότι σήμερα η Ελλάδα είναι μια χώρα που δεν έχει αρκετούς ανειδίκευτους εργάτες, η πολιτική δεν μπορεί να ευθυγραμμιστεί με το αίτημα της κοινωνίας και της οικονομίας για εργατικά χέρια, εξαιτίας του πολιτικού κόστους που έχει η αναμέτρηση με την έλευση μεταναστών», υπογραμμίζει ο Δημήτρης Χριστόπουλος.
«Ποιος ήταν ο Μαρδοχαίος Φριζής;»
Ο Μαρδοχαίος Φριζής ήταν αξιωματικός του ελληνικού στρατού, εβραϊκής καταγωγής, που αντικρίζοντας τον βέβαιο θάνατο κατά τη διάρκεια επίθεσης από αέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, παρέμεινε έφιππος για να μην πανικοβληθούν οι στρατιώτες του, τους οποίους είχε διατάξει να πέσουν στα χαρακώματα. Είναι κοινός τόπος ότι η γνώση αυτή σπανίζει από το ευρύ σώμα των σύγχρονων Ελλήνων πολιτών, ωστόσο είναι μία από τις ερωτήσεις της τράπεζας θεμάτων της γραπτής εξέτασης για την απόδοση ιθαγένειας, που καλούνται να απαντήσουν οι μετανάστες. Η δυσκολία των εξετάσεων λειτουργεί αποτρεπτικά για τους αιτούντες την ιθαγένεια, επισημαίνουν οι συγγραφείς των εκθέσεων της διαΝΕΟσις, ενώ στα προαπαιτούμενα για την κτήση της προστίθεται και το ελάχιστο ετήσιο εισόδημα ύψος 7.500 ευρώ, με προσαύξηση 10% για κάθε μέλος της οικογένειας, το οποίο έχει αναδρομική ισχύ. Ο αιτών δηλαδή θα πρέπει να μπορεί να αποδείξει ελάχιστο ετήσιο εισόδημα από τρία έως επτά συνεχόμενα έτη.
«Δεν ήταν ποτέ προτεραιότητα της ελληνικής Πολιτείας», σημειώνει ο Αγγελος Τραμουντάνης για την ένταξη των μεταναστών στην Ελλάδα. «Παρότι το ζήτημα της μετανάστευσης είναι ανοιχτό από τη δεκαετία του 1990 και από το 2015 και εξής είναι έντονο το στοιχείο του προσφυγικού, η μεταναστευτική πολιτική μας είναι συγκεντρωμένη στην προστασία των συνόρων ή την ανάσχεση των ροών και αυτή δεν είναι μόνο ελληνική αλλά ευρύτερα μεσογειακή προσέγγιση», προσθέτει ο ίδιος, παρότι, όπως εξηγεί, υπάρχουν καλές πρακτικές από άλλες μεσογειακές χώρες ως προς την ένταξη, ενώ η Ελλάδα στους δείκτες που τη μετράνε συγκεντρώνει τη χαμηλότερη βαθμολογία.
«Επισήμως απρόσκλητοι, ανεπισήμως καλοδεχούμενοι»
«Η τάση στην Ελλάδα αλλά και γενικά στην Ευρώπη είναι ότι δεν μπαίνει κόσμος», συνεχίζει ο Δημήτρης Χριστόπουλος, που χαρακτηριστικά στη μελέτη του σημειώνει ότι οι μετανάστες στην Ελλάδα υπήρξαν από τη δεκαετία του 1990 «επισήμως απρόσκλητοι, ανεπισήμως καλοδεχούμενοι», αφού έδιναν μια πολύτιμη ανάσα στην οικονομία. «Είναι σημαντικό να αλλάξει η πολιτική για την ένταξη, γιατί μπορεί να δημιουργήσεις μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία», εξηγεί ο Αγγελος Τραμουντάνης. «Αν δεν προάγεις δράσεις για να ενσωματώσεις τους πληθυσμούς αυτούς, αυτοί θα δυσκολευτούν να ενσωματωθούν και αν δυσκολευτούν να ενσωματωθούν τότε θα προκύψουν καταστάσεις με περιθωριακές ομάδες, με γκετοποίηση, με μεγάλες παράτυπες ομάδες κ.ο.κ.», καταλήγει.
«Το μεταναστευτικό μπορεί να γίνει κεντρικό ζήτημα αν υπάρξει εμφάνιση μεγάλων μεταναστευτικών/προσφυγικών ροών, όπως του 2015», επισημαίνει ο Δημήτρης Χριστόπουλος. Η κατάσταση στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την κεντρική Ασία μοιάζει να είναι ο αποφασιστικός παράγοντας για τις «μεταναστευτικές κρίσεις» του μέλλοντος. «Αν τα πράγματα πάνε στη Μέση Ανατολή όσο άσχημα φαίνονται τώρα, δεν υπάρχει περίπτωση να μη δημιουργηθεί πάλι μια μεγάλη προσφυγική ροή. Εκεί έχει σημασία η στρατηγική που θα επιλέξουμε. Αν επιχειρήσουμε να τους κρατήσουμε όλους στα νησιά, θα είναι καταστροφικό. Ελπίζουμε ότι θα μεταφερθούν στην επικράτεια και θα γίνουν συνεννοήσεις με Ευρωπαίους για ίση κατανομή», καταλήγει ο ίδιος.
