Τη λέξη «κασμίρ» προφανώς πολλοί την έχουν ακούσει σε σχέση με το πολυτελές φυσικό ύφασμα, από το τρίχωμα της ομώνυμης κατσίκας. Λίγοι γνωρίζουν ότι η λέξη προσδιορίζει μια πολύ μεγάλη περιοχή, σχεδόν διπλάσια σε έκταση από την Ελλάδα (223.000 τ.χλμ.) και σχεδόν διπλάσιο πληθυσμό (18,2 εκατομμύρια), που θεωρείται μια από τις πιο σημαντικές του κόσμου όσον αφορά τη γεωστρατηγική.
Το ορεινό και πανέμορφο Κασμίρ
Το Κασμίρ είχε επί αιώνες την ατυχία να βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ τριών τεράστιων αυτοκρατοριών, της βρετανικής (ως κυρίαρχης στην Ινδία), της ρωσικής και της κινεζικής. Άλλοτε λειτουργούσε σαν μαξιλάρι κι άλλοτε σαν πηγή έντασης και συγκρούσεων. Ειδικά από τη στιγμή που επί αιώνες βίωνε την απόλυτη θρησκευτική αντίφαση: Οι άρχοντές του να είναι ινδουιστές και η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού μουσουλμάνοι.
Με φόρα ήλθε στην επικαιρότητα το Κασμίρ τις τελευταίες ημέρες, με το τρομοκρατικό χτύπημα στην περιοχή και μία ακόμα κορύφωση της έντασης μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, που μοιάζουν έτοιμες να πολεμήσουν γι’ αυτό το κομμάτι γης. Δεν είναι καινούργιο κάτι τέτοιο, ωστόσο γίνεται ακόμα πιο ανησυχητικό, όταν πια όλος ο κόσμος γνωρίζει πως πρόκειται για δύο πυρηνικές δυνάμεις. Κι αν βάλουμε στην εξίσωση και το νερό του τεράστιου ποταμού Ινδού, που περνάει από το ινδικό Κασμίρ πριν διασχίσει (και ποτίσει) όλο το Πακιστάν από βορρά σε νότο, καταλαβαίνει κανείς πόσο δύσκολη γίνεται η εξίσωση.
Το Κασμίρ είναι μια κακοτράχαλη περιοχή με υψηλό υψόμετρο, στους νοτιοδυτικούς πρόποδες της τεράστιας οροσειράς των Ιμαλαϊων. Από εκεί περνούν όλα τα στρατηγικά μονοπάτια που διασχίζουν τα βουνά και καταλήγουν στην κεντρική Ασία και την Κίνα. Μοιραία, αυτή η περιοχή άλλαξε πολλούς αφεντάδες στο πέρασμα της ιστορίας κι έγινε κομμάτι πολλών σημαντικών αυτοκρατοριών. Από τον 1ο αιώνα μ.Χ. η περιοχή συνδέθηκε με την καθ’ εαυτό Ινδία στο νότο, καθώς έγινε κομμάτι της ινδικής αυτοκρατορίας του Κουσάν. Οι κάτοικοι εκτέθηκαν στις ινδουιστικές και μετέπειτα βουδιστικές επιρροές, μέχρι τις αρχές του 15ου αιώνα. Τότε άρχισε η εισβολή μουσουλμανικών φυλών από την κεντρική Ασία, οι οποίοι κατέκτησαν την περιοχή αυτή, εκμηδένισαν κάθε αντίσταση και έφεραν μαζί τους το ισλάμ, το οποίο κυριάρχησε.
