Επανάσταση στους έμμεσους φόρους έρχεται το 2025. Η κυβέρνηση θέτει τις βάσεις για μια πράσινη φορολογική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα. Και σταδιακά, ως το 2030, αλλάζουν τα πάντα στη φορολογία καυσίμων, αυτοκινήτων, ενέργειας, ρύπων, κατοικιών, βιομηχανίας και επιχειρήσεων.
Μετά τον «Πράσινο Προϋπολογισμό» που εισήχθη για τις ανάγκες αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης (με μέτρα όπως η επιβολή τέλους ανθεκτικότητας σε ξενοδοχεία, Airbnb κ.λπ.), το νέο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα 2025-2028, το οποίο αποστέλλει τις επόμενες μέρες η κυβέρνηση στις Βρυξέλλες, προβλέπει τη χάραξη στρατηγικής για μια πράσινη φορολογική πολιτική από το 2025 και μετά με τεχνική βοήθεια από την Ε.Ε. και την αρωγή του ΙΟΒΕ. Το ακριβές κείμενο που θα σταλεί στην Ε.Ε. αναφέρει ότι «διερευνώνται επιλογές για τον σχεδιασμό μιας πράσινης φορολογικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα μέσω του έργου “Πράσινοι φόροι (Greening of taxes) – Ανάπτυξη μιας νέας πράσινης φορολογικής μεταρρύθμισης”, που χρηματοδοτείται από το Εργαλείο Τεχνικής Υποστήριξης (TSI) της Ε.Ε. και σε συνεργασία με το ΙΟΒΕ».
Σύμφωνα με το κείμενο, «αυτό το έργο στοχεύει να αναπτύξει ένα οικονομικό μοντέλο για την αξιολόγηση και την εφαρμογή μιας πράσινης φορολογικής μεταρρύθμισης, επιδιώκοντας να ενισχύσει τις ικανότητες της Πολιτείας για τη δημιουργία και την επίβλεψη πράσινων οικονομικών πολιτικών. Το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2025».
Με το σχέδιο αυτό, το 2025 θα δημιουργηθεί ένας μηχανισμός υπολογισμού των επιπτώσεων που θα έχουν οι όποιες ελαφρύνσεις ή επιβαρύνσεις κριθεί αναγκαίο να επιβληθούν.
Eνας αλγόριθμος θα βάζει στο ζύγι:
– Tο κόστος για τον κρατικό προϋπολογισμό από κάθε πράσινη φοροελάφρυνση που θα δοθεί ως κίνητρο, π.χ., για την αντικατάσταση φορτηγών και αυτοκινήτων παλαιάς τεχνολογίας με καινούρια, την ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών ή τον εκσυγχρονισμό λειτουργίας βιομηχανιών και επιχειρήσεων για να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.
– Το όφελος που θα έχει ο Προϋπολογισμός από τυχόν αύξηση ή επιβολή νέων πράσινων φόρων σε όσους ρυπαίνουν, ξοδεύουν νερό ή ενέργεια (π.χ. εργοστάσια, αγροτικές εκμεταλλεύσεις, στόλος αυτοκινήτων κ.λπ.).
– Μέτρα στήριξης επιχειρήσεων ή αναπλήρωσης εισοδήματος για φτωχά νοικοκυριά που δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις πράσινες πολιτικές και να ενταχθούν στα κίνητρα ή πλήττονται από επιβαρύνσεις που προκαλούνται στην παραγωγή, στην εφοδιαστική αλυσίδα και στις τελικές τιμές των προϊόντων.
Στόχος της στρατηγικής αυτής είναι να μη λαμβάνονται μέτρα στα τυφλά, στο όνομα απλώς μιας πράσινης πολιτικής που δημιουργεί, αντί να λύνει, προβλήματα στο κράτος, στην αγορά και στην κοινωνία.
