Το 1999, είκοσι πέντε χρόνια πριν, όταν η «Μαρινόπουλος» μεσουρανούσε στο ελληνικό λιανεμπόριο, έχοντας φέρει στην Ελλάδα τη μόδα των υπερμάρκετ, πρώτα με τα Prisunic Μαρινόπουλος, στη συνέχεια σε συνεργασία με την Continent και μετά με την Carrefour, ενώ δίπλα του αναπτύσσονταν επίσης ιστορικές ελληνικές αλυσίδες, όπως η «ΑΒ Βασιλόπουλος», η «Βερόπουλος», η «Σκλαβενίτης» μόνο στην Αττική και η «Μασούτης» στη Βόρεια Ελλάδα, δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος ότι δύο από τις παραπάνω αλυσίδες –με τη μία εκ των δύο να είναι η μεγαλύτερη– και περίπου άλλες 60 ακόμη δεν θα υπήρχαν πια εν έτει 2024.
Ακόμη πιο δύσκολα, ίσως, θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος ότι την εποχή της άνθησης του Χρηματιστηρίου –η αλήθεια είναι λίγους μήνες πριν από το κραχ του 1999– μια γερμανική εκπτωτική αλυσίδα, η οποία διέθετε τα είδη σε παλέτες μέσα στα καταστήματα και ξεκινούσε το ταξίδι της στην ελληνική αγορά από τη Θεσσαλονίκη, αντί για την Αθήνα, θα βρισκόταν σήμερα στη 2η θέση του κλάδου των σούπερ μάρκετ.
Η οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, η πανδημία στη συνέχεια, η ενεργειακή – πληθωριστική κρίση που είναι ακόμη σε εξέλιξη, αλλά και η αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών έχουν αλλάξει άρδην τον χάρτη των σούπερ μάρκετ στη χώρα. Ουσιαστικά έχουν αλλάξει άρδην τον χάρτη του λιανεμπορίου, δεδομένου ότι ο κλάδος των σούπερ μάρκετ αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα του, με τζίρο που υπερβαίνει σε ετήσια βάση τα 12 δισ. ευρώ.
Ετσι, ενώ το 1999 στην Ελλάδα δραστηριοποιούνταν 100 αλυσίδες σούπερ μάρκετ –μεγάλες, μεσαίες και μικρές–, ο αριθμός τους πλέον, μετά και τις εξαγορές που έγιναν το 2023, υπολογίζεται ότι έχει πέσει κάτω από 40. Από τις 60 και πλέον που «χάθηκαν» μέσα σε αυτό το τέταρτο του αιώνα, κάποιες ήταν πολύ μικρές που έκλεισαν, άλλες που εξαγοράστηκαν από μεγαλύτερες, άλλες που πτώχευσαν, ενώ δεν έλειψαν και οι αποχωρήσεις μεγάλων πολυεθνικών ομίλων από την εγχώρια αγορά και μάλιστα πριν καν εκδηλωθεί η οικονομική κρίση.
Ορόσημο σε αυτή την τελευταία 25ετία ήταν η κατάρρευση της «Μαρινόπουλος» το 2016, καθώς οδήγησε στην ξαφνική μεγέθυνση της «Σκλαβενίτης», η οποία από μια μεγάλη αλυσίδα μεν, με εμβέλεια όμως μόνο στην Αττική, μετατράπηκε μέσα σε μερικούς μήνες στον μεγαλύτερο λιανέμπορο της χώρας με δραστηριότητα και στην Κύπρο. Πλέον η «Ελληνικές Υπεραγορές Σκλαβενίτης», που περιλαμβάνει μόνο τη δραστηριότητα των καταστημάτων «Σκλαβενίτης» στην Ελλάδα, κάνει τζίρο 4,3 δισ. ευρώ, ενώ ο όμιλος συνολικά ξεπέρασε σε κύκλο εργασιών τα 5 δισ. ευρώ, φτάνοντας το 2023 τα 5,16 δισ. ευρώ.
Λίγους μήνες πριν είχε προηγηθεί η εξαγορά της «Βερόπουλος» –η οποία είχε φτάσει επίσης στα πρόθυρα της πτώχευσης– από τη ΜΕΤRΟ ΑΕΒΕ, εξέλιξη η οποία επίσης οδήγησε στη σημαντική μεγέθυνση του ομίλου της οικογένειας Παντελιάδη.
