Οι υψηλοί προσκεκλημένοι που φτάνουν τελευταία στο εργοστάσιο της Αλουμίνιον της Ελλάδος, στον Αγιο Νικόλαο Βοιωτίας, έχουν πυκνώσει τις επισκέψεις τους. Υπουργοί και άλλοι κυβερνητικοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι επισκέπτονται την ιστορική μεταλλευτική βιομηχανία (που κατασκεύασε η γαλλική Pechiney τη δεκαετία του ’60) για να ακούσουν από τα χείλη του κ. Ευάγγελου Μυτιληναίου το σχέδιο για επέκταση των εγκαταστάσεων της Μetlen, με το οποίο η ελληνική βιομηχανία θα πατήσει το κουμπί για να σπάσει το μονοπώλιο της Κίνας και να προμηθεύσει με κρίσιμες πρώτες ύλες, όπως γάλλιο, γερμάνιο και σκάνδιο τη Γηραιά Hπειρο.
Τα μεταλλεύματα
Το σχέδιο της Ε.E., που έχει αρχίσει να μπαίνει στις ράγες, προβλέπει την απεξάρτησή της από την κινεζική κυριαρχία, επιστρατεύοντας γι’ αυτό μια ελληνική βιομηχανία, με έντονη εξωστρέφεια, με στόχο να καλύψει το 30% των ευρωπαϊκών αναγκών σε γάλλιο!
Η αξιολόγηση των προσφορών βρίσκεται σε εξέλιξη ώστε μέσα στις επόμενες δέκα ημέρες να έχει αποσαφηνιστεί ποιοι θα περάσουν στην επόμενη φάση για την υποβολή δεσμευτικών προσφορών. Μοναδική σκιά για τον διαγωνισμό είναι ότι υπάρχουν δύο προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας, λόγω τοπικών αντιδράσεων που τάσσονται κατά του μοντέλου των εξορύξεων στο νησί και αναμένεται να φρενάρουν την πορεία της διαγωνιστικής διαδικασίας.
Πώς μεγαλώνει η λίστα
Ωστόσο, η λίστα με τα πολύτιμα μέταλλα και τις σπάνιες γαίες μεγαλώνει. Στην Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ πρώην ΙΓΜΕ), που πραγματοποιεί τις βασικές γεωλογικές μελέτες και ωριμάζει τις εκμισθώσεις περιοχών σε τρίτους ανά τη χώρα, τις οποίες εν συνεχεία αποφασίζει αν θα βγάλει σε διαγωνιστική διαδικασία το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, επικρατεί ένας οργασμός δουλειάς.
Από το πρόγραμμα του ΕΑΓΜΕ αναμένεται να τρέξει ο διαγωνισμός για τον δημόσιο μεταλλευτικό χώρο των Κιμμερίων Ξάνθης όπου έχουν εντοπιστεί μαγνητίτης, σιδηροπυρίτης, χαλκοπυρίτης και μολυβδαινίτης. Προχωρούν επίσης οι έρευνες για λίθιο στη Σάμο (με στοχευμένες γεωτρήσεις για να επιβεβαιωθούν οι συγκεντρώσεις και να διαπιστωθεί εάν πληρούνται οι προϋποθέσεις για διενέργεια διαγωνισμού), στο Καλλυντήρι Ροδόπης και ακολουθεί το Κιλκίς, ενώ γίνεται επαναξιολόγηση παλαιότερων κοιτασμάτων. Στόχος είναι να γίνουν συμπληρωματικές έρευνες σε δύο επίπεδα: όπου χρειάζεται για να εντοπιστούν κρίσιμες ορυκτές ύλες μέσα από τα δημόσια μεταλλευτικά προγράμματα. Για παράδειγμα, στο Καλλυντήρι οι έρευνες θα στραφούν και σε κοιτάσματα όπως ο γραφίτης, η ζήτηση του οποίου έχει εκτοξευτεί αλλά και σε μαγγάνιο στη Δράμα. Αν και στη χώρα μας δεν έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα κοιτάσματα σπάνιων γαιών, το επόμενο διάστημα προβλέπεται να γίνουν πιο μεθοδικές έρευνες για εγχώριες σπάνιες γαίες (π.χ. δημήτριο, λανθάνιο κ.ά.) στην περιοχή της Καβάλας.
