Στην πραγματικότητα διαδεχόταν τον μόλις εκδημήσαντα πατέρα του Χαφέζ, ο οποίος είχε «κατσισκωθεί» επί τριάντα συναπτά χρόνια στο αξίωμα. Αυτομάτως διορίστηκε γενικός γραμματέας του κυβερνώντος κόμματος Μπάαθ και αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας.
Προηγουμένως, βέβαια, χρειάστηκαν μόνο λίγες ώρες στο, απόλυτα ελεγχόμενο από το εθνικιστικό-κρατικιστικό Μπάαθ, συριακό Κοινοβούλιο για να αλλάξει το Σύνταγμα και να μειώσει την προεδρική ηλικία εκλογής από τα 40 στα 34 χρόνια. Ακριβώς στην τότε ηλικία του δηλαδή.
Το τρίτο παιδί και δευτερότοκο άρρεν τέκνο του δικτάτορα φάνταζε να ανταποκρίνεται στις λαϊκές προσδοκίες. Χαμηλών τόνων, ψηλόλιγνος, με ανάστημα 1,90 μ., διαπεραστικό γαλάζιο βλέμμα, συνεσταλμένος καθώς δεν κοιτούσε ποτέ απευθείας τους συνομιλητές του, συνεννοήσιμος και γλυκομίλητος, γνώστης ξένων γλωσσών, έμοιαζε με το τριμαρισμένο μουστάκι του να έχει τις χάρες όλες.
Εξάλλου, ως μελετηρός νέος είχε σπουδάσει γιατρός στη Δαμασκό, άρα θεωρούνταν εκ προοιμίου ουμανιστής ώστε να θεραπεύει ασθενείς και να περιθάλπει αναξιοπαθούντες.
Στο Λονδίνο
Μετεκπαιδευμένος στο Western Eye Hospital στο Μερίλεμπον του Λονδίνου, με θητεία στο νοσοκομείο St Mary’s στο Πάντινγκτον, ήταν ειδικευμένος στην ειδικότητα της Οφθαλμολογίας και επικεντρωμένος σε επεμβάσεις αμφιβληστροειδούς και μεταμοσχεύσεις κερατοειδούς χιτώνα. Ενας συμπαθής, κάπως άχαρος ψηλός, με στενούς ώμους επιστήμονας που του άρεσε ο ντράμερ και τραγουδιστής Φιλ Κόλινς και χρησιμοποιούσε συνεσταλμένα ψευδώνυμο για να μην εκθέτει την προέλευσή του.
Είχε κιόλας ερωτευτεί και παντρευτεί τη γεννημένη στο Λονδίνο Βρετανοσύρια Ασμα. Ενα στέλεχος της επενδυτικής τράπεζας JP Morgan, με πατέρα καρδιοχειρουργό και μητέρα διπλωμάτη που κατοικούσαν στην καταπράσινη, ήρεμη και φιλική κοινότητα του Ακτον στο δυτικό Λονδίνο. Ελάχιστοι υποψιάζονταν τότε ότι ο νεαρός Μπασάρ κατά την κυριαρχία του θα γινόταν υπαίτιος ανελέητων σφαγών.
Είχε κιόλας στα πρώτα κυβερνητικά του βήματα παρουσιάσει μια πιο φρέσκια και σχετικά μοντέρνα εκδοχή της εποχής του φιλοσοβιετικού πατέρα του. Του διαβόητου Χαβέζ Ασαντ, που το επίθετό του στα αραβικά σημαίνει λιοντάρι. Του επικεφαλής του καθεστώτος και ιδρυτή της οικογενειακής δυναστείας ο οποίος υμνείτο ως ο «αθάνατος ηγέτης» και εγκωμιαζόταν ως ο «Αγιασμένος».
Ως αρχικό δείγμα φιλελευθεροποίησης, πάντως, προχώρησε σε προεδρική αμνηστία και απελευθέρωσε πολιτικούς, κυρίως κομμουνιστές, κρατούμενους. Χειροκροτήθηκε για την κίνησή του, αλλά οι συλλήψεις και οι φυλακίσεις συνεχίζονταν αθόρυβα μεν, αμείωτες δε. Με το που ανέλαβε το προεδρικό πόστο υποσχέθηκε οικονομική αλλαγή πριν από τον πολιτικό μετασχηματισμό.
