Η ίδια η κατάσταση που αντικρίζει κανείς λειτουργεί ενστικτωδώς ως κίνητρο για μια άμεση παρέμβαση, καθώς η εικόνα είναι αποκαρδιωτική. Και εξίσου εξοργιστική. Σημεία του φυσικού περιβάλλοντος που έχουν μετατραπεί σε αυτοσχέδιες -εντελώς αυθαίρετες- χωματερές, με διάσπαρτους ξεχαρβαλωμένους καναπέδες και σχεδόν ολόκληρες οικοσκευές, διαλυμένα είδη υγιεινής, τσιμεντόλιθους και μπάζα από κατεδαφίσεις, λάστιχα οχημάτων κάθε μεγέθους, αναρίθμητα πλαστικά, χαρτιά κ.ο.κ., εκτίθενται σαν αλλόκοτα μνήματα σε ένα απέραντο νεκροταφείο στερεών αποβλήτων.
Τόνοι σκουπιδιών που βεβηλώνουν το οικοσύστημα στην κοίτη ενός ποταμού ή ακόμη και μέσα σε έναν αρχαιολογικό χώρο. Επιπλέον, ως δείγμα θρασύτατου σαρκασμού, οι πειρατικοί σκουπιδότοποι ξεφυτρώνουν και εξαπλώνονται γύρω από πινακίδες που αναγράφουν «Απαγορεύεται η ρίψις σκουπιδιών και μπάζων».
Το «ΘΕΜΑ» βίωσε για λίγο την αίσθηση του ανήκειν σε μια εξόρμηση του Cyclone Project, της πρωτοβουλίας απορρύπανσης του χερσαίου φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα που έχει αναλάβει από το 2024 το Κοινωφελές Ιδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, το οποίο έχει προσλάβει και μισθοδοτεί, ειδικά για τις ανάγκες του «Κυκλώνα», 70 εργαζόμενους που επιχειρούν «στο πεδίο», όπως λέγεται, δηλαδή δουλεύοντας με τα χέρια τους επί τόπου στο σημείο-σκουπιδότοπο που εκάστοτε επιλέγεται προς καθαρισμό.
Αλλωστε, η in situ και απευθείας παρέμβαση όπου παρατηρείται ρύπανση του φυσικού οικοσυστήματος από στερεά σκουπίδια καθιστά μοναδικό το είδος δράσεων που αναπτύσσει το Ιδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, εφόσον είναι ο μόνος κοινωφελής ιδιωτικός φορέας που χρηματοδοτεί μια ολοκληρωμένη και πολυάνθρωπη επιχείρηση ειδικά για την απορρύπανση της χώρας.
Είναι δε απολύτως διαφωτιστικός, τόσο των αληθινών διαστάσεων του προβλήματος όσο και της αξίας των δράσεων του Cyclone Project, ο απολογισμός της διήμερης παρέμβασης του «Κυκλώνα», εν προκειμένω σε δύο συγκεκριμένες εστίες συσσώρευσης απορριμμάτων στην περιοχή της Πύλου.
α) Ποταμός Κόρνας: Συνελέγησαν και απομακρύνθηκαν με τα οχήματα του Cyclone Project 3.342 κιλά σκουπιδιών, τα οποία αριθμητικώς αντιστοιχούν σε 5.015 μεμονωμένα τεμάχια στερεών αποβλήτων, κυρίως μη ανακυκλώσιμων πλαστικών (1.176 τμχ.). Μαζί με αυτά, το πολυμελές συνεργείο του «Κυκλώνα» μάζεψε/ξέθαψε 194 κουτάκια αναψυκτικών, 166 κομμάτια χαρτιού, 145 κομμάτια γυαλιού και 91 υφάσματα.
β) Στον θολωτό μυκηναϊκό τάφο και την Ακρόπολη Νιχωρίων η συγκομιδή του Cyclone Project απέφερε 320 κιλά σκουπιδιών συνολικά, τα οποία αναλύονται σε 212 πλαστικά κομμάτια, 61 πλαστικές και 31 χάρτινες σακούλες, 45 κομμάτια χαρτιού και 29 πλαστικά οικοδομικά υλικά. Και όλα αυτά σε έναν ερειπιώνα υψηλής αρχαιολογικής αξίας, ο οποίος σηματοδοτεί τη θέση του μεγαλύτερου οικιστικού κέντρου της βορειοδυτικής Μεσσηνίας, με συνεχή κατοίκηση και ανθρώπινη κοινωνική δραστηριότητα από το 3.500 έως το 750 π.Χ. τουλάχιστον, καθώς και επί αιώνες αργότερα, όταν υπήρξε επανεγκατάσταση πληθυσμών ύστερα από μια περίοδο ερήμωσης του αρχαίου οικισμού.
