Ο Αμερικανός πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, τώρα λέει ότι οι φυλακές του Αλκατράζ, που σήμερα είναι μουσείο -και μάλιστα το δημοφιλέστερο του Σαν Φρανσίσκο- είναι απαραίτητο για να «φιλοξενήσει» τους «πιο αδίστακτους και βίαιους» εγκληματίες. Να κάνει, δηλαδή, ό,τι έκανε και μέχρι το 1963, οπότε και το «σύμβολο του νόμου και της τάξης» των ΗΠΑ έκλεισε, «λάμποντας» εφεξής ως τουριστικός και κινηματογραφικός προορισμός. Πόσο εύκολο είναι να γίνει αυτό, λοιπόν;
Εκεί που έγινε… αρνάκι ο Αλ Καπόνε
Ήταν τέλη Αυγούστου του 1934 όταν στις ολοκαίνουριες, υψίστης ασφαλείας φυλακές του Αλκατράζ, έφτασε ο πιο διαβόητος γκάνγκστερ όλων των εποχών, ο Αλ Καπόνε. Με τους φόβους ότι θα αποδράσει αλλά και ότι μέχρι πρότινος τύγχανε ιδιαίτερης περιποίησης, ο Καπόνε μετακινήθηκε στον «Βράχο», όπως ήταν το παρατσούκλι της φυλακής που είχε δημιουργηθεί για να στεγάσει τους πιο «δύσκολους» εγκληματίες και κατάδικους.
Γρήγορα ο Αλ Καπόνε θα καταλάβαινε ότι η ζωή του θα άλλαζε στον «Βράχο». Του δόθηκε το όνομα «Κρατούμενος 85». Από την πρώτη μέρα, ο «Κρατούμενος 85», έγινε… αρνάκι. Άρχισε να διαβάζει όλη την ημέρα και να τραγουδά. Λόγω της πολύ καλής διαγωγής του, του επετράπη να έχει μουσικό όργανο στο κελί του, με το οποίο ασχολούταν τις περισσότερες ώρες της μέρας, συνθέτοντας ακόμα και τραγούδια, όπως το «Madonna Mia».
Αν εξαιρέσει κανείς το περιστατικό του μαχαιρώματος από συγκρατούμενό του, τον Ιούνιο του 1936, ο Καπόνε έμεινε ως… αρνί στο Αλκατράζ μέχρι τα προβλήματα υγείας του να τον στείλουν στο νοσοκομείο της φυλακής τον Φεβρουάριο του 1938 και, τελικά στην έξοδο, στις 6 Ιανουαρίου 1939.
Ο Αλ Καπόνε δεν ήταν ο μόνος διάσημος κατάδικος. Μιας και οι φυλακές αυτές δημιουργήθηκαν για να «συνετίσουν» βίαιους κατάδικους και «επικίνδυνους» να αποδράσουν, εκεί οδηγήθηκαν οι πιο διαβόητοι εγκληματίες της εποχής. Ανάμεσά τους ο ψυχοπαθής κατά συρροή δολοφόνος Ρόμπερτ Στράουντ ή «Birdman», ο διαβόητος γκάνγκστερ Τζορτζ Κέλι ή «Machine-Gun», ο συμμορίτης Άλβιν Κάρπις ή «Creepy», ο ληστής, δολοφόνος και απαγωγέας Άρθουρ Μπάρκερ ή «Doc» (ο οποίος έχασε τη ζωή του προσπαθώντας να αποδράσει από το Αλκατράζ) και άλλοι.