Η περιοχή αυτή αργότερα έγινε τμήμα της ινδικής αυτοκρατορίας των Μουγκάλ και στη συνέχεια των Παστούν, της κυρίαρχης φυλής του σημερινού Αφγανιστάν, όπου η μουσουλμανική θρησκεία εδραιώθηκε. Όλα αυτά μέχρι το 1819, όταν το Κασμίρ έπεσε στα χέρια των Σιχ, μιας ιδιαίτερης εθνο-θρησκευτικής ομάδας με την ιδιαίτερη μονοθεϊστική θρησκεία. Οι Σιχ ακολούθησαν την τακτική του «διαίρει και βασίλευε» για να μειώσουν την μουσουλμανική επιρροή στην περιοχή. Απομόνωσαν τη νοτιοδυτική περιοχή του Τζαμού, όπου η πλειοψηφία ήταν οριακά ινδουιστική, και όρισαν εκεί άρχοντα έναν ινδουιστή, τον Γκουλάμπ Σινγκ. Το υπόλοιπο μουσουλμανικό μέρος του Κασμίρ το διοικούσαν απευθείας οι ίδιοι. Όλα αυτά μέχρι το 1846, όταν ξέσπασε ο πρώτος πόλεμος μεταξύ Άγγλων (που στο μεταξύ είχαν κυριαρχήσει στην Ινδία) και Σιχ. Οι νικητές Βρετανοί έγιναν κύριοι και του Τζαμού και του Κασμίρ, ωστόσο δεν ήθελαν να επεκτείνουν την άμεση κυριαρχία τους εκεί, αφού θα υπήρχαν κοινά σύνορα με τις άλλες δύο μεγάλες δυνάμεις της περιοχής, τη Ρωσία και την Κίνα.
Σκέφτηκαν, έτσι, μια μεσοβέζικη λύση: Πούλησαν (!) την περιοχή του Κασμίρ στον μαχαραγιά του Τζαμού! Ο ινδουϊστής πρίγκιπας, λοιπόν, έγινε κύριος μιας τεράστιας περιοχής με ισχυρή μουσουλμανική πλειοψηφία. Στην ουσία ανταμείφθηκε για την αυστηρή ουδετερότητα που είχε κηρύξει στη δική του περιοχή όσο διαρκούσε ο πόλεμος. Το «Τζαμού και Κασμίρ» ήταν ένα από τα μεγαλύτερα «πριγκιπικά κράτη» (princely states) στα οποία είχε διαιρεθεί η Ινδία υπό την κυριαρχία των Βρετανών. Το πρόβλημα με το πού ανήκει τελικά το Κασμίρ ξεκίνησε από τη στιγμή που οι Βρετανοί αποφάσισαν, εγκαταλείποντας την Ινδία το 1947, να τη χωρίσουν με βάση τη θρησκεία. Οι ινδουϊστές έγιναν, θέλοντας και μη κάποιοι, μέρος της Ινδίας και οι μουσουλμάνοι μέρος του Πακιστάν. Και το Κασμίρ τι ήταν, με ινδουϊστή άρχοντα και μουσουλμάνους κατοίκους;
Στην αρχή ο τότε μαχαραγιάς Χάρι Σινγκ φλέρταρε με το ενδεχόμενο να κάνει την περιοχή του ανεξάρτητη και από τα δύο κράτη. Κάτι, όμως, που ούτε οι Βρετανοί δέχονταν, ούτε και τα δύο νεοσύστατα κράτη, που διεκδικούσαν αυτή την πολύτιμη περιοχή για λογαριασμό τους. Η μουσουλμανική πλειοψηφία ξεσηκώθηκε ζητώντας δημοψήφισμα και απόφαση του λαού, ο μαχαραγιάς φοβήθηκε για τη ζωή του και κατέφυγε στο Νέο Δελχί, όπου υπέγραψε τη συμφωνία «ένωσης» της περιοχής του με την Ινδία. Με αυτό τον τρόπο ανέλαβε ο ινδικός στρατός να αποκαταστήσει την τάξη στην περιοχή. Η οποία, όμως, είχε διχοτομηθεί σχεδόν οριστικά. Ο στρατός του Πακιστάν είχε ήδη καταλάβει τις δυτικές και βόρειες περιοχές του Κασμίρ και δεν ήταν διατεθειμένος να φύγει από εκεί παρά μόνο με πόλεμο. Με απόφαση του νεοσύστατου τότε ΟΗΕ το 1948 χαράχτηκε μια «πρόχειρη» γραμμή κατάπαυσης του πυρός και συμφωνήθηκε να γίνει δημοψήφισμα «στο μέλλον» για την τύχη της περιοχής. Σχεδόν 80 χρόνια έχουν περάσει κι ακόμα δεν έγινε κάτι τέτοιο.
