Τα καυτά σημεία της ατζέντας των διερευνητικών συνομιλιών μεταξύ Γεραπετρίτη και Φιντάν. Η Ελλάδα δέχεται να συζητηθεί μόνο η οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, ενώ η Τουρκία επιδιώκει να βάλει στο τραπέζι αποστρατιωτικοποίηση των νησιών και γκρίζες ζώνες. Οι «κόκκινες» γραμμές που θέτει η Αθήνα για τη δυνατότητα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, για τη συνολική διευθέτηση όλων των θαλάσσιων συνόρων και για τη μη αναγνώριση του τουρκολιβυκού μνημονίου. Ποια είναι τα σενάρια για το καθεστώς διαιτησίας σε περίπτωση που ολοκληρωθεί ο ελληνοτουρκικός διάλογος.
Σε πολύ λίγες εβδομάδες, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν θα έρθει στην Αθήνα για να διερευνήσει, από κοινού με τον ομόλογό του Γιώργο Γεραπετρίτη, εάν υπάρχει μια κοινή βάση κατανόησης για να εισέλθουν Αθήνα και Αγκυρα στη συζήτηση για την οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας. Σύμφωνα με πληροφορίες της Realnews, δεν θα είναι η πρώτη φορά που θα συζητήσουν οι δύο υπουργοί αυτό το θέμα και στο παρασκήνιο ατύπως γίνονταν διαβουλεύσεις από τον περασμένο Μάιο. Ακόμα και έτσι, πάντως, αυτή δεν είναι μια καθόλου εύκολη συζήτηση και διερεύνηση, καθώς οι θέσεις των δύο πλευρών φαίνονται αγεφύρωτες σε πολλά και σημαντικά θέματα. Η «R» παρουσιάζει σήμερα τα σημαντικότερα «αγκάθια» αυτού του διαλόγου.
Το πρώτο και σημαντικότερο είναι ασφαλώς το τι συζητάμε. Εδώ και δύο χρόνια, η ελληνική κυβέρνηση επαναλαμβάνει σε όλους τους τόνους ότι θέλει να συζητήσει για τη μία και μόνη διαφορά που αναγνωρίζει με την Τουρκία, τον καθορισμό ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας. Αυτή ήταν, άλλωστε, και η εντολή διερεύνησης που έλαβαν μετά τη συνάντηση της Νέας Υόρκης από τους Κυριάκο Μητσοτάκη και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ο Γ. Γεραπετρίτης και ο Χ. Φιντάν.
Δημόσιες δηλώσεις
Ασφαλώς και έχει σημασία ότι ο μόνος που έκανε δημόσια δηλώσεις για το θέμα, μετά τη συνάντηση της Νέας Υόρκης, ήταν ο Γ. Γεραπετρίτης. Ο Χ. Φιντάν δεν έχει πει τίποτε σχετικό, ίσως επειδή οι Τούρκοι τα προηγούμενα χρόνια προσέθεταν συνεχώς στην ατζέντα μιας τέτοιας συζήτησης και την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, τις γκρίζες ζώνες, ακόμα και θέματα κυριαρχίας των νησιών. Αυτές είναι θέσεις από τις οποίες η Τουρκία πολύ δύσκολα θα υποχωρήσει. Και ασφαλώς δεν είναι τυχαία η διαρροή που έγινε την Παρασκευή στη «Hürriyet» από τουρκικές διπλωματικές πηγές ότι «η Αγκυρα θέλει να τεθεί στο τραπέζι των συζητήσεων με την Αθήνα τόσο το ζήτημα κυριαρχίας νησιών όσο και το θέμα της αποστρατιωτικοποίησης».
Σε περίπτωση που δεν βρεθεί λύση, η Αγκυρα προτίθεται να οδηγήσει όλες τις διαφορές στη διεθνή δικαιοδοσία «ως πακέτο». Το γεγονός ότι το δημοσίευμα αυτό εμφανίστηκε στη «Hürriyet», εφημερίδα που θεωρείται και ως η «Πράβντα» του καθεστώτος Ερντογάν, του δίνει μια ιδιαίτερη βαρύτητα, αφού επίσημα η Αγκυρα δεν έχει πάρει θέση. Και αν, όπως υποστηρίζει το δημοσίευμα, δεν υπάρχει «καμία αλλαγή όσον αφορά τις θέσεις των δύο χωρών σε θέματα που αφορούν το Αιγαίο», τότε η διερεύνηση μπορεί να σκοντάψει από το ξεκίνημά της.
