Στο μουσείο Αλτες του Βερολίνου υπάρχει ένα έργο τέχνης που απεικονίζει τις δυο πρώτες γενιές της δυναστείας των Σεβήρων, που κυβέρνησε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το διάστημα 193-235. Αν κοιτάξεις προσεκτικά, θα διαπιστώσεις ότι ένα από τα πρόσωπα (πιθανότατα του αυτοκράτορα Πάμπλιους Σεπτίμιους Γκέτα) είχε σβηστεί και σύμφωνα με τους ιστορικούς είχε καλυφθεί με περιττώματα.
Μαρκ Τουέιν Η καθαρή συνείδηση είναι σύμπτωμα κακής μνήμης
Πρόκειται για μια από τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις του λεγόμενου damnatio memoriae (καταδίκη της μνήμης), δηλαδή της προσπάθειας ολοκληρωτικής διαγραφής κάθε στοιχείου από την ύπαρξη ενός ανθρώπου. Για την ιστορία, ο όρος είναι στα λατινικά, αν και φαίνεται να δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα.
Κάποιοι θυμήθηκαν αυτή την πρακτική όταν ο πρωταγωνιστής του «Μόνος στο σπίτι 2», Μακόλεϊ Κάλκιν, ανέφερε μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι θα μπορούσαν να σβήσουν την εικόνα του Ντόναλντ Τραμπ από την ταινία και να την αντικαταστήσουν με τον ίδιο (τον Κάλκιν) σε μεγαλύτερη ηλικία. Ο Τραμπ, που τότε ήταν ιδιοκτήτης του «Plaza Hotel» της Νέας Υόρκης, είχε πιέσει τους παραγωγούς να του επιτρέψουν να εμφανιστεί για μερικά δευτερόλεπτα προκειμένου να τους δώσει άδεια για τα γυρίσματα. Στις δοκιμαστικές προβολές, όμως, το κοινό ήταν τόσο ενθουσιώδες, ώστε οι παραγωγοί αποφάσισαν να τον κρατήσουν.
Προφανώς κανένας δεν πρόκειται να ξεχάσει τον πιο χυδαίο πρόεδρο στην ιστορία των ΗΠΑ εάν το Χόλιγουντ τον αφαιρέσει από μερικές ταινίες. Σε συνδυασμό όμως με τη διαγραφή των λογαριασμών του από το Twitter, το Facebook και αρκετά ακόμη μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι ΗΠΑ βρίσκονται πρώτη φορά εδώ και αιώνες μπροστά σε ένα συμβολικό damnatio memoriae.
Αν και η σύγχρονη δυτική ιστοριογραφία (και κυρίως η δημοσιογραφία) θέλει να θυμάται μόνο το παράδειγμα του Ιωσήφ Στάλιν, που έσβηνε τους πολιτικούς του αντιπάλους από φωτογραφίες, η συγκεκριμένη πρακτική έχει ιστορία αιώνων. Στην αρχαία Εφεσο απαγορευόταν διά νόμου οποιαδήποτε αναφορά η αναπαράσταση του Ηρόστρατου, ο οποίος πυρπόλησε τον Ναό της Αρτέμιδος το 356 π.Χ. Στην αρχαία Αίγυπτο καταστράφηκαν όλα τα μνημεία του φαραώ Ακενατόν, ο οποίος επιχείρησε να επιβάλει μια μονοθεϊστική θρησκεία και συγκρούστηκε με το ιερατείο της εποχής. Στις κοινωνίες της αρχαιότητας η τιμωρία του damnatio memoriae θεωρούνταν βαρύτερη από την ποινή του θανάτου και εφαρμοζόταν κυρίως εναντίων αυτοκρατόρων που ανατρέπονταν με δραματικό τρόπο και θεωρούνταν εχθροί της πατρίδας, όπως ο Καλιγούλας και ο Νέρωνας.