Τα «μυστικά» του «Νησιού του Διαβόλου»
Σε όσους λένε ότι οι κρατούμενοι του Αλκατράζ απολάμβαναν προνόμια όπως το να βλέπουν ταινίες σε σινεμά της φυλακής, να έχουν ραδιόφωνα κ.α., υπάρχει η απάντηση των κρατουμένων που θεωρούσαν τον «Βράχο» την πιο τρομακτική φυλακή όλων των εποχών, καταγγέλλοντας απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης και βιαιότητα που έθεταν σε σοβαρό κίνδυνο την ψυχική και σωματική τους υγεία. Δεκάδες κρατούμενοι αυτοκτόνησαν, με πρώτο τον Έντ Βούτκ, ενώ «διάσημο» είναι το περιστατικό όπου ο Ρουφ Πέρσφουλ έκλεψε ένα τσεκούρι από πυροσβεστική φωλιά για να κόψει τα δάχτυλα του ενός χεριού του και να το δώσει σε έναν συγκρατούμενό του, εκλιπαρώντας τον να του κόψει και του άλλου χεριού.
Όλα ήταν σχεδιασμένα με… σατανική σοφία σε αυτή τη φυλακή, όχι μόνο η ρουτίνα. Για παράδειγμα, το νερό στα ντους των κρατουμένων ήταν πάντα πολύ ζεστό, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν θα συνηθίσουν την επαφή με το κρύο νερό και άρα θα πεθάνουν αν προσπαθήσουν να διαφύγουν κολυμπώντας. Ή το φαγητό ήταν πάντα ποιοτικό και πολύ, ώστε να αποτρέψει τους κρατουμένους από το να στασιάσουν, αλλά και για να είναι «βαριοί» εάν προσπαθήσουν να αποδράσουν.
Οι φύλακες φρόντιζαν να διαδίδουν φήμες για «ανθρωποφάγους καρχαρίες» (αν και καμία επίθεση από καρχαρία δεν είχε σημειωθεί στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο) και να υπενθυμίζουν ότι η βουτιά στα παγωμένα (με μέσο όρο θερμοκρασίας του 10 βαθμούς Κελσίου) γεμάτα επικίνδυνα ρεύματα νερά σήμαιναν βέβαιο, μαρτυρικό θάνατο. Για όσους βέβαια δεν θα είχαν πέσει νεκροί από τους πυροβολισμούς τους.
Εάν αυτό που έλεγαν οι φύλακες ότι οι καρχαρίες της περιοχής αρέσκονταν στο… ανθρώπινο κρέας ήταν ψέμα, αυτό που έλεγαν ότι δεν θα δίσταζαν να ρίξουν «στο ψαχνό» όποιον επιχειρούσε να αποδράσει, ήταν αλήθεια. Έγιναν 14 αποδράσεις από το Αλκατράζ, όλες αποτυχημένες. Σε αυτές, 23 δραπέτες συνελήφθησαν, 6 πυροβολήθηκαν και σκοτώθηκαν στη διάρκεια της απόδρασης και δύο πνίγηκαν. Άλλοι δύο εκτελέστηκαν σε άλλες φυλακές για τη δολοφονία σωφρονιστικού υπαλλήλου στη διάρκεια απόδρασης από το Αλκατράζ.
Επρόκειτο για τη λεγόμενη «μάχη του Αλκατράζ» από τις 2 ως τις 4 Μαϊου του 1946, όταν οι κρατούμενοι στασίασαν και επιχείρησαν βίαιη, μαζική (αλλά αποτυχημένη, τελικά) απόδραση. Ακολούθησε πραγματική μάχη, στην οποία συμμετείχαν αστυνομικοί, δύο διμοιρίες έμπειρων από τον ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο πεζοναυτών και φύλακες, με πολυβόλα, χειροβομβίδες, μέχρι και βομβαρδισμούς με όλμους! Ο απολογισμός ήταν 2 φύλακες και 3 κρατούμενοι νεκροί (και άλλοι δύο εκτελέστηκαν αργότερα) και 15 τραυματίες.