Αν, πάντως, οι Τούρκοι συμφωνήσουν ότι θα συζητήσουν μόνο για ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα, όπως επιθυμεί η Αθήνα, τότε το αμέσως επόμενο «αγκάθι» θα αφορά υπό ποια βάση θα γίνει αυτή η συζήτηση, με ποιο εύρος χωρικών υδάτων, 6 ή 12 μίλια. Σε αυτό το θέμα η Αθήνα είναι κάθετη: «Δεν θα συζητήσουμε και δεν έχουμε συζητήσει ποτέ ούτε για τα χωρικά ύδατα, ούτε για κανένα άλλο ζήτημα κυριαρχίας, διότι τα θέματα αυτά αφορούν αποκλειστικά και μόνο τη χώρα μας και δεν θα τεθούν ποτέ. Σας διαβεβαιώ και το επαναλαμβάνω. Ποτέ, στο τραπέζι στις συζητήσεις με την Τουρκία», είπε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Γ. Γεραπετρίτης, ενώ αμέσως μετά τη Νέα Υόρκη, στη συνέντευξη που παραχώρησε στην «Καθημερινή» γι’ αυτό το θέμα, ήταν απόλυτος: «Η συζήτηση δεν καταλαμβάνει το θέμα των εθνικών χωρικών υδάτων, το οποίο ως ζήτημα κυριαρχίας εκφεύγει παντάπασιν του ελληνοτουρκικού διαλόγου, η δε επέκτασή τους αποτελεί κυριαρχικό και αναφαίρετο δικαίωμα της ελληνικής πολιτείας, με τον τρόπο και κατά τον χρόνο που θα κριθεί κατάλληλος». Διπλωματικές πηγές επισημαίνουν, πάντως, πως από τα συμφραζόμενα της δήλωσης του υπουργού συνάγεται ότι η επιθυμία της ελληνικής πλευράς είναι η οριοθέτηση να γίνει με βάση τα 12 μίλια, καθώς θα ήταν ανακόλουθο να υπάρξει απόφαση της διαιτησίας και στη συνέχεια η Ελλάδα να πει «τώρα επεκτείνω τα χωρικά μου ύδατα». Να γίνει κάτι τέτοιο αποδεκτό από την Τουρκία το θεωρούν μάλλον απίθανο, υπενθυμίζοντας ότι υπάρχει και η απόφαση της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης που χαρακτηρίζει μια ενδεχόμενη επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας αιτία πολέμου (casus belli). Αυτό αποτελεί ακόμα ένα μεγάλο «αγκάθι» για τη διερεύνηση, εκτός αν η Άγκυρα αποφασίσει να κάνει στο σημείο αυτό τη μεγάλη υποχώρηση χάριν της διαπραγμάτευσης, αίροντας το casus belli.
Ένα τρίτο «αγκάθι» που είναι δυνατόν να προκύψει στη διαδικασία της διερεύνησης είναι το εύρος της οριοθέτησης την οποία θέλουμε να κάνουμε. Η πάγια ελληνική θέση είναι ότι συζητάμε για το σύνολο των θαλάσσιων συνόρων από τον Έβρο και τη Σαμοθράκη έως το Καστελλόριζο. Οι Τούρκοι, ωστόσο, έχουν βάλει στο παρελθόν στο τραπέζι τον διαχωρισμό του Αιγαίου από την ανατολική Μεσόγειο, θέση την οποία έχει σημασία ότι επανέλαβε στην ομιλία του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ο Τούρκος Πρόεδρος. Διπλωματικές πηγές με «άκρες» στην Τουρκία εκτιμούν ότι ενδεχομένως η Άγκυρα να δεχτεί να συζητήσει για θαλάσσιες ζώνες με την Ελλάδα, όμως όχι για το σύνολο των θαλάσσιων συνόρων ανάμεσα στις δύο χώρες, αλλά μόνο για το Αιγαίο έως την περιοχή νοτίως της Ρόδου. Οι Τούρκοι είχαν επιχειρήσει αυτόν τον διαχωρισμό και στο παρελθόν, κάνοντας λόγο για Αιγαίο και ανατολική Μεσόγειο και θέλοντας έτσι να βγάλουν από την εξίσωση της οριοθέτησης το Καστελλόριζο. Το είχαν, μάλιστα, θέσει και δημοσίως, ενώ ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου έκανε αυτόν τον διαχωρισμό σε κάθε δημόσια τοποθέτησή του.
