Ντέιβιντ Μπόουι, «All The Madmen», 1970.
Οταν ο Ντέιβιντ Μπόουι κυκλοφόρησε το 1970 τον δίσκο «The Man Who Sold the World» δεν έκανε απλώς μια μουσική μετάβαση από τον φολκ ήχο στη hard rock εποχή του, αλλά μια βαθιά εξομολόγηση. Ανάμεσα στα κομμάτια του άλμπουμ, το «All The Madmen» ξεχώριζε όχι μόνο μουσικά, αλλά κυρίως θεματικά ως μια κραυγή αγωνίας και αναγνώρισης για τον κόσμο των ανθρώπων που ζουν «εκτός». Ενας κόσμος που ο ίδιος ο Μπόουι γνώριζε από πρώτο χέρι μέσα από τον άνθρωπο που σημάδεψε βαθιά τη ζωή και την τέχνη του: τον ετεροθαλή αδελφό του, Τέρι Μπερνς. Ενα τραγικό πρόσωπο που ζούσε ανάμεσα στη δημιουργία και την ψυχική ασθένεια, εμπνέοντας με τον πιο σπαρακτικό τρόπο. Αυτό είναι το χρονικό ενός άρρηκτου δεσμού που δεν θα ξεχάσει ποτέ η μουσική.
Ο Τέρι γεννήθηκε το 1937, 10 χρόνια πριν από τον Ντέιβιντ. Ηταν γιος της Πέγκι Μπερνς από μια σύντομη σχέση με τον Ζακ Ρόζενμπεργκ, έναν Γάλλο μπάρμαν που εξαφανίστηκε προτού έρθει στον κόσμο το παιδί του. Ο Τέρι μεγάλωσε με τη σκληρή γιαγιά του, απομονωμένος και στιγματισμένος, μέχρι που επανενώθηκε με τη μητέρα του και τον νέο της σύζυγο, Τζον Τζόουνς, τον πατέρα του Ντέιβιντ. Ο Τέρι, όμως, αντιμετωπίστηκε σαν ξένος. Η παρουσία του προκαλούσε ένταση, ενώ ο μικρός Ντέιβιντ παρατηρούσε σιωπηλά τον αδελφό του να περιθωριοποιείται. Κι όμως, στα μάτια του Ντέιβιντ ο Τέρι ήταν απελευθερωτικός. Εκείνος του μίλησε για την τζαζ, του έδωσε να διαβάσει Κέρουακ, του έβαλε τον Κολτρέιν, τον σύστησε στον βουδισμό και στην ποίηση των Μπιτ. Ηταν ο πρώτος που του έδειξε ότι υπάρχει ένας κόσμος πέρα από την τακτοποιημένη μεσοαστική ζωή. «Μου πρόσφερε την καλύτερη εκπαίδευση που θα μπορούσα να έχω», είχε πει ο Μπόουι. «Με σύστησε στον μεγάλο κόσμο. Είδα τη μαγεία και κόλλησα με τον ενθουσιασμό του».
Η ζωή του Τέρι, όμως, ολοένα σκοτείνιαζε από κάτι που ούτε ο ίδιος αντιλαμβανόταν πλήρως: τη σχιζοφρένεια. Το οικογενειακό ιστορικό ήταν βαρύ. Τρεις θείες του Μπόουι υπέφεραν από σοβαρές ψυχικές ασθένειες, μία μάλιστα υποβλήθηκε σε λοβοτομή. Ο Ντέιβιντ μεγάλωσε φοβούμενος πως η τρέλα ήταν κληρονομική. «Ολοι λένε ότι η οικογένειά τους είναι λίγο τρελή. Η δική μου ήταν κυριολεκτικά τρελή», είχε δηλώσει στο «Rolling Stone» το 1975. Ετσι, το «All The Madmen» έγινε το πρώτο τραγούδι «εξορκισμού». Ηταν μια ωδή στον Τέρι, αλλά και ένας τρόπος για τον Ντέιβιντ να παραδεχτεί ότι η γραμμή ανάμεσα στη δημιουργία και στην παράνοια είναι πολύ πιο λεπτή απ’ όσο νομίζουμε.
Μια περίπλοκη σχέση
Καθώς η καριέρα του Ντέιβιντ απογειωνόταν, ο Τέρι βυθιζόταν στο σκοτάδι. Στα τέλη των 60s οι ψυχώσεις του εκδηλώνονταν όλο και πιο έντονα. Ενα επεισόδιο σε μια συναυλία των Cream, όπου ο Τέρι κατέρρευσε φωνάζοντας ότι τον τραβούν στον ουρανό, στάθηκε η πρώτη φορά που ο Ντέιβιντ είδε από κοντά τη βία της σχιζοφρένειας. Ηταν, όπως είπε, η στιγμή που κατάλαβε «πόσο κοντά ήταν το χάος». Παρ’ όλα αυτά, προσπάθησε να τον στηρίξει. Στο πλευρό του ήταν και η πρώτη του σύζυγος, Αντζι. Φιλοξενούσαν τον Τέρι στο σπίτι τους, έκαναν πικνίκ μαζί του στο Cane Hill Asylum όταν νοσηλευόταν, του έστελναν καρτ ποστάλ απ’ όλο τον κόσμο. Υπήρχε μια τρυφερότητα, ένας δεσμός, αλλά και ένας αυξανόμενος φόβος.