«Αρα ο στόχος μας είναι να αυξήσουμε την ωριμότητα των κοιτασμάτων, να μειώσουμε το επενδυτικό ρίσκο και να μπορέσουμε να βρούμε νέα ορυκτά», αναφέρει ο γενικός διευθυντής του ΕΑΓΜΕ Διονύσης Γκούτης. Παράλληλα, σε ήδη ώριμους χώρους που δεν χρειάζεται να γίνει περαιτέρω γεωλογική έρευνα θα γίνει, όπως τονίζει, επαναξιολόγηση σε επίπεδο τεχνοοικονομικών μελετών. «Υπάρχουν κοιτάσματα στη χώρα που τη δεκαετία του ’80 και του ’90 μπορεί να κρίθηκαν ασύμφορα για να γίνουν εκμεταλλεύσιμα με βάση την τιμή του συγκεκριμένου ορυκτού εκείνη την εποχή. Θα πω ένα παράδειγμα. Τότε ο γραφίτης δεν είχε την ίδια ζήτηση που έχει σήμερα. Γιατί δεν είχε τις ίδιες εφαρμογές. Επομένως, ακόμη και αν βρίσκαμε κοιτάσματά μάς ήταν αδιάφορα. Αυτή την περίοδο όπου έχει εκτοξευτεί η ζήτηση για αντιμόνιο και γραφίτη έχει νόημα να ψάξουμε ξανά αυτές τις περιοχές (π.χ. Ξάνθη, Δράμα)».
Οπως αναφέρουν στο ΕΑΓΜΕ, στη γη υπάρχουν οι κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες που είναι η ομπρέλα των κοιτασμάτων και κάτω από αυτές διάφορα ορυκτά. Εχουμε επομένως τον χαλκό, το νικέλιο, το κοβάλτιο και έχουμε και την ομάδα των σπάνιων γαιών. «Κοίτασμα σπάνιων γαιών στη χώρα μας δεν έχει εντοπιστεί. Εχουμε κάποιες εμφανίσεις από παλαιότερες έρευνες που έχει κάνει το ΙΓΜΕ». Οπως αναφέρει κ. Γκούτης, κάποιες από αυτές τις εμφανίσεις δεν μετουσιώθηκαν σε περαιτέρω έρευνα γιατί εντοπίζονται σε περιοχές που οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες είναι πολύ έντονες -κυρίως λόγω της τουριστικής ανάπτυξης- που λειτουργούν αποτρεπτικά.
Ο θησαυρός
Ποια επομένως είναι η συνολική εικόνα σήμερα στον παγκόσμιο χάρτη κοιτασμάτων; Από τη μία πλευρά έχουμε το γάλλιο, το γερμάνιο, το σκάνδιο, το λίθιο και το αντιμόνιο και από την άλλη το δυσπρόσιο, το νεοδύμιο, το ευρώπιο και το δημήτριο.
Οι σπάνιες αυτές ονομασίες -άγνωστες στον περισσότερο κόσμο (αλλά όχι στους επιστήμονες)- σήμερα αποτελούν τον πυρήνα των κρίσιμων πρώτων υλών αλλά και των πολύτιμων σπάνιων γαιών. Πρόκειται για μια ομάδα 17 ορυκτών που βρίσκονται στη γη αλλά η εξόρυξή τους είναι εξαιρετικά δύσκολη εξ ου και ο όρος «σπάνιες».
«Δεν τις βρίσκεις εύκολα και η Ελλάδα, όπως και όλη η Ευρώπη, έχει το πρόβλημα ότι επειδή έχουν μια περιορισμένη έκταση δεν μπορεί να ανακαλύψεις όλο τον θησαυρό. Γι’ αυτό έχει προβάδισμα η Κίνα γιατί πέραν της γεωλογίας, λόγω της έκτασής της, έχει πολύ αυξημένες πιθανότητες να βρει μεγάλα κοιτάσματα», αναφέρουν στο ΕΑΓΜΕ.
Η ευρεία χρήση τους στις ηλεκτρονικές συσκευές (κινητά, υπολογιστές), στις μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, σε ανεμογεννήτριες και ηλιακούς συλλέκτες αλλά και στρατιωτικές εφαρμογές (ραντάρ, πυραυλικά συστήματα) τις κάνει περιζήτητες.
Σύμφωνα με τον «Guardian» καθεμία από τις 17 σπάνιες γαίες χρησιμοποιείται στη βιομηχανία και απαντάται σε μια μεγάλη γκάμα προϊόντων της καθημερινότητας και της τεχνολογίας αιχμής.