Για παράδειγμα, μια στρατηγική για φθηνά καθαρά Ι.Χ. με επιδότηση απόσυρση ή μείωση τέλους ταξινόμησης θα στερούσε κονδύλια από το κράτος (το 2009 κόστισε σχεδόν μισό δισ. ευρώ). Για να καλύψει την τρύπα στα επόμενα χρόνια -αλλά και ως αντικίνητρο για αυτοκίνητα με κινητήρες εσωτερικής καύσεως- το κράτος αύξησε και διατηρεί ψηλά τον Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης στα καύσιμα των ρυπογόνων οχημάτων (3η ακριβότερη χώρα της Ε..Ε στη βενζίνη η Ελλάδα) ή καταφεύγει σε άλλες φορολογίες (π.χ. φόρο πολυτελείας στα Ι.Χ.).
Ετσι, μέτρα που λαμβάνονταν κατά περίσταση χωρίς να εντάσσονται σε μια ολιστική πολιτική απέδωσαν πρόσκαιρα περιορισμένα οφέλη ή απέβησαν τελικά μπούμερανγκ για το Δημόσιο αλλά και για τους πολίτες ή τις επιχειρήσεις που ωφελήθηκαν προσωρινά.
Το έργο επαναλαμβάνεται, με ακόμα μεγαλύτερη ένταση όμως: με αφετηρία το 2025, προδιαγράφεται μπαράζ αυξήσεων φόρων πανευρωπαϊκά, αλλά και στην Ελλάδα, κατ’ εφαρμογή της στρατηγικής της Ε.Ε. για μείωση των ρύπων κατά 40% ως το 2030 και κατά 60% ως το 2050.
Σε ειδική μελέτη του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών αποτυπώνεται η πολύ μεγάλη πίεση που θα υπάρξει στο δημοσιονομικό ισοζύγιο. Μόνο για την ενέργεια, αν δεν αλλάξει κάτι, ως το 2030 προβλέπεται δημοσιονομικό κενό της τάξης του 1% του ΑΕΠ σε σχέση με το 2020, δηλαδή τρύπα (έλλειμμα) πάνω από 2,5 δισ. ευρώ τον χρόνο για το κράτος!
Και αυτό διότι:
– Από το 2025 τα κρατικά έσοδα από την ενέργεια αναμένεται να αυξηθούν μέχρι στο 4,5% του ΑΕΠ, μετά την ενσωμάτωση της οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ενεργειακή φορολογία. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να φτάσουν και στα 10-13 δισ. ευρώ, από 7,1 δισ. σήμερα!
– Εφαρμόζοντας όμως το σχέδιο για πιο καθαρές πηγές ενέργειας, όσο θα μειώνονται οι ρυπογόνες πηγές ενέργειας θα μειώνονται και τα περιβαλλοντικά έσοδα, καταγράφοντας βουτιά 10 δισ. μέσα σε 25 χρόνια, πέφτοντας τελικά κάτω και από 2 δισ. ετησίως, λόγω περιορισμού στη ζήτηση ορυκτών και υγρών καυσίμων.
– Κι ενώ θα μπαίνουν στα κρατικά ταμεία λιγότεροι φόροι από «βρώμικη» ενέργεια, από την άλλη τσέπη θα αυξάνονται τα κρατικά έξοδα για επιδοτήσεις και δαπάνες μετάβασης προς πιο καθαρή ενέργεια! Σύμφωνα με τη μελέτη, στα έτη έως το 2030 οι δαπάνες αυτές θα φτάσουν έως 1,8% του ΑΕΠ.
Δίκοπο μαχαίρι
Ολα αυτά φέρνουν τα πάνω κάτω στους έμμεσους φόρους που θα πληρώνουν νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Μέχρι το 2026 θα μπουν νέοι φόροι εκεί που σήμερα δεν υπάρχουν, ενώ άλλοι θα μειωθούν και άλλοι θα αυξηθούν.