Το 1972 ο Τέρι παντρεύτηκε την Ολγκα Αρτσμπολντ, μια γυναίκα με δικά της προβλήματα υγείας. Ο Μπόουι δεν παραβρέθηκε στον γάμο λόγω της περιοδείας του Ziggy Stardust. Το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στο Πεντζ, αλλά η ζωή τους σύντομα εκτροχιάστηκε: ο Τέρι αρνιόταν να πάρει φάρμακα, γινόταν βίαιος, εξαφανιζόταν. Η Ολγκα ζήτησε και πήρε διαζύγιο και το κράτος τον επανέφερε στο δημόσιο ψυχιατρείο. Από το 1981, έπειτα από μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας, ο Τέρι παρέμεινε έγκλειστος μέχρι το τέλος. Ο Μπόουι τον επισκέφτηκε για τελευταία φορά στο ψυχιατρείο του Κρόιντον. Εκτοτε, δεν ξαναπήγε. Κάποιοι συγγενείς τον κατηγόρησαν. Η θεία του, Πατ, δήλωνε στον Τύπο: «Ο Τέρι τον λάτρευε, αλλά ο Ντέιβιντ τον φοβόταν επειδή έβλεπε τον εαυτό του μέσα του». Ο Μπόουι παραδέχτηκε: «Με τρόμαζε η επίσκεψη γιατί φοβόμουν ότι θα δω εμένα». Το 1985 ο Τέρι απέδρασε από το Cane Hill και αυτοκτόνησε στις γραμμές του σταθμού Κούλσντον Σάουθ. Ο Μπόουι δεν πήγε στην κηδεία. Εστειλε, όμως, ένα στεφάνι με το σημείωμα: «Εχεις δει πράγματα που δεν θα πιστεύαμε ποτέ… Ολα αυτά, όμως, θα χαθούν σαν δάκρυα στη βροχή». Ηταν από την αγαπημένη του ταινία «Blade Runner».
Η μουσική του πόνου
Ο Τέρι δεν ήταν απλώς μια οικογενειακή πληγή. Ηταν ο πυρήνας της καλλιτεχνικής εξέλιξης του Μπόουι. Τα τραγούδια του είναι γεμάτα αναφορές, άμεσες και κρυφές. Το «All The Madmen» ήταν η αρχή. Ακολούθησε το «The Bewlay Brothers» (1971), ένα αινιγματικό κομμάτι γεμάτο διχασμό. Ο ίδιος ο Μπόουι αμφιταλαντευόταν για το αν το τραγούδι αναφερόταν στον Τέρι ή σε μια πλευρά του δικού του εαυτού. Το «Aladdin Sane» (1973) ήταν μια ακόμη «τρέλα» και το λογοπαίγνιο «A Lad Insane» προειδοποίηση: η τρέλα ελλοχεύει στον καθένα μας.
Το 1993 έγραψε το «Jump They Say», ένα τραγούδι για έναν άνδρα που αυτοκτονεί υπό την πίεση της φωνής στο κεφάλι του. Οι περισσότεροι συμφώνησαν ότι ήταν το πιο ευθύ κομμάτι του για τον Τέρι. Η θεία Πατ τον κατηγόρησε ότι εκμεταλλεύτηκε τον θάνατο του αδελφού του για να πουλήσει δίσκους. Ο Μπόουι δεν απάντησε, αλλά δήλωσε: «Οσο μπορούσα να διοχετεύω τις ψυχικές μου ακρότητες μέσα στη μουσική μπορούσα να τις κρατάω μακριά από μένα». Αυτός ήταν ο Μπόουι: ένας άνθρωπος που χρησιμοποίησε την τέχνη του ως ασπίδα. Ο Τέρι, παρότι δεν ήταν παρών, βρισκόταν σχεδόν σε κάθε του άλμπουμ σαν μια σκιά πίσω από τους ήρωες που υποδυόταν.
Ο Τέρι Μπερνς δεν υπήρξε ποτέ διάσημος, δεν ηχογράφησε ποτέ τραγούδι, δεν ανέβηκε ποτέ σε σκηνή. Κι όμως, υπήρξε ο πιο ουσιαστικός μέντορας στη ζωή του Ντέιβιντ Μπόουι. Ηταν εκείνος που του άνοιξε τα μάτια, που του δίδαξε την τέχνη και την απώλεια, την αγάπη και την τρέλα. Ο Μπόουι φοβόταν ότι μέσα του έκρυβε τον Τέρι. Και ίσως να είχε δίκιο. Κάθε Ziggy, κάθε Thin White Duke, κάθε εξωγήινος χαρακτήρας που έπλασε ήταν ένας τρόπος να πει: «Εγώ δεν τρελάθηκα – ακόμα». Στο τέλος, δεν έχει σημασία αν ο Τέρι ήταν έμπνευση, προειδοποίηση ή καθρέφτης. Σημασία έχει ότι ήταν εκεί. Σιωπηλός, απών, αλλά πάντα παρών. Και χωρίς αυτόν, ίσως ο Ντέιβιντ Μπόουι να μην υπήρχε ποτέ.