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο
Ενα τέταρτο «αγκάθι» αποτελεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Η Ελλάδα δεν το αναγνωρίζει, το θεωρεί «άκυρο παράνομο και ανυπόστατο» και φυσικά δεν θέλει να μπει σε καμία διαπραγμάτευση γι’ αυτό. Ωστόσο η Τουρκία θα το βάλει στο τραπέζι και θα επιμείνει, καθώς η συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της στη Μεσόγειο, αλλά και τη βάση του ιδεολογήματος της «Γαλάζιας Πατρίδας». Αν δεν τα έχουν «σπάσει» προηγουμένως οι δύο πλευρές, μάλλον η διερεύνηση θα κολλήσει εδώ, εκτός αν συμφωνήσουν και το συγκεκριμένο θέμα να παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο.
Το πέμπτο «αγκάθι» αφορά την περίπτωση που η συγκεκριμένη διερεύνηση προχωρήσει και οι δύο πλευρές διαπιστώσουν ότι δεν υπάρχει δυνατότητα συμφωνίας και ότι θα πρέπει να γίνει προσφυγή στη διεθνή διαιτησία, συγκεκριμένα σε ένα από τα δύο αρμόδια διεθνή δικαστήρια, της Χάγης ή του Αμβούργου. Το δεύτερο θα ήταν, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, προτιμητέο, μόνο και μόνο επειδή η αρμοδιότητά του περιορίζεται σε θέματα Δικαίου της Θάλασσας και άρα είναι αναρμόδιο επί των θεμάτων που βάζουν οι Τούρκοι στην ατζέντα. Πάντως, η πάγια πρακτική των περισσότερων κρατών είναι να προσφεύγουν στη Χάγη για θέματα οριοθέτησης, για τα οποία μάλιστα έχει δημιουργηθεί και πλούσια νομολογία.
Αντιθέτως, στο Αμβούργο έχουν εκδικαστεί έως σήμερα λίγες μόνον υποθέσεις οριοθέτησης. Η Άγκυρα θέτει ως προϋπόθεση για προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο μια λύση πακέτο και αυτό επανέλαβε και το δημοσίευμα της «Hürriyet»: «Η Αγκυρα επιθυμεί μόνιμη, συνολική και δίκαιη λύση, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, για τις διαφορές που αφορούν τα χωρικά ύδατα, το εύρος του εναέριου χώρου, τους γεωγραφικούς σχηματισμούς που δεν έχει καθοριστεί η κυριαρχία τους, την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών, καθώς και τη διαχείριση του FIR». Ιδιαίτερη σημασία έχει πως στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται ότι η Ελλάδα πρέπει να άρει τις επιφυλάξεις της που έχει θέσει στο Διεθνές Δικαστήριο.
Οι ανώτερες τουρκικές διπλωματικές πηγές αναφέρονται στην ελληνική δήλωση του 2015 προς το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης που κατέθεσε ο τότε υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Βενιζέλος και η οποία εξαιρεί από τη δικαιοδοσία της Χάγης το θέμα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών, τις αμφισβητήσεις της ελληνικής κυριαρχίας σε μικρά νησιά του Αιγαίου και το εύρος χωρικών υδάτων και εναέριου χώρου. Αν οι Τούρκοι θέτουν αυτό ως όρο για προσφυγή στη διαιτησία, τότε και εδώ οι προοπτικές συνεννόησης είναι ελάχιστες. Πόσο μάλλον όταν για τη σύναψη συνυποσχετικού θα χρειαστεί να συμφωνήσουν και οι δύο πλευρές στο δίκαιο, βάσει του οποίου θα γίνει η οριοθέτηση. Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία δεν έχει ποτέ επικυρώσει τη σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας.