Αυτό σημαίνει νέο κύμα ανατιμήσεων και επιβαρύνσεων για επιχειρήσεις και νοικοκυριά σε ένα ευρύ φάσμα αγαθών και υπηρεσιών, είτε παράγονται στην Ευρώπη (επειδή θα απαιτηθεί η χρήση νέων τεχνολογιών και προδιαγραφών), είτε εισάγονται από τρίτες χώρες (Ασία, Κίνα, Τουρκία κ.λπ.), επειδή θα φορολογούνται όταν περνούν τα σύνορα αν ρυπαίνουν περισσότερο απ’ όσο αν παράγονταν στην Ε.Ε.
Ταυτόχρονα, όμως, σχεδιάζεται και ειδικό πακέτο μέτρων στήριξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων προκειμένου να μπορέσουν να προσαρμοστούν στις νέες καταστάσεις.
Ανασχεδιασμός στα τέλη κυκλοφορίας
Οι αλλαγές ξεκίνησαν ήδη από τις θαλάσσιες μετακινήσεις και μεταφορές με επιβολή επίναυλου διοξειδίου άνθρακα στα ακτοπλοϊκά εισιτήρια από 1/1/2024 (με εξαίρεση για τα ελληνικά νησιά κάτω από 200.000 κατοίκους ως το 2030).
Αμεσα αντιληπτές θα γίνουν οι επιπτώσεις από το 2026 και στις οδικές μεταφορές, κυρίως στα τέλη κυκλοφορίας που αναμένεται να αυξηθούν.
Με τα νέα δεδομένα, τα μόνα αυτοκίνητα νέας τεχνολογίας που θεωρείται σίγουρο ότι θα έχουν μηδενικά τέλη είναι τα ηλεκτρικά. Για τα νέας τεχνολογίας θα οριστεί ένα σχετικά μικρό ποσό βάσει ρύπων παρότι ως τώρα απαλλάσσονται. Για τα αυτοκίνητα παλαιότητας δεν προβλέπονται μειώσεις, αλλά κίνητρα απόσυρσης και αντικατάστασης με νέα, στα πρότυπα των προγραμμάτων «Αποσύρω – Αλλάζω συσκευή».
Σύμφωνα με τις προτάσεις στρατηγικής της Ε.Ε. για τις οδικές μεταφορές, προβλέπεται αυστηροποίηση των προτύπων εκπομπών CO2 για τα αυτοκίνητα και ημιφορτηγά, απαιτώντας μείωση των μέσων εκπομπών των καινούριων αυτοκινήτων κατά 55% από το 2030 και κατά 100% από το 2035 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2021.
Ως εκ τούτου, όλα ανεξαιρέτως τα καινούρια αυτοκίνητα που θα ταξινομηθούν από το 2035 θα έχουν μηδενικές εκπομπές – και άρα το κράτος θα χάνει πολλά αν δεν τα φορολογήσει.
Ποιοι πιέζονται
Ολα πλέον πρέπει να γίνουν βάσει σχεδίου και ολιστικού υπολογισμού καθώς, σύμφωνα με τη μελέτη του υπουργείου Οικονομικών που φέρνει στο φως το «business stories» για την πράσινη οικονομική πολιτική ως το 2030, οι επιπτώσεις για τους καταναλωτές (νοικοκυριά) είναι πολύ σημαντικές:
– Η καταναλωτική δαπάνη για ενεργειακά αποδοτικό εξοπλισμό ως ποσοστό του εισοδήματος αναμένεται να ανέλθει στο 8,2% το 2030, από 5,7% το 2020.
– Οι καταναλωτικές δαπάνες για αντλίες θερμότητας, ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ενεργειακά αποδοτικές ηλεκτρικές συσκευές επιβαρύνουν περισσότερο τα νοικοκυριά χαμηλής εισοδηματικής τάξης.
– Η χαμηλή πιστοληπτική ικανότητα των νοικοκυριών χαμηλής εισοδηματικής τάξης και η μη δυνατότητα χρηματοδότησης ενδέχεται να τα οδηγήσει σε ενεργειακή φτώχεια, καθώς η καθυστέρηση των συγκεκριμένων δαπανών συνεπάγεται υψηλά λειτουργικά κόστη χρήσης για τη θέρμανση και τη μετακίνηση στα επόμενα έτη.
