Το Διαδίκτυο είναι ένα σπουδαίο εργαλείο για όλους, από παιδιά μέχρι ηλικιωμένους. Οταν, όμως, η χρήση του φεύγει εκτός ελέγχου, τα αποτελέσματα μπορούν να είναι καταστροφικά. Οι εύπλαστες προσωπικότητες των παιδιών και των εφήβων εκτίθενται ολοένα και νωρίτερα στον φαντασμαγορικό αλλά και επικίνδυνο κόσμο του Διαδικτύου.
Οπως εξηγούν στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» ειδικοί, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) – των γνωστών social media – από παιδιά που είναι ακόμα στο Δημοτικό οδηγεί συχνά σε αντικοινωνικές συμπεριφορές και έχει σημαντικό μερίδιο ευθύνης στην έξαρση της βίας μεταξύ ανηλίκων που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια.
Το παιδί-καταναλωτής στο στόχαστρο
«Το Διαδίκτυο είναι δομημένο ώστε να αντλεί δεδομένα, που είναι το πετρέλαιο του online κόσμου. Οσο περισσότερα δεδομένα παράγει και συγκεαντρώνει μια εταιρεία, τόσο μεγαλύτερος είναι και ο τζίρος της» εξηγεί στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» ο Γιώργος Κορμάς, υπεύθυνος Γραμμής Βοηθείας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου, που λειτουργεί και τη ιστοσελίδα SaferInternet4Kids.gr.
«Ετσι είναι το Διαδίκτυο και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει», τονίζει και επισημαίνει ότι τα ΜΚΔ βλέπουν στον χρήστη έναν καταναλωτή. «Συγκεντρώνουν δεδομένα από το περιεχόμενο που αναρτά ο καθένας, αλλά και από τις κινήσεις και τη συμπεριφορά του στο μέσο. Για παράδειγμα, τα δευτερόλεπτα που θα περάσει κανείς βλέποντας ένα βίντεο και οι κινήσεις που θα κάνει είναι δεδομένα δεύτερου τύπου, τα λεγόμενα μεταδεδομένα».
Εστιάζοντας στα ηθικά ζητήματα προβλήματα που προκύπτουν από τη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης από παιδιά, ο Γιώργος Κορμάς σημειώνει: «Το παιδί είναι ο καλύτερος καταναλωτής. Ενώ υπάρχουν σχετικές δικλίδες προστασίας για τα παιδιά π.χ. στο περιβάλλον της τηλεοπτικής διαφήμισης, δεν ισχύει το ίδιο για το Διαδίκτυο, που δεν υπάγεται σε νόμους. Κι αυτό γιατί είναι πολύ πιο σύνθετο και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παραγωγή διαφημιστικού περιεχομένου μέσω των influencers».
Επιπλέον, δεν πρέπει να υποτιμάται το ζήτημα του εθισμού στα ΜΚΔ. «Ειδικά το TikTok είναι σχεδιασμένο προκειμένου να προκαλέσει εθισμό, δείχνει αυτά που θέλει ο χρήστης μέχρι εν τέλει να εξαντληθεί. Το ίδιο συμβαίνει και με τα Reels του Instagram. Οι εταιρείες μπορούν μεν να προστατέψουν τα παιδιά αλλά δεν φαίνεται να έχουν την πρόθεση να το κάνουν».
Από τη μεριά του, ο Πάρης Κάλφας, υπεύθυνος της μονάδας έγκαιρης παρέμβασης για την προβληματική χρήση του Διαδικτύου στο ΚΕΘΕΑ επισημαίνει ότι τα παραπάνω προβληματικά χαρακτηριστικά δεν θα έπρεπε να οδηγούν στη δαιμονοποίηση του Διαδικτύου συνολικά. «Πρόκειται για ένα καταρχήν καλό εργαλείο, το οποίο όμως είναι εύκολο να ξεφύγει από τον έλεγχο του χρήστη» λέει το στέλεχος του ΚΕΘΕΑ. «Η προβληματική χρήση του Διαδικτύου υπάρχει, όταν ένα παιδί ή ένας έφηβος εμφανίζει κάποια συγκεκριμένα συμπτώματα. Περνάει πολλές ώρες στον υπολογιστή ή το κινητό, εγκαταλείπει άλλες δραστηριότητες, χειροτερεύουν οι σχολικές του επιδόσεις, έχει διαταραχές ύπνου και διατροφής και έχει συχνές συγκρούσεις με την οικογένειά του».
