Το απόγευμα της 25ης Ιανουαρίου 2025 όλα έδειχναν πως ο χριστιανικός κόσμος βρισκόταν ένα βήμα πιο κοντά σε μια ιστορική συγκυρία. Στη βασιλική του Αγίου Παύλου Εκτός των Τειχών, κοντά στις όχθες του Τίβερη, η Θεία Λειτουργία στο πλαίσιο της 58ης Εβδομάδας Προσευχής για τη Χριστιανική Ενότητα είχε μόλις ολοκληρωθεί, όταν ο Πάπας Φραγκίσκος ανέφερε εκτός κειμένου του κηρύγματός του: «Κατά θεόσταλτο τρόπο, το Πάσχα θα γιορταστεί φέτος την ίδια ημέρα με το γρηγοριανό και το ιουλιανό ημερολόγιο, όπως είναι το σωστό για αυτή την οικουμενική επέτειο. Επαναλαμβάνω την έκκλησή μου ώστε αυτή η σύμπτωση να χρησιμεύσει ως υπενθύμιση σε όλους τους χριστιανούς να κάνουν ένα αποφασιστικό βήμα προς την ενότητα και για μια κοινή ημερομηνία για το Πάσχα. Η Καθολική Εκκλησία είναι διατεθειμένη να αποδεχτεί την ημερομηνία που θέλουν όλοι, μια ημερομηνία ενότητας». Και συμπλήρωσε: «Ας ανακαλύψουμε ξανά τις κοινές ρίζες της πίστης μας. Ας διατηρήσουμε την ενότητα!». Ηταν η τελευταία μιας σειράς εκκλήσεων για το θέμα από τους ηγέτες της Δυτικής και της Ανατολικής Εκκλησίας, τοποθετήσεις που έκαναν το 2025 να προβάλλει ως η αφετηρία μιας νέας εποχής που θα γεφύρωνε το χάσμα αιώνων. Μια συμφωνία μεταξύ των δύο Εκκλησιών για καθιέρωση κοινής ημερομηνίας εορτασμού του Πάσχα θεωρούνταν πιθανό να ανακοινωθεί την άνοιξη του τρέχοντος έτους, όμως τις τελευταίες εβδομάδες ένα νέο τοπίο έχει διαμορφωθεί: Τα προβλήματα υγείας του 88χρονου Πάπα Φραγκίσκου, ο οποίος νοσηλεύεται από τις 14 Φεβρουαρίου με σοβαρή πνευμονία και οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια, έχει αλλάξει τα δεδομένα. Πλέον πλανάται το ερώτημα: Μπορεί ένα απρόβλεπτο, ανθρώπινο γεγονός, όπως η ασθένεια του ποντίφικα, να ματαιώσει μια ιστορική εξέλιξη; Πολλοί θεωρούν ότι αν αυτό συμβεί, θα έχει χαθεί μια πολύτιμη ευκαιρία.
Κομβικό γεγονός για την ενότητα των Εκκλησιών. Αλλωστε, η φετινή χρονιά θεωρείται ιδανική για μια τέτοια συμφωνία, καθώς συμπίπτει με τη συμπλήρωση 1.700 ετών από την Α’ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας. Η Α’ Οικουμενική Σύνοδος, η οποία είχε συνέλθει το 325 μ.Χ. στη Νίκαια της σημερινής Τουρκίας, είχε ασχοληθεί, μεταξύ άλλων, και με το ζήτημα του κοινού εορτασμού του Πάσχα, ενώ οι αποφάσεις της θεωρούνται κομβικής σημασίας για την ενότητα των Εκκλησιών, καθώς με αυτές διαμορφώθηκε το Σύμβολο της Πίστεως, το γνωστό «Πιστεύω», που αναγνωρίζεται από τους ορθόδοξους, τους καθολικούς και ορισμένους προτεστάντες. Στα τέλη του ερχόμενου Μαΐου θα πραγματοποιηθεί στη Νίκαια ο επίσημος εορτασμός της επετείου των 1.700 ετών και εκεί ήταν προγραμματισμένο να παραβρεθεί αυτοπροσώπως και ο Πάπας Φραγκίσκος. Στο πλαίσιο των εορτασμών πολλοί ανέμεναν ότι οι επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας θα επισφράγιζαν επισήμως τα σχέδιά τους για την εφεξής συμπόρευση.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει δείξει πως δίνει, επίσης, ιδιαίτερη βαρύτητα στον κοινό εορτασμό. Τον περασμένο Σεπτέμβριο η ανακοίνωση που εξέδωσε η Σύναξη της Ιεραρχίας του Θρόνου δεν άφηνε περιθώρια αμφιβολίας: «Εκφράζεται ομοθυμαδόν η ευχή ο κοινός εορτασμός του Πάσχα κατά το επόμενον έτος υπό της Ανατολικής και Δυτικής Χριστιανοσύνης να μη αποτελέση μίαν ευτυχή απλώς σύμπτωσιν, αλλά την απαρχήν της καθιερώσεως κοινής ημερομηνίας διά τον εορτασμόν του κατ’ έτος, συμφώνως προς το Πασχάλιον της καθ’ ημάς ορθοδόξου Εκκλησίας» ανέφερε, ενώ τον Οκτώβριο ο Οικουμενικός Πατριάρχης χαρακτήρισε «σκάνδαλο» τον διπλό εορτασμό του Πάσχα.