Η αναρρίχηση στην εξουσία
Ηταν εκείνα τα πρώιμα φεγγάρια της αναρρίχησης του ζεύγους στην εξουσία, όταν η χαριτωμένη πρώτη κυρία της Συρίας πήρε σβάρνα τους παριζιάνικους οίκους κοσμημάτων και υψηλής ραπτικής και άδειασε με σπάταλη ξιπασιά τις προθήκες και τα ράφια τους. Λίγες ημέρες αργότερα, το γυναικείο περιοδικό «Vogue» κυκλοφόρησε με ένα εκτεταμένο προφίλ της ίδιας στις μοδάτες σελίδες του.
Την περιέγραφε ως την πιο φρέσκια και μαγνητική περσόνα ανάμεσα στις πρώτες κυρίες διεθνώς και συνόδεψε το άρθρο με τον τίτλο: «Ασμα, το τριαντάφυλλο της ερήμου». Η ευωδία εκείνου του λουλουδένιου αρώματος συνεπήρε μεθυστικά τα απανταχού ΜΜΕ που ξεκίνησαν να κολακεύουν το απαράμιλλο στυλ του ζευγαριού. Εκθείαζαν τη μοντέρνα οικογενειακή τους διαβίωση και ψυχαγωγία, όταν μαζί με τα τρία μικρά τότε παιδιά τους -τον 24χρονο Χαφέζ, τη 22χρονη Ζέιν και τον 21χρονο Καρίμ σήμερα- παρακολουθούσαν τα Σαββατοκύριακα προβολές γουέστερν ταινιών στον ιδιωτικό τους κινηματογράφο ή δειπνούσαν παρέα σε κομψά εστιατόρια στη Δαμασκό.
Εξυμνούσαν τα χόμπι του cool Μπασάρ ως εξαιρετικού ερασιτέχνη φωτογράφου, δεινού κολυμβητή, επιδέξιου ιππέα και σκιέρ. Εγκωμίαζαν το πολύκροτο φιλανθρωπικό έργο της συζύγου του. Ωστόσο το λούστρο αυτού του δεξιοτεχνικά καλλιγραφημένου lifestyle αφηγήματος καμούφλαρε την αμείλικτη σκληρότητα του καθεστώτος Ασαντ. Αλλά όπως συμβαίνει πάντα, η φάση του επινοημένου ξελογιάσματος ακολουθείται από την απογοήτευση.
Ο θάνατος των Μπασάρ
Αρχικά ο Μπασάρ δεν προοριζόταν από τον πατέρα του ως διάδοχός του. Ο προνοητικός Χαφέζ, αφού είχε απομακρύνει τον σφετεριστή του προεδρικού αξιώματος αδελφό του Ριφάτ, προετοίμαζε για την ανάληψη του πόστου τον πρωτότοκο γιο του Μπασέλ. Εναν εκπαιδευμένο αλεξιπτωτιστή των Ειδικών Δυνάμεων και ταλαντούχο ιππέα τον όποιο ο καθεστωτικός Τύπος εγκωμίαζε ως «Χρυσό Ιππότη».
Στην πραγματικότητα ο 31χρονος εκλεκτός υιός ήταν ένας αραβικού τύπου πλεϊμπόης, παθιασμένος με τα γρήγορα αυτοκίνητα, λάτρης της χλιδάτης ζωής και με συμπεριφορά τραμπούκου. Τα χαράματα της 21 Ιανουαρίου 1994, ενώ οδηγούσε μέσα στην ομίχλη με 240 χιλιόμετρα την ώρα, τρακάρισε και σκοτώθηκε ακαριαία. Εσπευδε προς το αεροδρόμιο της Δαμάσκου προκειμένου να προλάβει την ιδιωτική ναυλωμένη πτήση του προς τη Φρανκφούρτη από όπου θα πήγαινε για σκι στις Αλπεις.
Μετά τον πανεθνικό θρήνο για την αδόκητη απώλειά του στο μοιραίο τροχαίο, ο πατέρας-αφέντης κάλεσε επειγόντως τον δευτερότοκο Μπασάρ από το Λονδίνο για να τον εκπαιδεύσει εντατικά ώστε να αναλάβει το μέλλον του αυταρχικού καθεστώτος στα χέρια του. Οι πτυχές της ευκαιρίας να κυβερνήσει τη χώρα ξεδιπλώθηκαν αναπάντεχα μπροστά του.