Απόντες γονείς και διαδικτυακά πρότυπα
Η έξαρση της βίας μεταξύ ανηλίκων συνδέεται με τα δομικά χαρακτηριστικά του Διαδικτύου και ειδικά των ΜΚΔ. «Δεν μας εκπλήσσει η αύξηση στη βία μεταξύ ανηλίκων, όμως δεν είναι γραμμική η σχέση μεταξύ αυτής και της προβληματικής χρήσης του Διαδικτύου» λέει ο Πάρης Κάλφας.
Σύμφωνα με τον ίδιο, οι αιτίες είναι βαθύτερες και έχουν περισσότερο να κάνουν με την απουσία των γονέων από τη ζωή των παιδιών. «Τα παιδιά είναι μόνα τους στο Διαδίκτυο, οι γονείς δεν είναι παρόντες.
Οταν οι γονείς λείπουν, συχνά έχουν τύψεις και για να νιώσουν καλύτερα δεν βάζουν όρια στα παιδιά τους. Οι γονείς δεν είναι ουσιαστικά παρόντες. Από την άλλη, το Διαδίκτυο δεν κλείνει ποτέ – είναι η συντροφιά του παιδιού, η νταντά του».
«Καθώς τα παιδιά πλέον είναι από μικρές ηλικίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο ρόλος των γονέων αντικαθίσταται σταδιακά από influencers και YouTubers.
Ενα παιδί που είναι από τα 7 του στα ΜΚΔ, είναι πιθανό να αντικαταστήσει τον πατέρα του με κάποια ιντερνετική φιγούρα» υπογραμμίζει ο Γιώργος Κορμάς. Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται ειδικά σε αγόρια στην εφηβική ηλικία και σε νέους άνδρες, με την αναγωγή προσωπικοτήτων όπως ο Αντριου Τέιτ σε πατρικές φιγούρες.
Ο Αντριου Τέιτ είναι ένας βρετανός influencer του οποίου τα βίντεο προωθούν το πρότυπο του «μάτσο» άνδρα, με συχνές μισογυνικές αναφορές.
Ο Τέιτ συνελήφθη στη Ρουμανία τον Δεκέμβριο του 2022 στη βάση κατηγοριών για σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και για διακίνηση ανθρώπων (human trafficking). Μετά τη σύλληψή του, νεαροί οπαδοί του διοργάνωσαν διαδηλώσεις ανά τον κόσμο. Αυτή που έγινε στην Αθήνα συγκέντρωσε περισσότερους από 100 υποστηρικτές του Τέιτ.
Από την άλλη, τα κορίτσια συχνά ανάγουν σε πρότυπα influencers που προωθούν προϊόντα ομορφιάς. «Χαρακτηριστικό είναι το φαινόμενο Sephora kids που έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια, με παιδιά ακόμα και στην προεφηβική ηλικία να καταναλώνουν προϊόντα μακιγιάζ της γνωστής γαλλικής εταιρείας, εμπνευσμένα από τις influencers που τα διαφημίζουν. Παράλληλα, αυξητική είναι και η τάση των πλαστικών επεμβάσεων σε παιδιά, η οποία συνδέεται εν πολλοίς με την ανάπτυξη των ΜΚΔ» εξηγεί ο Γιώργος Κορμάς.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ιταλίας, όπου έρευνες έχουν δείξει ότι τρεις στους τέσσερις εφήβους που θέλουν να κάνουν κάποια αισθητική επέμβαση το κάνουν για να μοιάζουν με κάποια διασημότητα, συχνά από τον χώρο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αλλη έρευνα στην Ιταλία έχει δείξει ότι το 14% των 16χρονων κοριτσιών θέλουν να μεγεθύνουν το στήθος τους.