Το πρόβλημα επιτείνεται από τις αυξήσεις σε πολλά βασικά αγαθά και υπηρεσίες – είτε εισάγονται, είτε παράγονται στην Ευρώπη. Οπως τονίζεται, «η πράσινη μετάβαση προϋποθέτει και αλλαγές στη σύνθεση της δαπάνης των νοικοκυριών αυξάνοντας τη ζήτηση για επενδύσεις από τα νοικοκυριά σε σχετικές υποδομές (π.χ. διαχείριση υδάτινων πόρων, πυροπροστασία και πυρόσβεση, μόνωση για ακραίες θερμοκρασίες, αλλά και ενεργειακά αποδοτικότερες ηλεκτρικές συσκευές). Οι καταναλωτικές προτιμήσεις θα παρουσιάσουν αλλαγές, ιδιαίτερα όταν θα αναπτυχθεί περαιτέρω η πράσινη συνείδηση».
«Συνεπώς καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική η ανάληψη δράσεων για την επιδότηση και τη διευκόλυνση πρόσβασης στη χρηματοδότηση των νοικοκυριών χαμηλής και μεσαίας εισοδηματικής κατηγορίας», τονίζεται επίσης στην έκθεση.
Το μέλλον είναι εδώ
Η αρχή έχει ήδη γίνει. Το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών καταρτίζει πλέον και «Πράσινο Προϋπολογισμό» (Green Budgeting) με στόχο την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των δημόσιων πολιτικών στον κρατικό προϋπολογισμό. Περιλαμβάνει ταξινόμηση των κυβερνητικών προγραμμάτων που εκτελούνται από φορείς της Κεντρικής Διοίκησης με βάση τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους για τον κρατικό προϋπολογισμό του 2025 και μετά.
Περαιτέρω προβλέπεται να γίνεται ειδική καταχώριση και επισήμανση εσόδων και φορολογικών δαπανών για την ενσωμάτωση περιβαλλοντικών παραμέτρων στη δημοσιονομική πολιτική. Η μεθοδολογία και τα πρότυπα για τον «Πράσινο Προϋπολογισμό» αναπτύσσονται ακόμη, καθώς Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ΟΟΣΑ ζητούν μακροπρόθεσμη δέσμευση για βελτίωση αυτών των διαδικασιών. Στόχος είναι η μεταρρύθμιση αυτή να προωθήσει βιώσιμες πρακτικές δαπανών (επιδοτήσεις) και να συμβάλει στον περιορισμό του κόστους που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή.
Αυξήσεις σε εισαγόμενα είδη
Μέχρι το 2026 θα μπουν νέοι φόροι. Αυτό σημαίνει νέο κύμα ανατιμήσεων και επιβαρύνσεων για επιχειρήσεις και νοικοκυριά σε ένα ευρύ φάσμα αγαθών και υπηρεσιών, είτε παράγονται στην Ευρώπη, είτε εισάγονται από τρίτες χώρες, επειδή θα φορολογούνται όταν περνούν τα σύνορα αν ρυπαίνουν περισσότερο απ’ όσο αν παράγονταν στην Ε.Ε.
Τέλη Κυκλοφορίας
Τα τέλη κυκλοφορίας θα αυξηθούν από το 2026. Τα μόνα αυτοκίνητα νέας τεχνολογίας που θεωρείται σίγουρο ότι θα έχουν μηδενικά τέλη είναι τα ηλεκτρικά. Για τα νέας τεχνολογίας θα οριστεί ένα σχετικά μικρό ποσό βάσει ρύπων, παρότι ως τώρα απαλλάσσονται. Για τα αυτοκίνητα παλαιότητας δεν προβλέπονται μειώσεις, αλλά κίνητρα απόσυρσης