Για παράδειγμα, το ευρώπιο, είναι βασικό για την κατασκευή τηλεοπτικών οθονών, το δημήτριο χρησιμοποιείται για τη λείανση του γυαλιού και τη διύλιση πετρελαίου, το λανθάνιο συμβάλλει στη λειτουργία των καταλυτών των αυτοκινήτων και το νεοδύμιο και το δυσπρόσιο επιτρέπουν την κατασκευή σχεδόν μόνιμων, εξαιρετικά ισχυρών μαγνητών που απαιτούν ελάχιστη συντήρηση – καθιστώντας βιώσιμη την τοποθέτηση υπεράκτιων ανεμογεννητριών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Εναλλακτικές πηγές
Και καθώς η Κίνα ελέγχει μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής, οι ΗΠΑ αναζητούν εναλλακτικές πηγές προμήθειας. Ο πρόεδρος Τραμπ διαπραγματεύεται με την Ουκρανία την πρόσβαση στα κοιτάσματα σπάνιων γαιών της με αντάλλαγμα τη συνέχιση της στρατιωτικής βοήθειας απέναντι στη Ρωσία.
Η Ουκρανία διαθέτει σημαντικά αποθέματα τιτανίου, λιθίου, γραφίτη και ουρανίου, πολλά από τα οποία βρίσκονται όμως σε περιοχές στα ανατολικά της χώρας, οι οποίες πλέον ελέγχονται από τις ρωσικές δυνάμεις.
Είναι φανερό άλλωστε ότι ο ασφαλής εφοδιασμός σε κρίσιμες πρώτες ύλες εξελίσσεται σε γεωπολιτικής σημασίας ζήτημα, καθώς αποτελούν προϋπόθεση για την ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση της παγκόσμιας οικονομίας. Η Ευρώπη καθυστέρησε να οργανώσει την άμυνά της και να περιορίσει την εξάρτησή της από την Κίνα, βάζοντας πλέον ως στόχο έως το 40% της εξόρυξης, της ανακύκλωσης και της επεξεργασίας κρίσιμων πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται να πραγματοποιούνται εντός των συνόρων της έως το 2030.
Ο ρόλος της Metlen
H Κίνα, η οποία αντιπροσωπεύει το 94% της παγκόσμιας αγοράς σε γάλλιο και το 83% σε γερμάνιο έχει πάψει από καιρό να αποτελεί έναν αξιόπιστο συνομιλητή, καθώς με την απειλή των δασμών έχει σηκώσει στο πόδι την Ε.Ε. Η κινητοποίηση της Ευρώπης έφερε και το προσκλητήριο στη Metlen, με στόχο να διερευνήσει τις δυνατότητες παραγωγής γαλλίου στις εγκαταστάσεις της Αλουμίνιον της Ελλάδος, στη Βοιωτία. Από τότε κύλισε αρκετό νερό στο αυλάκι και το σχέδιο πλέον μπαίνει σε στάδιο υλοποίησης καθώς φιγουράρει ήδη στον κατάλογο των 47 στρατηγικών έργων για τις κρίσιμες πρώτες ύλες (CRMA) της Ε.Ε., γεγονός που καταδεικνύει τη μεγάλη σημασία των υλικών αυτών για την ευρωπαϊκή βιομηχανική αυτάρκεια και την ασφάλεια εφοδιασμού.
Στις αρχές του έτους, η Metlen ανακοίνωσε ότι προχωρεί σε μια στρατηγικής σημασίας επένδυση ύψους 295,5 εκατ. ευρώ, με σκοπό την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης γραμμής παραγωγής, βωξίτη, αλουμίνας και γαλλίου. Απώτερος σκοπός είναι να υποκαταστήσει πλήρως τις εισαγωγές γαλλίου της Ευρώπης και να ενισχύει την ενεργειακή αυτονομία σε κρίσιμες πρώτες ύλες.
Το επενδυτικό σχέδιο προβλέπει συνολική παραγωγική δυναμικότητας 2 εκατ. τόνων βωξίτη τον χρόνο, 1.265.000 τόνων αλουμίνας (από 865.000 τόνους σήμερα) και 50 μ.τ. γαλλίου. Πρόκειται για ένα σχέδιο που υπηρετεί η Metlen και μέσω της στρατηγικής συμφωνίας που έχει συνάψει με τον πολυεθνικό κολοσσό Rio Tinto.