Η χρήση των ημερολογίων. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση η Ανάσταση του Κυρίου γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που έπεται της εαρινής ισημερίας της 21ης Μαρτίου. Σύμφωνα, όμως, με το ιουλιανό ημερολόγιο που χρησιμοποιεί η Ορθόδοξη Εκκλησία, η εαρινή ισημερία δεν είναι στις 21 Μαρτίου, αλλά στις 3 Απριλίου. Αντιθέτως, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία χρησιμοποιεί από το 1582 το νέο γρηγοριανό ημερολόγιο. Ετσι, για τους καθολικούς το Πάσχα γιορτάζεται πάντα από τις 22 Μαρτίου ως τις 25 Απριλίου ενώ για τους ορθοδοξόυς αργότερα, από τις 4 Απριλίου ως τις 8 Μαΐου.
Οπως έχει εξηγήσει με αναλυτικό σημείωμά του ο αείμνηστος αστρονόμος Διονύσης Σιμόπουλος, «το ημερολόγιο που ίσχυε την εποχή της Α’ Οικουμενικής Συνόδου ήταν το ιουλιανό, το οποίο είχε θεσπίσει ο Ιούλιος Καίσαρ το 44 π.Χ. με τη βοήθεια του έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη από την Αλεξάνδρεια. Αλλά το ιουλιανό ημερολόγιο δεν ήταν τέλειο, αφού κάθε έτος του ήταν μεγαλύτερο του πραγματικού κατά 0,0078 της ημέρας, δηλαδή κατά 11 λεπτά και 13 περίπου δευτερόλεπτα, χρόνος που εκ πρώτης όψεως φαίνεται σχεδόν ασήμαντος. Το λάθος των 11, περίπου, λεπτών του ιουλιανού ημερολογίου συσσωρευόταν κάθε χρόνο και η εαρινή ισημερία μετατοπιζόταν όλο και πιο νωρίς. Ετσι, ενώ την εποχή του Χριστού η εαρινή ισημερία συνέβαινε στις 23 Μαρτίου, το 325 μ.Χ. συνέβη στις 21 Μαρτίου. Το 1582 μ.Χ. είχε φτάσει να συμβαίνει στις 10 Μαρτίου, γεγονός που δημιουργούσε προβλήματα στον ακριβή καθορισμό του εορτασμού του χριστιανικού Πάσχα». Για τον λόγο αυτόν το 1582 η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία υιοθέτησε το γρηγοριανό ημερολόγιο – πήρε το όνομά του από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ’, ο οποίος ήταν ιησουίτης αστρονόμος και επέβαλε την ημερολογιακή μεταρρύθμιση – ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία συνέχισε να υπολογίζει τις χριστιανικές γιορτές με βάση το ιουλιανό ημερολόγιο. Η ελληνική πολιτεία υιοθέτησε το γρηγοριανό ημερολόγιο το 1923 και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος το 1924, συνεχίζοντας όμως να υπολογίζει το Πάσχα με βάση το ιουλιανό.
Σε κάθε περίπτωση, η διαφαινόμενη ματαίωση της συμφωνίας για κοινό εορτασμό θα αποτελέσει μια χαμένη ιστορική ευκαιρία για τη διευθέτηση ενός ζητήματος αστρονομικού μεν, αλλά με τεράστιες επιπτώσεις στην οικονομική και κοινωνική ζωή παγκοσμίως.