Εξίσου σημαντικό με το γεγονός ότι 70 άνθρωποι, κατά κανόνα κάτοικοι των περιοχών-στόχων, εργάζονται μόνιμα ως έμψυχο δυναμικό υλοποιώντας τις δράσεις του προγράμματος, είναι ότι ο «Κυκλώνας» προσελκύει τακτικά μεγάλο αριθμό εθελοντών. Συγκεκριμένα, πάνω από 900 άτομα, προερχόμενα από τοπικούς συλλόγους, σχολεία, αλλά και τον Ελληνικό Στρατό, συμμετέχουν στα εγχειρήματα του Cyclone Project, το οποίο συμπληρώνει περίπου 300 ημέρες δράσης, πάνω από 83.000 ώρες καθαρισμού, κατά τις οποίες απομακρύνθηκαν από το περιβάλλον περισσότεροι από 1.000 τόνοι απορριμμάτων.
Ο όγκος τους υπερβαίνει τα 8.500 κυβικά μέτρα, ως προς τον αριθμό έχουν καταμετρηθεί σε 1.614.002 τεμάχια, ενώ για την αίσθηση του μεγέθους αναφέρεται ότι η «σοδειά» του «Κυκλώνα» τους προηγούμενους 12-13 μήνες θα γέμιζε τουλάχιστον 305 εμπορευματοκιβώτια (κοντέινερ) των 20 ποδών. Με διαστάσεις ενός εκάστου -εγκυκλοπαιδικά- 5,90 μ. σε μήκος, 2,35 μ. σε πλάτος και 2,39 μ. σε ύψος.
Σύμφωνα με την κυρία Πέγκυ Ξηροταγάρου, την εκτελεστική διευθύντρια του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, η οποία συμμετέχει η ίδια σε πολλές από τις δράσεις του Cyclone Project, «η ρύπανση της στεριάς, με τα αστικά απορρίμματα να απορρίπτονται μαζικά και αλόγιστα, μετατρέπει κάθε φυσικό τοπίο σε μικρή χωματερή. Κατ’ αυτό τον τρόπο απορρίμματα κάθε λογής “κοσμούν” τα τοπία αντί για τη φυσική ομορφιά τους.
Βεβαίως, η ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος ίσως δεν είναι κάτι νέο. Στην αρχαιότητα ο σεβασμός στο περιβάλλον και η σωστή σχέση του ανθρώπου με αυτό θεωρούνταν θεμελιώδεις αρχές του πολιτισμού. Ηδη από την ελληνική μυθολογία η προστασία της φύσης ταυτιζόταν με τη ιερότητά της. Στη σκέψη των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων η σύνδεση του ανθρώπου με τη φύση ήταν υπόδειγμα μέτρου για την ανθρώπινη κοινωνία. Σήμερα, αυτή η σχέση μοιάζει να έχει διαρραγεί.
Η περιβαλλοντική δράση δεν είναι απλώς πρακτική αναγκαιότητα, αλλά και ένας τρόπος να ανακτήσουμε τη σχέση μας με το περιβάλλον. Σε αυτή την προσπάθεια, οι ομάδες πεδίου του Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης -70 άτομα κάθε μέρα- βρίσκονται αδιάκοπα στην πρώτη γραμμή της μάχης ενάντια στα σκουπίδια, συμβάλλοντας έμπρακτα στην αποκατάσταση του φυσικού οικοσυστήματος και δίνοντας νόημα στην περιβαλλοντική ευθύνη μέσα από τη δράση».
Αρχαιολογικοί χώροι
Η μέθοδος δράσης του «Κυκλώνα» διαφέρει από κάθε άλλο περιβαλλοντικό πρόγραμμα όχι μόνο επειδή το όλο project είναι οργανωμένο και συστηματοποιημένο, αλλά και επειδή φιλοδοξεί να συνδέσει την περιβαλλοντική προστασία με την πολιτιστική κληρονομιά απορρυπαίνοντας χώρους με ιστορική και οικολογική σημασία.
Εξ ου και το Κοινωφελές Ιδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης έχει συνάψει ειδικό μνημόνιο συνεργασίας με το υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο και υποδεικνύει κάθε φορά τα σημεία που κατεξοχήν χρήζουν επείγουσας βοήθειας από το Cyclone Project. Ετσι, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του προγράμματος, ο «Κυκλώνας» έχει σαρώσει δεκάδες αρχαιολογικούς χώρους, αρχίζοντας από την Πελοπόννησο, τη Μεσσηνία και την Αργολίδα, συμπεριλαμβανομένου εκείνου των πολυσύχναστων Μυκηνών.
Το πρόγραμμα «Κυκλώνας» θα έλεγε κανείς ότι είναι ο δίδυμος αδελφός του ήδη διάσημου «Τυφώνα», με τον πρώτο να επιχειρεί στην ξηρά και τον δεύτερο στα παράλια της Ελλάδας. Από μια άλλη άποψη, όμως, ο «Τυφώνας» τρόπον τινά γέννησε τον «Κυκλώνα», μιας και η ανάγκη δημιουργίας μιας χερσαίας αντιρρυπαντικής δύναμης προέκυψε ως φυσική εξέλιξη μέσα από την εμπειρία των αδιάκοπων θαλάσσιων επιχειρήσεων του Typhoon Project.