Η φυλακή δεν επέτρεπε τη γυμναστική στους κρατουμένους και ιδιαίτερα τα βάρη (επιτρέπονταν μόνο οι έλξεις και τα καθισματάκια) ώστε να μη δυναμώσουν, ενώ η δίαιτά τους ήταν σχεδιασμένη ώστε να μην ευνοεί τη μυική ανάπτυξη και ενδυνάμωση, αλλά το λίπος. Υπήρχε επίσης μεγάλη σπουδή να μη βλέπουν οι κρατούμενοι διαρκώς τη θάλασσα, ώστε να μη γνωρίζουν πότε ήταν η παλίρροια. Όλα αυτά έκαναν τις πιθανότητες απόδρασής τους ακόμα μικρότερες, καθώς κάποιος γυμνασμένος και υγιής θα μπορούσε να κολυμπήσει 2,5 και πλέον χιλιόμετρα στα παγωμένα νερά και να νικήσει τα ρεύματα. Όχι όμως κάποιος αγύμναστος τρομαγμένος, κουρασμένος και κυνηγημένος στο σκοτάδι.
Αυτοί που τα κατάφεραν
Το αν κάποιος κατάφερε ή όχι να αποδράσει από το Αλκατράζ εξαρτάται από τον ορισμό της «επιτυχημένης απόδρασης». Είναι να βγεις από το κελί, να φτάσεις στο νερό, να φτάσεις στη στεριά ή να φτάσεις στη στεριά και να μην πιαστείς; Επισήμως, κανείς δεν κατάφερε ποτέ να αποδράσει από το Αλκατράζ, αν και μέχρι σήμερα υπάρχουν πέντε κρατούμενοι που καταγράφονται ως «αγνοούμενοι και πιθανολογείται ότι πνίγηκαν». Από τους τελευταίους, οι τρεις, ο Φρανκ Μόρις και οι αδερφοί Τζον και Κλάρενς Άνγκλιν (όλοι κατάδικοι για ληστείες τραπεζών) πρωταγωνιστούν σε ένα ατέλειωτο μυστήριο.
Ο Μόρις ανήκε στο 2% του πληθυσμού σε ό,τι αφορά την ευφυία του (είχε IQ 133) και ήταν ο οργανωτής της απόδρασης της 11ης Ιουνίου του 1962. Έφτιαξαν κούκλες από πηλό, συμπιεσμένο χαρτί, μπογιά και ανθρώπινα μαλλιά που έβαλαν στα κρεβάτια τους ώστε να μη φανεί ότι λείπουν. Πέρασαν από τους αεραγωγούς, τους οποίους πλάτυναν με ένα τρυπάνι που έφτιαξαν από μια χαλασμένη σκούπα και βγήκαν από την καμινάδα στην παραλία του «βράχου». Είχαν φτιάξει μια σχεδία με 50 κλεμμένα αδιάβροχα, σωσίβια και κουπιά. Το τι έγινε απ’ όταν έπεσαν στη θάλασσα, παραμένει ένα μυστήριο.
Αυτό γιατί επισήμως, το FBI διαπίστωσε ότι πνίγηκαν και τα σώματά τους παρασύρθηκαν στον Ειρηνικό. Αυτό, μέχρι το 2013, όταν στο αστυνομικό τμήμα του Ρίτσμοντ, στο Σαν Φρανσίσκο, έφτασε ένα γράμμα. «Ονομάζομαι Τζον Άνγκλιν. Απέδρασα από το Αλκατράζ τον Ιούνιο του 1962 με τον αδερφό μου Κλάρενς και τον Φρανκ Μόρις. Είμαι 83 ετών και σε κακή κατάσταση. Έχω καρκίνο. Ναι, όλοι τα καταφέραμε, αλλά με δυσκολία!»,γράφει στο γράμμα ο συντάκτης που ισχυρίζεται ότι είναι ένας από τους τρεις δραπέτες και ζητά να παραδοθεί υπό τον όρο ότι θα του δοθεί ιατρική περίθαλψη για τον καρκίνο.
Οι αρχές ξανάνοιξαν τον φάκελο, έκαναν εξέταση DNA, για δακτυλικά αποτυπώματα και με γραφολόγους, αλλά δεν κατάφεραν να δώσουν σαφή απάντηση ως προς το εάν η επιστολή γράφτηκε όντως από τον Άνγκλιν ή όχι. Στο γράμμα αναφερόταν ότι ο Φρανκ Μόρις είχε πεθάνει το 2008 και ο αδερφός του Άνγκλιν, τρια χρόνια αργότερα. Μέχρι σήμερα, υπάρχει διαμάχη και μια σειρά από σενάρια ως προς το εάν οι τρεις όντως τα κατάφεραν ή χάθηκαν στα παγωμένα νερά του κόλπου του Σαν Φρανσίσκο.