Την πρώτη χρονιά που η Ελλάδα βρέθηκε σε καθεστώς μνημονίου, το 2010, ο κλάδος συγκλονίζεται από την πτώχευση της «Ατλάντικ», αλυσίδας που ήταν εισηγμένη στο Χρηματιστήριο Αθηνών. Σε αντίθεση με ό,τι έγινε με τη «Μαρινόπουλος» και τη «Βερόπουλος» η αλυσίδα δεν μεταβιβάστηκε σε κάποια άλλη επιχείρηση του κλάδου. Απλώς αρκετά από τα καταστήματά της εξαγοράστηκαν από τους υπόλοιπους «παίκτες» της αγοράς, οδηγώντας στην αύξηση των δικτύων τους.
Η υποχώρηση της ζήτησης, απόρροια της δραστικής μείωσης των εισοδημάτων που προκάλεσαν τα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής την προηγούμενη δεκαετία, επηρέασαν συνολικά την αγορά: μικρές τοπικές αλυσίδες δεν άντεξαν την πίεση και έκλεισαν ή εξαγοράστηκαν από μεγαλύτερες, ενώ τρεις ξένοι όμιλοι που ήρθαν στην Ελλάδα μέσα σε αυτή την περίοδο αποχώρησαν. Ο λόγος για την Carrefour, την Plus και την Aldi. H πρώτη ήρθε στα τέλη του 1999, συνεργάστηκε με τη «Μαρινόπουλος», αλλά αποχώρησε το 2012 για να επανέλθει ως σήμα στην ελληνική αγορά το 2022, για να αναπτυχθεί αυτή τη φορά από τη Retail & More. Η δεύτερη αυτή, πάντως, φάση της στην ελληνική αγορά δεν χαρακτηρίζεται μέχρι στιγμής από εντυπωσιακά αποτελέσματα.
H Plus Hellas ιδρύεται το 2003 από τη γερμανική Tengelmann, τρία χρόνια μετά εγκαινιάζει τα 10 πρώτα καταστήματά της, για να αποχωρήσει όμως το 2008, πουλώντας τα καταστήματά της στην «ΑΒ Βασιλόπουλος». Στα τέλη της ίδιας χρονιάς η επίσης γερμανική Aldi εγκαινιάζει 12 καταστήματα, για να αποχωρήσει όμως από την ελληνική αγορά δύο χρόνια μετά, το 2010. Στην πραγματικότητα οι μοναδικοί ξένοι όμιλοι που δραστηριοποιούνται με θυγατρικές στην Ελλάδα στον κλάδο των σούπερ μάρκετ είναι η Ahold Delhaize μέσω της «ΑΒ Βασιλόπουλος» και η γερμανική Lidl με τη θυγατρική της Lidl Ελλάς.
Πώς αναμένεται να διαμορφωθεί το τοπίο από εδώ και στο εξής; «Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν κρυμμένες “βόμβες”», δήλωσε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος της Ενωσης Σούπερ Μάρκετ Ελλάδας Αριστοτέλης Παντελιάδης. Ωστόσο, η αύξηση του κόστους λειτουργίας, σε συνδυασμό με τη μειωμένη αγοραστική δύναμη των Ελλήνων που οδηγεί σε περιορισμένα περιθώρια κέρδους, εκτιμάται ότι θα προκαλέσει νέο γύρο συγκέντρωσης στον κλάδο.
Οι τρεις νέοι παράγοντες
Ιδιαίτερη βαρύτητα για τον κλάδο, η οποία αναμένεται να ενταθεί τα επόμενα χρόνια, έχουν τρεις νέοι παράγοντες: το ηλεκτρονικό εμπόριο, οι πλατφόρμες παραγγελιοληψίας και διανομής (efood και Wolt), οι οποίες αναπτύσσουν και το δικό τους δίκτυο σούπερ μάρκετ, πέρα από τις συνεργασίες που έχουν με τους παραδοσιακούς λιανεμπόρους, καθώς και τα καταστήματα ευκολίας (convenience stores). Να σημειωθεί ότι πρόσφατα η αλυσίδα μίνι μάρκετ Twenty 4 Shopen εξαγοράστηκε από την Εletako Limited, 100% θυγατρική της Core Innovations Μονοπρόσωπη A.E., η οποία με τη σειρά της ελέγχεται πλήρως από τη Motor Oil (συμφερόντων Βαρδινογιάννη). Οσο για το ηλεκτρονικό εμπόριο; Ακόμη και η Lidl Ελλάς, η οποία δεν διαθέτει ηλεκτρονικό κατάστημα, δεν αποκλείει τη δημιουργία μεσοπρόθεσμα eshop για τα λεγόμενα είδη bazaar (εργαλεία, παιχνίδια κ.ά.).
