Ήταν πριν από περίπου μια δεκαετία όταν εμφανίστηκε ο πρώτος κρατήρας –μια τρύπα διαμέτρου δεκάδων μέτρων, με τον πάτο της να χάνεται σε μια σκοτεινή άβυσσο. Γύρω από τον κρατήρα, μεγάλα κομμάτια πάγου και σωροί χώματος, μάρτυρες των βίαιων δυνάμεων που τον δημούργησαν.
Από το 2014 περισσότεροι από 20 τέτοιοι κρατήρες έχουν εμφανιστεί στις απομονωμένους χερσονήσους του Γιαμάλ και του Γκιντάνσκι στη βορειοδυτική Σιβηρία. Ο πιο πρόσφατος ανακαλύφθηκε τον Αύγουστο.
Η θεωρία ότι ο πρώτος κρατήρας ήταν αποτέλεσμα πρόσκρουσης μετεωρίτη σύντομα διαψεύστηκε. 
Σήμερα, οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι οι πελώριες τρύπες σχετίζονται με το αέριο μεθάνιο που απελευθερώνεται από το υπέδαφος καθώς το μονίμως παγωμένο έδαφος της Σιβηρίας, γνωστό ως περμαφρόστ, θερμαίνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Μέχρι σήμερα, όμως, ο ακριβής μηχανισμός του φαινομένου παραμένει ασαφής.
Μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε τον περασμένο μήνα στο Geophysical Research Letters προτείνει τώρα μια εξήγηση, η οποία σχετίζεται όχι μόνο με την παγκόσμια θέρμανση αλλά και με την ιδιαίτερη γεωλογία της περιοχής.
Σε πρώτη φάση, οι ερευνητές απέκλεισαν το ενδεχόμενο εκρηκτικής ανάφλεξης του μεθανίου. «Δεν υπήρχε καμία αναφορά ή ένδειξη χημικής ανάφλεξης» δήλωσε στο CNN η Άνα Μοργάντο, χημικός μηχανικός του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ και μέλος της ερευνητικής ομάδας.
Πρέπει επομένως να ήταν ένα μηχανικό φαινόμενο, «σαν να φουσκώνεις λάστιχο» μέχρι να σκάσει, είπε η ερευνήτρια.
Η απάντηση φαίνεται ότι βρίσκεται στην ασυνήθιστη γεωλογία αυτής της περιοχής της Σιβηρίας. Όπως εξηγούν οι ερευνητές, το περμαφρόστ των δύο χερσονήσων κάθεται πάνω σε ένα στρώμα από «υδρίτες του μεθανίου», ένα στερεό που σχηματίζεται όταν το μεθάνιο παγιδευτεί μέσα στην κρυσταλλική δομή του πάγου.
Σε κάποια σημεία, όμως, ανάμεσα στο πέρμαφροστ και τους υδρίτες υπάρχουν διάσπαρτοι θύλακες, με πάχος γύρω στο ένα μέτρο, που περιέχουν εξαιρετικά αλμυρό νερό, το οποίο παραμένει σε υγρή κατάσταση ακόμα και σε θερμοκρασίες κάτω του μηδενός.
Καθώς οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν, λένε οι ερευνητές, η επιφάνεια του περμαφρόστ λιώνει και το νερό κυλάει προς τα κάτω μέχρι τους θύλακες αλμυρού νερού, οι οποίοι έτσι διογκώνονται.
Η αύξηση της πίεσης από τη διαστολή των θυλάκων δημιουργεί ρωγμές στα υπερκείμενα στρώματα. Όταν οι ρωγμές αυτές φτάσουν στην επιφάνεια, η πίεση στο υπέδαφος πέφτει απότομα, οπότε οι ανυδρίτες απελευθερώνουν αέριο μεθάνιο που συσσωρεύεται και οδηγεί στον σχηματισμό ενός λοφίσκου στην επιφάνεια. Όταν το μεθάνιο ξεπεράσει ένα κρίσιμο όριο πίεσης, ο λόφος ανατινάσσεται και αφήνει πίσω του έναν κρατήρα.
Ερευνητής εξερευνά κρατήρα στη χερσόνησο Γιαμάκ στις 8 Νοεμβρίου 2014 (Vladimir Pushkare/Russian Centre of Arctic Exploration)
Σύμφωνα με τη μελέτη, η αλληλεπίδραση του περμαφρόστ με το μεθάνιο μπορεί να διαρκεί δεκαετίες πριν οδηγήσει σε έκρηξη.
Η διαδικασία αυτή «αφορά ειδικά αυτή την περιοχή» επισήμανε η Μοργκάντο.
Η ερευνήτρια θεωρεί ότι η μελέτη λύνει το μυστήριο, ωστόσο επιφυλάξεις για τα ευρήματα εξέδρασε ο Εβγκένι Τσουβίλιν του Ινστιτούτου Επιστήμης και Τεχνολογίας «Σκόλκοβο» στη Μόσχα, ο οποίος έχει περάσει χρόνια μελετώντας τους κρατήρες.
Θα ήταν πολύ δύσκολο για το υγρό νερό να διαπεράσει το στρώμα του περμαφρόστ που είναι σκληρό για πέτρα, εκτίμησε ο ερευνητής.
Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν οι δηλώσεις της Λόρεν Σουρμάιερ του Πανεπιστημίου της Χαβάης, η οποία επισήμανε πως «υπάρχουν πολλές πιθανές πηγές αερίου για αυτούς τους κρατήρες».
Όλοι πάντως συμφωνούν ότι οι τεράστιες τρύπες είναι αποτέλεσμα της διαρροής μεθανίου.
Το μεθάνιο είναι δεκάδες φορές πιο δραστικό από το διοξείδιο του άνθρακα ως αέριο του θερμοκηπίου.
Αν και οι ποσότητες που διαρρέουν από τους κρατήρες είναι αμελητέες σε παγκόσμια κλίμακα, ορισμένοι επιστήμονες ανησυχούν ότι το λιώσιμο του περμαφρόστ στη Σιβηρία μπορεί να απελευθερώσει μεγάλες ποσότητες που θα επιδεινώσουν την κλιματική αλλαγή σε έναν φαύλο κύκλο ενίσχυσης.