Η συμφωνία αυτή αφορά στην προμήθεια περίπου 14,9 εκατ. μετρικών τόνων βωξίτη από το μεταλλείο CBG της Rio Tinto στη Γουινέα, για περίοδο 11 ετών (2027-2037). Οι ποσότητες αυτές θα συμπληρώνουν την εγχώρια παραγωγή της Μetlen από τα τοπικά μεταλλεία της. Και επιπλέον αφορά την προμήθεια της Rio Tinto με 3,9 εκατ. μετρικούς τόνους αλουμίνας, προερχόμενους από τη νέα μονάδα της Μetlen στον Αγιο Νικόλαο, για περίοδο οκτώ ετών (2027-2034) με δυνατότητα τριετούς παράτασης (2035-2037). Υπολογίζεται ότι με τη συμμαχία αυτή και τη δική της παραγωγή, η εταιρεία θα μπορεί να καλύψει το 25% της παγκόσμιας αγοράς έως το 2027.
Πριν από λίγες μέρες, ο κ. Μυτιληναίος έκανε ένα ακόμη βήμα υποδεχόμενος τον αντιπρόεδρο της Ε.Ε. στις εγκαταστάσεις της Αλουμίνιον της Ελλάδας Στεφάν Σεζουρνέ. Οπως αποκάλυψε, στα σχέδια της Metlen θα περιληφθεί το γερμάνιο και το σκάνδιο που αποτελούν παραπροϊόντα του βωξίτη. Για τα δύο αυτά κρίσιμα ορυκτά η εταιρεία σκοπεύει να ξεκινήσει δύο νέα πιλοτικά προγράμματα όπως έκανε αντίστοιχα και με το γάλλιο.
Ενας αντίλογος που αναπτύσσεται από τους επενδυτές αλλά και από το ΕΑΓΜΕ (με το οποίο η Metlen έχει συνάψει συνεργασία για έρευνες βωξίτη), είναι ότι η ευρωπαϊκή πολιτική ναι μεν κινητοποιεί τις ισχυρές βιομηχανίες ωστόσο εκτιμάται ότι «μπάζει νερά». Οπως αναφέρουν, από τη μια η Κομισιόν ζητά από τις επιχειρήσεις να καταθέσουν νέα επενδυτικά προγράμματα για το CRMΑ και τους δίνει τη σφραγίδα της, από την άλλη το χρηματοδοτικό κομμάτι που είναι εξίσου σημαντικό για τη βιομηχανία παραμένει άλυτο.
«Χρειάζεται να βρεθεί ένα ευρωπαϊκό εργαλείο στήριξης των έργων αυτών», τονίζουν στην αγορά. Στην Ελλάδα έχει γίνει το πρώτο βήμα, καθώς πρόσφατα ψηφίστηκε η τροπολογία που επιτρέπει τα έργα αυτά να ενταχθούν στις εμβληματικές επενδύσεις. Αυτό όμως δεν συμβαίνει με την Ε.Ε., με τον κ. Μυτιληναίο να δηλώνει πρόσφατα ότι θα καταφύγει στο Innovation Fund.
Τι αγκάθι
Μεγάλο πρόβλημα παραμένει επίσης για τους επενδυτές και το χρονικό της αδειοδότησης, που αποτελεί ένα σημαντικό αντικίνητρο για να επενδύσει κάποιος στον τομέα των μετάλλων, ενώ οι προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας συνιστούν ένα επιπλέον αγκάθι. Το σημαντικό σε αυτή την περίπτωση, σύμφωνα με το ΕΑΓΜΕ, δεν είναι ότι κάποιος προσέφυγε στο ΣτΕ αλλά πόσο χρόνο θέλει για να απεμπλακεί από τις δικαστικές περιπέτειες για να εκδοθεί η απόφαση. «Αν κάποιος έλεγε σε έναν επενδυτή να έρθει στην Ελλάδα να επενδύσει και ότι θα προσφύγουν εναντίον του στο ΣτΕ -ξέροντας, για παράδειγμα, ότι θα τελειώσει σε έξι μήνες- αυτό δεν θα ήταν πρόβλημα», λένε παράγοντες της αγοράς. Στην πράξη, όμως, αυτό δεν εφαρμόζεται ποτέ. Οι χρόνοι είναι συνήθως απροσδιόριστοι και γίνονται εξοντωτικοί εάν αθροιστούν με καθυστερήσεις για μελέτες κ.ά.