Τις προσέλαβε ως οικογενειακό καθήκον. Ο 29χρονος οφθαλμίατρος διορίστηκε μεμιάς επικεφαλής του ιατρικού στρατιωτικού σώματος. Μετά από ταχεία εκπαίδευση στα τεθωρακισμένα προήχθη στον βαθμό του συνταγματάρχη και διορίστηκε διοικητής μεραρχιών στις ελίτ δυνάμεις της Ρεπουμπλικανικής Φρουράς. Πήρε δηλαδή την επιτελική θέση που κατείχε προηγουμένως ο νεκρός αδελφός του. Ολοκλήρωσε με τις πλάτες και την καθοδήγηση του πατέρα του σε πέντε μόλις χρόνια μια 15ετή στρατιωτική θητεία…
Η αλήθεια είναι ότι η μαθητεία του γιου στον πατέρα παρομοιαζόταν εύστοχα με τη διδασκαλία του Βίτο Κορλεόνε προς τον δευτερότοκο γιο του Μάικλ από την ταινία ο «Νονός». Ο Μπασάρ έμαθε κοντά στον παμπόνηρο γονιό του να συγκαλύπτει τη μαφιόζικη μοχθηρία πίσω από τη μάσκα της πραότητας. Να μην εκδηλώνει την καχυποψία του κρύβοντάς τη στο προσωπείο ενός στοχαστικού και διπλωματικού διανοουμένου, καθιστού σε δερμάτινες πολυθρόνες και περικυκλωμένου από βαρυφορτωμένες βιβλιοθήκες.
Σπούδασε πλάι στον πανούργο πατέρα του την τακτική της παραπλάνησης, της επιλογής νέων έμπιστων συνεργατών στη θέση των παλαιών εμπίστων που συστηματικά εξόντωνε η κρεατομηχανή της μυστικής του υπηρεσίας ασφάλειας. Και φυσικά αναγόρευσε το ψέμα σε επίπεδο κακεντρεχούς τέχνης. Εξήγγειλε πως «προτεραιότητα για όλους μας είναι να βελτιώσουμε τη ζωή των πολιτών και να καταπολεμήσουμε τη διαφθορά», την ίδια ώρα που ως κοινός λωποδύτης αποσπούσε βίαια και τα μηδαμινά εισοδήματά τους.
Απεικόνιζε τον εαυτό του ως προστάτη των μειονοτήτων την ώρα που εξωθούσε τους, ανεξαρτήτως θρησκευτικού δόγματος και κοινωνικής τάξης, συμπατριώτες του έντρομους στην ξενιτιά για να γλιτώσουν από τη βαρβαρότητά του. Μιλούσε για τις δημοκρατικές αξίες και διαδικασίες τη στιγμή που ναι μεν εισήγαγε συνταγματικό όριο για δύο θητείες επταετούς διάρκειας στην προεδρία, αλλά από την έναρξη του νέου νόμου, το 2014, όλες οι προηγούμενες θητείες του δεν υπολογίζονταν. Κατά συνέπεια, με αυτό το τέχνασμα θα μπορούσε να είναι υποψήφιος για επανεκλογή ως το 2028. Μέχρι να τον διαδεχτεί κάποιος από τους δύο γιους του.
Οικογενειακή επιχείρηση
Ανέκαθεν άλλωστε οι Ασαντ διοικούσαν τη Συρία ως οικογενειακή επιχείρηση που κληρονομούνταν από τον πατέρα στον γιο και -γιατί όχι;- με τη σειρά στον εγγονό. Μέσα στους κόλπους της φαμίλιας του ο Μπασάρ αισθανόταν θαλπωρή, παρηγοριά και ασφάλεια για τη σωρεία παραβιάσεων των κοινωνικών κανόνων και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η μητέρα του, η αδίστακτη Ανίσα Μακλούφ, πρώην εκπαιδευτικός, αναγορεύτηκε σε διευθύνοντα σύμβουλο της μπίζνας διαχείρισης όλου του κράτους αφότου πέθανε ο σύζυγός της. Μέχρι τον δικό της θάνατο, σε ηλικία 86 ετών το 2016, αβαντάριζε την κατάπνιξη κάθε αντιπολιτευτικής αντίστασης στον Μπασάρ.
Ο μικρότερος γιος της, o σκληροπυρηνικός Μαχέρ, ανέλαβε τον ισχυρό ρόλο του επικεφαλής των στρατιωτικών και παραστρατιωτικών δυνάμεων του καθεστώτος. Ενεπλάκη άμεσα στην παραγωγή, διακίνηση και εξαγωγή του παράνομου ψυχοδιεγερτικού ναρκωτικού Captagon και συνάμα ήταν υπεύθυνος της άγριας καταστολής των αντιπολιτευόμενων ομάδων κατά την έναρξη της Αραβικής Ανοιξης το 2011.