Ο υπεύθυνος του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου εξηγεί: «Στην εφηβεία είναι λογικό να υπάρξει μια απομυθοποίηση των γονεϊκών προτύπων.
Ομως πλέον βλέπουμε όλο και περισσότερα παιδιά από οικογένειες χωρίς εντάσεις να γίνονται βίαια, ενώ μέχρι πρότινος η παραβατικότητα συνδεόταν άμεσα με προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον. Το διαδικτυακό περιβάλλον διαμορφώνει μια εξοικείωση με τη βία και έτσι προκύπτει η επιθετικότητα».
Ο ίδιος προσθέτει: «Σύμφωνα με έρευνες, το 80% των παιδιών θεωρούν πρόβλημα τη βία στα ΜΚΔ, ενώ το 44% των παιδιών έχουν βιώσει βία». Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της υπόθεσης του ξυλοδαρμού 14χρονης μαθήτριας στη Γλυφάδα πριν από μερικές εβδομάδες, με τα ΜΚΔ να ρίχνουν «λάδι στη φωτιά», με τη μία εκ των δραστριών να καταφέρεται κατά του θύματος, αλλά και διαδικτυακούς «εκδικητές» να καλούν σε αυτοδικία σε βάρος της δράστριας.
Αναζητώντας ρυθμιστικό πλαίσιο
Τον τελευταίο καιρό έχει ανοίξει περισσότερο από ποτέ η συζήτηση για την εισαγωγή αυστηρότερου ρυθμιστικού πλαισίου για τη χρήση του Διαδικτύου και δη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από παιδιά.
Μάλιστα, στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε στη ΔΕΘ τον Σεπτέμβριο, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προανήγγειλε πρωτοβουλία της χώρας μας σε ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά με τους κινδύνους του Διαδικτύου για τα παιδιά.
Ωστόσο, η πλαισίωση δεν είναι εύκολη. «Οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν πολύ ισχυρό τεχνολογικό προσωπικό, ενώ οι ελεγκτικές αρχές δεν έχουν το ίδιο καλό προσωπικό, με αποτέλεσμα να μένουν πίσω. Αυτό γίνεται κατά κόρον στον ψηφιακό κόσμο, όπου ξεκινούν πράγματα ανεξέλεγκτα, χωρίς καμία ρύθμιση ή σχετική μελέτη και το ρυθμιστικό πλαίσιο προκύπτει αργότερα» σημειώνει ο Γιώργος Κορμάς.
Σε αυτήν την κατεύθυνση κινείται άλλωστε και η αυστηρότερη εφαρμογή της απαγόρευσης της χρήσης κινητού τηλεφώνου στο σχολείο, που κερδίζει έδαφος σε ολοένα και περισσότερες χώρες. «Πρέπει να μπαίνουν κανόνες, όπως είναι η απαγόρευση του κινητού, όμως δεν λύνουν το πρόβλημα» υπογραμμίζει ο Πάρης Κάλφας.
«Πιο σημαντική από την τιμωρία είναι η νοηματοδότηση.
Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην πρόληψη, μέσω της ενδυνάμωσης και της συνεργασίας των υποστηρικτικών δικτύων του παιδιού, όπως είναι η οικογένεια και το σχολείο».
«Ο κάθε γονέας θα πρέπει να κάνει τη δική του επανάσταση. Θα πρέπει να αντιληφθούν οι γονείς ότι η αποχή από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τουλάχιστον στο Δημοτικό, είναι μέτρο φροντίδας και ευθύνης. Η χρήση των μέσων αυτών στο Δημοτικό δεν βοηθά σε κάτι τα παιδιά» καταλήγει από τη μεριά του ο Γιώργος Κορμάς.