Ειδικό σκάφος
Ενδεικτικά, από τον Ιούλιο του 2019, όταν το 72μετρο εξειδικευμένο σκάφος «Τυφώνας» ξεκίνησε τον πλου του στις ελληνικές θάλασσες και έως τον Απρίλιο του 2025 έχουν απομακρυνθεί 784.068 κιλά στερεών αποβλήτων από 3.934 ακτές, καλύπτοντας συνολικά μια επιφάνεια 37.086 τετ. μέτρων.
Οι υπεύθυνοι του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης δηλώνουν ικανοποιημένοι και δικαιωμένοι, καθώς τελεί ήδη εν εξελίξει ο επαναληπτικός γύρος των επιχειρήσεων σε δυσπρόσιτες παραλίες ανά την ελληνική επικράτεια, αφού αφαιρέθηκαν 17.900.000 τεμάχια απορριμμάτων -πλαστικών κατά το πλείστον- και η αυτοψία πιστοποιεί ότι 8 στις 10 παραλίες παραμένουν καθαρές. Αυτό δημιουργεί μια βάσιμη αισιοδοξία ότι, εκτός από τον καθαυτό στόχο των καθαρισμών, επιτυγχάνεται κάτι ακόμη πιο ουσιαστικό, η ευαισθητοποίηση του κοινού ώστε να σταματήσει να ρυπαίνει το φυσικό περιβάλλον της ίδιας του της πατρίδας.
Αλλά ακόμη και ο «Τυφώνας», ενώ αναμφίβολα αποτελεί τη ναυαρχίδα των περιβαλλοντικών δράσεων του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, αποτελεί μόνο μέρος μιας ευρύτερης -και πολυδάπανης- δέσμης πρωτοβουλιών του εν λόγω φορέα. Υπενθυμίζεται άλλωστε ότι στο πλαίσιο του διεθνούς εγχειρήματος για την προστασία του φυσικού θαλάσσιου πλούτου «Our Ocean Conference», το Κοινωφελές Ιδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης έχει δεσμευτεί να χρηματοδοτήσει προγράμματα προϋπολογισμού 13 εκατ. ευρώ.
Μάλιστα, μεγάλο μέρος του κεφαλαίου αυτού έχει ήδη διατεθεί σε συγκεκριμένες δράσεις, πολλές από τις οποίες έχουν κιόλας εκτελεστεί, όπως πιστοποιεί η υποβολή των σχετικών απολογισμών για κάθε έργο. Και ακριβώς όπως προβλέπει η μεθοδολογία του «Τυφώνα», αυτή που εφαρμόστηκε τα προηγούμενα 6 χρόνια και εξακολουθεί να τελειοποιείται, τα απορρίμματα που συλλέγονται από το περιβάλλον δεν απομακρύνονται απλώς. Προτού παραδοθούν στον φορέα ανακύκλωσης, καθένα από τα κομμάτια των στερεών αποβλήτων ταυτοποιείται, ταξινομείται και καταγράφεται στη βάση δεδομένων του Ιδρύματος Λασκαρίδη, η οποία είναι η μεγαλύτερη στη Μεσόγειο.
Κατόπιν, οι πληροφορίες για τη φύση, τη σύσταση και ενδεχομένως την προέλευση των απορριμμάτων κοινοποιούνται σε εξειδικευμένα εργαστήρια, πανεπιστημιακά ερευνητικά κέντρα κ.λπ., ώστε μέσω της ανάλυσης και της μελέτης να ιχνηλατηθεί η πορεία της ρύπανσης. Και, ιδανικά, να «κλείσει η στρόφιγγα της ρύπανσης», όπως λένε τα στελέχη του Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης.
Επίσης, όπως εξηγεί η κυρία Ξηροταγάρου, «το Cyclone Project ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2024 ως απάντηση σε ένα κρίσιμο συμπέρασμα: στις πολυετείς δράσεις του ιδρύματος στις ακτές με το πλοίο “Τυφώνας”, μεγάλο μέρος των απορριμμάτων που εντοπίζονταν στη θάλασσα προερχόταν από την ενδοχώρα, φτάνοντας στη θάλασσα -πιθανότατα- μέσω των ποταμιών και των ρεμάτων. Ετσι, γεννήθηκε η ανάγκη για ένα πρόγραμμα που να στοχεύει κατευθείαν στην πηγή του προβλήματος».
Το επόμενο βήμα για το Cyclone Project, αφού οι καθαρισμοί σε Αργολίδα και Μεσσηνία ολοκληρωθούν, θα είναι η μεταφορά της δράσης σε άλλες δύο περιοχές της Πελοποννήσου, τους νομούς Ηλείας και Λακωνίας, απευθύνοντας σταθερά πρόσκληση σε κάθε εθελοντή να δοκιμάσει την εμπειρία της ενεργού και απευθείας παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον για την απαλλαγή του από φθοροποιά και επιζήμια ξένα σώματα. Μια εμπειρία η οποία, όπως βιωματικά μπορεί να διαβεβαιώσει το «ΘΕΜΑ», γίνεται αμέσως εθιστική.