Οχυρό, φάρος στρατιωτική φυλακή και μουσείο
Το όνομα Alcatraz προέρχεται από το ισπανικό «Alcatraces». Το 1775, ο Ισπανός εξερευνητής Χουάν Μανουέλ ντε Αγιάλα ήταν ο πρώτος που έπλευσε σε αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως κόλπος του Σαν Φρανσίσκο – η αποστολή του χαρτογράφησε τον κόλπο και ονόμασε ένα από τα τρία νησιά Alcatraces. Με την πάροδο του χρόνου, η ονομασία αγγλοποιήθηκε σε Αλκατράζ. Αν και η ακριβής σημασία εξακολουθεί να συζητείται, το όνομα αυτό ορίζεται συνήθως ως «πελεκάνος» ή «παράξενο πουλί».
Το 1850, ένα προεδρικό διάταγμα έθεσε το νησί στη διάθεση του στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών, ο οποίος έχτισε εκεί ένα φρούριο στις αρχές της δεκαετίας του 1850. Ο στρατός έκανε επίσης σχέδια για την εγκατάσταση περισσότερων από 100 κανονιών στο νησί, καθιστώντας το Αλκατράζ την πιο βαριά οχυρωμένη στρατιωτική τοποθεσία στη Δυτική Ακτή. Μαζί με το Φορτ Πόιντ και το Λάιμ Πόιντ, το Αλκατράζ σχημάτιζε ένα «τρίγωνο άμυνας» που είχε σχεδιαστεί για να προστατεύει την είσοδο του κόλπου. Το νησί ήταν επίσης η τοποθεσία του πρώτου λειτουργικού φάρου στη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1850, το Αλκατράζ μετατράπηκε σε στρατιωτική φυλακή και υποδέχθηκε τους πρώτους στρατιωτικούς κρατούμενους. Ενώ η αμυντική αναγκαιότητα του Αλκατράζ μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου, ο ρόλος του ως φυλακή θα συνεχιζόταν για περισσότερα από 100 χρόνια. Το 1909, ο στρατός γκρέμισε το φρούριο, αφήνοντας το υπόγειό του για να χρησιμεύσει ως θεμέλιο για μια νέα στρατιωτική φυλακή.
Η νέα στρατιωτική φυλακή χτίστηκε το 1911 όταν πήρε και το παρατσούκλι «ο βράχος» και έμεινε έτσι ως το 1933 που μεταβιβάστηκε στο αμερικανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης, που το χρησιμοποίησε ως φυλακή για τους πιο σκληρούς γκάνγκστερ της μαφίας του Σικάγο (και όχι μόνο) των δεκαετιών του 1920 και 1930.
Ως φυλακή υψίστης ασφαλείας λειτούργησε από τις 11 Αυγούστου 1934 ως τις 21 Μαρτίου 1963. Έκλεισε, καθώς κρίθηκε ασύμφορη η συντήρησή της. Έπρεπε να μεταφέρονται χιλιάδες γαλόνια νερού στο άνυδρο νησί καθημερινά, μαζί με τα υπόλοιπα εφόδια που χρειάζονταν, ενώ τα κτίρια χρειάζονταν τακτική και ακριβή συντήρηση λόγω της διάβρωσης από το αλάτι. Κρίθηκε πιο συμφέρον να εγκαταλειφθεί το Αλκατράζ και να χτιστούν νέες φυλακές. Καθώς οι μηχανικοί έκριναν ότι ήταν αδύνατο να σωθούν τα κτίρια, ακόμα και μετά την προσφορά 5 εκατ. δολαρίων για επισκευές, το 1959 υπολογίστηκε ότι το Αλκατράζ ήταν τρεις φορές ακριβότερο από άλλες φυλακές. Δέκα δολάρια κόστιζε ο κάθε κρατούμενος τη μέρα, έναντι 3 που κόστιζε την ημέρα ο ίδιος κρατούμενος σε άλλη φυλακή. Έτσι, μπήκε λουκέτο.