Το Κασμίρ και οι διεκδικητές του
Σα να μην έφτανε κι αυτό, στην περιοχή ενεπλάκη δραματικά και η Κίνα. Κατά τη διάρκεια του Σινο-Ινδικού πολέμου το 1962 η Κίνα ανακοίνωσε την κατάληψη της περιοχής που ονομάζει Ακσάι Τσιν, ουσιαστικά ολόκληρου του ανατολικού Κασμίρ. Μιας περιοχής πολύ ορεινής και στην ουσία ακατοίκητης, αλλά τεράστιας στρατηγικής σημασίας για τα κινεζικά συμφέροντα, επειδή από εκεί περνάει ο μοναδικός αυτοκινητόδρομος που οδηγεί στο «ευαίσθητο» Θιβέτ. Μάλιστα οι Κινέζοι είχαν από καιρό κατασκευάσει έναν σύγχρονο αυτοκινητόδρομο στην περιοχή για να μεταφέρουν στρατεύματα και οι Ινδοί το ανακάλυψαν εκ των υστέρων!
Μετά τη διαίρεση του Κασμίρ το 1948, ακολούθησαν δύο γενικευμένοι πόλεμοι στην περιοχή μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, το 1965 και το 1971 (όταν το ανατολικό τμήμα του Πακιστάν αποσχίστηκε κι έγινε το κράτος του Μπαγκλαντές). Αψιμαχίες, αιματηρά επεισόδια, μάχες, μέχρι και αεροπορικές επιδρομές γίνονται δυστυχώς πολύ συχνά στην περιοχή, που μυρίζει μπαρούτι.
Από το 1989 και μετά υπάρχει σε εξέλιξη ισλαμιστική εξέγερση στο ινδικό τμήμα του Κασμίρ, για το οποίο η Ινδία κατηγορεί ευθέως το Πακιστάν ότι εξοπλίζει, εκπαιδεύει και καθοδηγεί τους τρομοκράτες, όπως τους χαρακτηρίζει. Στην περιοχή δρουν κατά καιρούς με διαφορετική ένταση πολλές ισλαμιστικές ομάδες, οι οποίες δεν έχουν κοινή ηγεσία, ούτε κοινό στόχο, όπως φαίνεται. Υπάρχουν δύο κύριες τάσεις, αυτή που επιδιώκει την ένωση με το μουσουλμανικό Πακιστάν και μια δεύτερη, που προτάσσει τη λύση της πλήρους ανεξαρτησίας και από τα δύο κράτη. Κάποιες φορές, μάλιστα, οι ένοπλες αυτές ομάδες έχουν πολεμήσει και μεταξύ τους.
Από τη στιγμή που ενσωματώθηκε στην Ινδία, το ινδικό τμήμα του Κασμίρ τέθηκε υπό συγκεκριμένο διοικητικό καθεστώς, που ονομάστηκε «ειδική αυτονομία». Το Κασμίρ είχε δικό του σύνταγμα, περιορισμένη ισχύ στους ινδικούς νόμους και προστασία της ιδιοκτησίας (απαγορευόταν να αγοράσει γη μη κάτοικος της περιοχής, για να μην αλλοιωθεί η εθνολογική σύνθεση). Αυτό το καθεστώς καταργήθηκε το 2019, όταν και η περιοχή υποβιβάστηκε από πολιτεία σε «περιοχή της ένωσης» (Union Territory) με απευθείας διοίκηση από την ινδική κυβέρνηση. Την ίδια ώρα, τo ανατολικό μέρος του Κασμίρ, αυτό που οι μουσουλμάνοι είναι μειοψηφία, έστω και οριακή, αποσχίστηκε από το έδαφός του και πλέον αποτελεί άλλη «περιοχή της ένωσης» με το όνομα Λαντάκ. Αυτή η απόφαση μεγάλωσε την ένταση, δεδομένου ότι θεωρείται το πρώτο βήμα της Ινδίας για να αλλοιώσει την εθνολογική σύσταση της περιοχής. Το Κασμίρ είναι η μοναδική περιοχή της Ινδίας με μουσουλμανική πλειοψηφία.
Η τρομοκρατική επίθεση με 26 νεκρούς που έγινε στις 22 Απριλίου, μάλιστα σε τουριστική περιοχή, θεωρείται κάτι περισσότερο από έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα της έντασης. Είναι η φονικότερη επίθεση τα τελευταία χρόνια και μπορεί να οδηγήσει σε κλιμάκωση. Αν, μάλιστα, η Ινδία σκοπεύει να απαντήσει περιορίζοντας τον ρου του Ινδού ποταμού (που ξεκινάει από το Θιβέτ, περνάει από το Κασμίρ και καταλήγει στο Πακιστάν για να ποτίσει το 80% της παραγωγής βαμβακιού της χώρας), αυτό θα θεωρηθεί το απόλυτο casus belli.
