Καλπάζουν οι ηλεκτρονικές πληρωμές στην Ελλάδα. Εκεί όπου κάποτε κυριαρχούσαν τα τσαλακωμένα χαρτονομίσματα, τα κέρματα και το «μαύρο χρήμα» στις καθημερινές συναλλαγές, σήμερα βασιλεύει η πλαστική κάρτα και το έξυπνο κινητό. Η μετάβαση από τα μετρητά στις ηλεκτρονικές πληρωμές αποτελεί ίσως την πιο εντυπωσιακή αλλαγή στις καταναλωτικές συνήθειες της τελευταίας δεκαετίας, με επιπτώσεις που ξεπερνούν κατά πολύ την απλή ευκολία των συναλλαγών.
Τη ραγδαία αλλαγή της συνήθειας και της νοοτροπίας των καταναλωτών αποκαλύπτουν τα στοιχεία που παρουσίασε πρόσφατα ο πρόεδρος της Ελληνικής Ενωσης Τραπεζών (ΕΕΕ) Γκίκας Χαρδούβελης: στην Ελλάδα, το ποσοστό των συναλλαγών που διεκπεραιώνονται με μετρητά κατέρρευσε από το 88% το 2016 στο 54% το 2024. Επεσαν σχεδόν στο μισό, μόλις στις 5 από τις 10 συναλλαγές, αντί για 9 στις 10 που γίνονταν μέσω ηλεκτρονικής τραπεζικής μέχρι πριν από μία δεκαετία.
Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η εικόνα αν εξετάσουμε την αξία αντί το πλήθος των συναλλαγών: η χρήση μετρητών συρρικνώθηκε από 75% το 2016 σε μόλις 42% το 2024. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν 6 στα 10 ευρώ πληρώνονται πλέον ηλεκτρονικά και όχι με μετρητά, μια ανατροπή που θα φαινόταν επιστημονική φαντασία πριν από μία δεκαετία.
Ρεκόρ Ευρώπης
Η πτώση 33 ποσοστιαίων μονάδων (από 75% σε 42%) είναι υπερδιπλάσια από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης, όπου η αξία πληρωμών με μετρητά κατά το ίδιο διάστημα μειώθηκε μόλις 15 μονάδες, από 54% το 2016 σε 39% μέχρι πέρυσι. Η Ελλάδα έτσι όχι μόνο κάλυψε το χαμένο έδαφος στη διείσδυση των τραπεζικών μέσων πληρωμής, αλλά καταγράφει ποσοστά παρόμοια με τις πιο προηγμένες ψηφιακά οικονομίες του κόσμου. Από χώρα που παραδοσιακά βασιζόταν στα μετρητά μετατρέπεται σε πρωτοπόρο των ψηφιακών πληρωμών. Ενώ και η προαναγγελία διασύνδεσης του IRIS με τα εθνικά συστήματα άλλων 10 ευρωπαϊκών κρατών υπόσχεται να απογειώσει έτι περαιτέρω τη χρήση του στο άμεσο μέλλον.
Η τεχνολογία γεμίζει τα ταμεία
Αυτή η ψηφιακή μετάβαση δεν αποτελεί απλώς ζήτημα ευκολίας, αλλά κρίσιμο μοχλό οικονομικής χάραξης της οικονομικής πολιτικής στη χώρα μας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΕΕΕ και του κ. Χαρδούβελη, η μείωση της χρήσης μετρητών συνδέεται άμεσα με τη βελτίωση της συμμόρφωσης στον ΦΠΑ. Το χάσμα συμμόρφωσης ΦΠΑ μεταξύ Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ενωσης συνεχώς μειώνεται, με άμεσο αντίκτυπο στη θεαματική αύξηση των δημοσίων εσόδων. Η λογική είναι απλή: κάθε ηλεκτρονική συναλλαγή αφήνει ψηφιακό ίχνος καθιστώντας πρακτικά πολύ δύσκολη και -προοπτικά- αδύνατη την απόκρυψη εσόδων. Η τεχνολογία κλείνει τα παράθυρα φοροδιαφυγής που για δεκαετίες στοίχισαν στο Ελληνικό Δημόσιο και τους συνεπείς φορολογούμενους πολίτες εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ.
Ασφάλεια για τον καταναλωτή
Παράλληλα με τα οικονομικά οφέλη, η ηλεκτρονική στροφή φέρνει και σημαντικά πλεονεκτήματα στην ασφάλεια των συναλλαγών. Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν δείχνουν ότι η Ελλάδα καταγράφει εξαιρετικές επιδόσεις στον έλεγχο της απάτης: στο πρώτο εξάμηνο του 2023 μόλις 3 χιλιοστά της αξίας των συναλλαγών με κάρτες αφορούσαν απάτη, ποσοστό χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Μάλιστα, παρά την τεράστια άνοδο του όγκου ηλεκτρονικών συναλλαγών στη χώρα μας, η αναλογία των δόλιων συναλλαγών προς τις οικονομικές απάτες υποχώρησε περαιτέρω το 2024, σύμφωνα με τα συγκεντρωτικά στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος.
Οι δόλιες συναλλαγές ανήλθαν σε 398.723 περιπτώσεις με αξία 22,6 εκατ. ευρώ, ενώ το ποσοστό απάτης ως προς τον συνολικό αριθμό και την αξία συναλλαγών μειώθηκε σε ετήσια βάση. Με απλά λόγια, γίνονται περισσότερες συναλλαγές αλλά, αναλογικά, λιγότερες απάτες. Το αποτέλεσμα αυτό αποδίδεται στη διάδοση της τριπαραγοντικής ταυτοποίησης για διαδικτυακές πληρωμές άνω των 1.000 ευρώ και τις καμπάνιες ενημέρωσης των τραπεζών για phishing/smishing από τον Σεπτέμβριο του 2023 και μετά κυρίως.
Τα μετρητά δεν πέθαναν
Η στροφή στα ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής οφείλεται εν μέρει σε κίνητρα και υποχρεώσεις που έχει επιβάλει το κράτος. Αντανακλά όμως και την ευκολία που παρέχουν -στους περισσότερους τουλάχιστον- οι νέες μέθοδοι συναλλαγών: γρήγορη, ανέπαφη και ασφαλής πληρωμή στο ταμείο, online αγορές από το Διαδίκτυο έγιναν συνήθεια για τους Ελληνες καταναλωτές.
Προκύπτει όμως έτσι και μια λιγότερο ορατή αλλά κρίσιμη επίπτωση στην καθημερινή ζωή κάθε πολίτη: με τις ηλεκτρονικές συναλλαγές «παίζουν» όλοι με τους ίδιους κανόνες, το «μαύρο χρήμα» περιορίζεται και το κράτος εισπράττει αυτά που πρέπει – αλλά όχι από τα συνήθη φορολογικά υποζύγια μόνο πια. Σε μια χώρα μάλιστα που μετά τα μνημόνια διεκδικεί μόνιμες μειώσεις φόρων χωρίς να εκτροχιάζονται τα δημόσια οικονομικά, οι ψηφιακές πληρωμές γίνονται αναπτυξιακό εργαλείο που αποφέρει περισσότερη συμμόρφωση, χαμηλότερο ρίσκο και μεγαλύτερη σταθερότητα στην αγορά και τη χώρα.