Για δύο χρόνια, το νησί κατελήφθη από αυτόχθονες Αμερικανούς – Ινδιάνους, καθώς οι πρώτοι κάτοικοι του Αλκατράζ υπήρξαν οι Ινδιάνοι της φυλής Οχλόνε. Σήμερα το νησί ανήκει στην Υπηρεσία Εθνικών Πάρκων των ΗΠΑ, που το συντηρεί και λειτουργεί ως μουσείο. Μπορεί να αλλάξει ξανά η χρήση του;
Μπορεί να ξαναγίνει φυλακή;
Ειδικοί λένε ότι ο Τραμπ είχε αυτή την ιδέα για να φτιάξει μια συμβολική φυλακή. Κάτι σαν αυτές του Σαλβαδόρ, όπου θα «στεγάσει» τους πιο άγριους εγκληματίες, εκμεταλλευόμενος την… επιτυχία που είχε τη δεκαετία του ‘30. Παρόλα αυτά, υπάρχουν τεράστια εμπόδια. Όπως τα κόστη για να μετατραπεί το εγκαταλελειμμένο νησί από τουριστικό προορισμό σε φυλακή ξανά. «Δεν είναι σοβαρή» αυτή η πρόταση, λέει η Δημοκρατική πρώην εκπρόσωπος του Κογκρέσου Νάνσι Πελόζι. «Είναι μη ρεαλιστικό αυτό το σχέδιο», σχολιάζουν άλλοι ειδικοί, εξηγώντας ότι ακόμα και αν ξεπεραστούν τα νομικά κωλύματα και αν καμφθούν οι αντιδράσεις για τη μετατροπή του πιο δημοφιλούς τουριστικού προορισμού του Σαν Φρανσίσκο σε φυλακή, υπάρχει το… κακό προηγούμενο.
Την ίδια σκέψη με τον Τραμπ (περίπου) είχε και ο πρόεδρος Ρήγκαν, ο οποίος το 1981 εξέτασε το Αλκατράζ ως έναν από τους 14 τόπους που θα κρατούνταν 20.000 Κουβανοί πρόσφυγες. Όμως η σκέψη απορρίφθηκε λόγω της αξίας του Αλκατράζ ως ιστορικός τουριστικός τόπος και λόγω της ακαταλληλότητας των κτιριακών εγκαταστάσεων να φιλοξενήσουν ανθρώπους.
Σήμερα και ο ίδιος ο Τραμπ, ο οποίος πρότεινε να ξανανοίξει το Αλκατράζ ως σύμβολο του «νόμου και της τάξης», αναγνώρισε ότι «σαπίζει και σκουριάζει». Ειδικοί, όπως ο πρώην διευθυντής (ως το 2019) του Αλκατράζ, Χιου Χέρβιτζ, λένε ότι η ιδέα δεν είναι ρεαλιστική. Εξηγούν ότι οι εγκαταστάσεις αποτελούνται από κτίρια που, αφού καταρρέουν κυριολεκτικά, θα έπρεπε να ισοπεδωθούν και χτιστούν από την αρχή. Δεν υπάρχουν φράχτες, κάμερες ενώ στα κελιά ένας σημερινός ογκώδης άντρας δεν μπορεί να σταθεί όρθιος. Επιπλέον, δεν υπάρχει παροχή νερού και αποχέτευση. Δεν υπάρχει ηλεκτροδότηση και θέρμανση. Σήμερα υπολογίζεται ότι εάν το Αλκατράζ λειτουργούσε ως φυλακή, θα εκτόξευε το κόστος κράτησης ανά κεφαλή κρατουμένου στα 500 και πλέον δολάρια από 120 στις άλλες ομοσπονδιακές φυλακές. Όμως αυτό, είναι το μικρότερο από τα πρακτικά προβλήματα μετατροπής του Αλκατράζ σε φυλακή ξανά…