Η μεγαλύτερη κόρη, η Μπούσρα, με το παρατσούκλι «η Σιδηρά Κυρία», μαζί με τον σύζυγό της Ασέφ Σοκάτ, επικεφαλής της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, κουμαντάριζαν τις εσωτερικές υποθέσεις. Εως ότου ο άντρας της πέθανε σε βομβιστική επίθεση στην έδρα του Γραφείου Εθνικής Ασφάλειας τον Ιούλιο του 2012. Μετά τον θάνατό του εκείνη εγκατέλειψε τη Συρία για να ζήσει στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Υπήρχε ακόμη ένας αδελφός, ο μηχανικός Μάιντ, συναισθηματικά ευάλωτος και ίσως διανοητικά ανεπαρκής, που πέθανε άκληρος το 2009.
Ο «νονός των νονών»
Αρχιαφεντικό και «νονός των νονών» αυτού του αλά ντόπια Κόζα Νόστρα σκληρού πυρήνα που επεκτεινόταν σε ομόκεντρους κύκλους -περιλαμβάνοντας ανίψια, ξαδέλφια, κουνιάδους και κολλητούς-, ο αρχηγός του κράτους, Μπασάρ. Με δεξί του χέρι τη σύζυγό του. Τίποτα δεν εμπόδιζε τον πωρωμένο στην υποκρισία και εθισμένο στη συστηματική διπροσωπία Μπασάρ να επικαλείται τις αρετές της οικογένειας ως λίκνου ζωής, προόδου και ανάπτυξης του ανθρώπινου είδους. Για χάρη της παράστασης, όμως, απέκρυπτε και αποσιωπούσε το προσωπικό του γούστο.
Τις εσωτερικές αντιθέσεις και τις συναισθηματικές μεταπτώσεις του τις γνώρισε ολέθρια εκ του σύνεγγυς η Λούνα αλ Σίμπιλ. Μια πρώην ρεπόρτερ του τηλεοπτικού δικτύου Al Jazeera που μετακόμισε στη συριακή τηλεόραση για να προσληφθεί κατόπιν ως υπεύθυνη Τύπου στο προεδρικό μέγαρο.
Παντρεμένη με τον βουλευτή Αμάρ Σαάτι, έμπιστο συνεργάτη του αδελφού του προέδρου Μάχερ, προήχθη το 2020 σε σύμβουλο του Μπασάρ. Ταξίδευε μαζί του κατά την εκστρατεία της Δαμασκού να ενταχθεί ξανά στον Αραβικό Σύνδεσμο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έκαναν συχνά λόγο γι’ αυτήν περιγράφοντάς την ως τη «Δεύτερη Κυρία» της Συρίας, κοινώς ερωμένη του προέδρου. Αναφορές που έκαναν έξαλλη τη σύζυγό του Ασμα.
Στον ελίτ του καθεστωτικού πυρήνα, η δημοσιογράφος εκτός από τον ρόλο της στο παλάτι άνοιξε το πολυτελές ρωσικό εστιατόριο «Nash Kray» στο κέντρο της Δαμασκού το 2022. Τον περασμένο Ιούλιο η 49χρονη εξέχουσα προεδρική συνεργάτις βρήκε φρικτό θάνατο όταν η BMW της εμβολίστηκε από ένα θωρακισμένο αυτοκίνητο. Το τροχαίο δυστύχημα πυροδότησε εικασίες και προκάλεσε θεωρίες συνωμοσίας που υποδήλωναν συγκάλυψη μιας δολοφονίας. Τις ίδιες μέρες ο αδελφός της, στρατηγός Μουλάμ αλ Σίμπιλ, εξαφανίστηκε.
Καμία ευσπλαχνία ή έλεος πια γι’ αυτόν. Καμία ανοχή στα προσχήματά του. Εγκαταλείφθηκε από τους εγχώριους ένοπλους πραιτοριανούς του, τους Ρώσους νεοτσάρους χορηγούς του, τους συμμάχους του Ιρανούς μουλάδες, ιδεάστηκε από τη φίλια Χεζμπολάχ. Ο χρόνος της κυριαρχίας του έλιωσε και θερίστηκε εξαιτίας της σκαιής ανεντιμότητας και των σφαγιαστικών του πογκρόμ. Είναι αντάξιος της κατάψυξης που του επιφυλάσσει η αχανής παγωμένη ρωσική επικράτεια.