Αρκετούς αιώνες αργότερα, στις ΗΠΑ, οι δημιουργοί του μνημείου για τις μάχες της Σαρατόγκα αποφάσισαν να αφήσουν ένα κενό στο σημείο όπου έπρεπε να υπάρχει το όνομα του στρατηγού Μπένεντικτ Αρνολντ, ο οποίος είχε αυτομολήσει στους Βρετανούς. Στην πρώην Σοβιετική Ενωση ο Στάλιν ανήγαγε σε τέχνη την απομάκρυνση από φωτογραφίες των πολιτικών που περνούσαν σε δυσμένεια, όπως ο Τρότσκι και ο Νικολάι Γιεζόφ (επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών NKVD). Πολύ πιο πρόσφατα, το κινεζικό καθεστώς επιχείρησε να εξαφανίσει τη μνήμη του μεταρρυθμιστή Ζάο Ζιγιάνγκ, για την υποστήριξη που είχε εκφράσει στην εξέγερση της πλατείας Τιενανμέν. Οσο για τον Κιμ Γιονγκ Ουν στη Βόρεια Κορέα, φρόντισε να εξαφανίσει κυριολεκτικά από το πρόσωπο της Γης τον θείο του Γιανγκ Σονγκ Ταέκ, τον οποίο εκτέλεσε τον Δεκέμβριο του 2013.
Το πρώτο δίδαγμα, βέβαια, που προσφέρει η ιστορία του damnatio memoriae είναι ότι η διαγραφή σπάνια έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να ενισχύσει την υστεροφημία του διαγραμμένου προσώπου. Κανένας δεν ξέχασε τον Καλιγούλα και τον Νέρωνα, όσο και αν το επεδίωξαν οι πολιτικοί τους επίγονοι και σίγουρα όλοι θυμούνται τον Τρότσκι, παρά τις λυσσαλέες προσπάθειες του Στάλιν να τον εξαφανίσει από την ιστορική μνήμη.
Υπάρχει, όμως, και ένα σημαντικότερο συμπέρασμα που θα έπρεπε να γνωρίζουν όσοι σήμερα επιχειρούν να εξαφανίσουν την παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ από την πολιτική ιστορία των ΗΠΑ: Οι άνθρωποι που σβήνουν και αυτοί που σβήνονται τις περισσότερες φορές έχουν υπάρξει συνοδοιπόροι, που για κάποιο λόγο ακολούθησαν διαφορετικές διαδρομές. Ο Στάλιν, παραδείγματος χάριν, διέγραφε από τις φωτογραφίες τους ανθρώπους με τους οποίους συμμετείχε στην επανάσταση. Η μανία του να τους διαγράψει δεν πηγάζει από το γεγονός ότι υπήρξαν, αλλά ότι… υπήρξαν δίπλα του.
Ετσι και η σημερινή φιλελεύθερη Αμερική επιχειρεί ήδη να ξεχάσει ότι το πολιτικό κτήνος που ακούει στο όνομα Ντόναλντ Τραμπ ήταν δικό της δημιούργημα. Οπως σημειώναμε από αυτή τη στήλη, έξι μήνες πριν αναλάβει τα καθήκοντά του, ο Τραμπ γνώρισε τα φώτα της δημοσιότητας από τα αφιερώματα περιοδικών όπως το «Time» και το «Eqsquire» και από τον τηλεοπτικό χρόνο που του προσέφερε αφειδώς το δίκτυο NBC. Ο μεγιστάνας της Νέας Υόρκης πόζαρε για χρόνια δίπλα στους Κλίντον και κάθε διασημότητα από τον χώρο του show biz αλλά κα της Γουόλ Στριτ.
Οσοι λοιπόν επιθυμούν να τον διαγράψουν από την ιστορία ουσιαστικά διαγράφουν ένα κομμάτι του εαυτού τους. Οσο για το Χόλιγουντ, έχει πολλή δουλειά για να τον σβήσει από τις περίπου 15 ταινίες και τα σίριαλ στα οποία τον φιλοξένησε.
