Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η στρατηγική αντιπαράθεση με τη Ρωσία, ο ανασχεδιασμός της αρχιτεκτονικής άμυνας και ενεργειακής ασφάλειας στην Ευρώπη, υπό το πρίσμα της νέας «επιθετικής και αντισυμβατικής» αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, προσφέρουν μετά από αρκετές δεκαετίες μια ευνοϊκή συγκυρία για την ανάδειξη της Ελλάδας σε ενεργειακό κόμβο αλλά και πάροχο ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή.
Αυτή τη φορά, μετά το ναυάγιο έργων όπως ο αγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης και ο EastMed, ο Κάθετος Διάδρομος (Vertical Gas Corridor), ως πυλώνας της ενεργειακής ασφάλειας της Ανατολικής Ευρώπης και της Ουκρανίας, δεν είναι πλέον ένα απλό σχέδιο, αλλά έχει πάρει σάρκα και οστά. Aυτή την εβδομάδα, μάλιστα, θα λάβει και επισήμως τη στήριξη των ΗΠΑ.
Καθώς ο Κάθετος Διάδρομος μπορεί να αποτελέσει πλέον μια βασική πύλη εισόδου αμερικανικού -και όχι μόνο- LNG προς την Ανατολική Ευρώπη και την Ουκρανία, συνιστά ένα σημαντικό βήμα για την ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία.
Μια απεξάρτηση που έχει όχι μόνο οικονομική, αλλά και μείζονα γεωπολιτική σημασία, αφού στερεί τεράστιους οικονομικούς πόρους από τη ρωσική πολεμική μηχανή και συγχρόνως αφαιρεί από τη Μόσχα τον μοχλό πίεσης που για δεκαετίες κρατούσε στα χέρια της, ώστε να επιβάλλει την επιρροή της ακόμη και σε σημαντικές χώρες της Ευρώπης, όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Αυστρία, η Πολωνία κ.ά.
Η συγκυρία είναι ευνοϊκή, καθώς συμπίπτει με την απόφαση της Ε.Ε. να διακόψει σταδιακά τις αγορές ρωσικού φυσικού αερίου έως το τέλος του 2027, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την αναζήτηση νέων πηγών ενέργειας, κυρίως LNG, με προέλευση από τις ΗΠΑ, το Κατάρ και άλλους αναδυόμενους παραγωγούς.
Προτεραιότητα
Ωστόσο, η προτεραιότητα θα δοθεί στο αμερικανικό LNG, καθώς αυτή η επιλογή έχει συνδεθεί ευθέως από τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ με τις νέες στρατηγικές ισορροπίες που διαμορφώνονται, αλλά και με τη διατήρηση σε υψηλό επίπεδο της Διατλαντικής Σχέσης και της συνεργασίας ασφάλειας Ε.Ε. – ΗΠΑ. Ο Κάθετος Διάδρομος επίσης παρακάμπτει τα Στενά και τη Μαύρη Θάλασσα, τη στιγμή που η Τουρκία αδυνατεί να συμμορφωθεί με τις «υποδείξεις» του προέδρου Τραμπ για διακοπή των προμηθειών ενέργειας από τη Ρωσία.
Η Τουρκία, σε μια κίνηση καλής θέλησης, προχώρησε σε δύο συμφωνίες για μακροχρόνια συμβόλαια αγοράς αμερικανικού LNG, ωστόσο η οριστική αποκοπή από τη Μόσχα δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς εξακολουθεί να αγοράζει έως και τα 2/3 του εισαγόμενου πετρελαίου της από τη Ρωσία, με εκπτώσεις έως και 15%, εξοικονομώντας δισεκατομμύρια δολάρια και περιορίζοντας τον πληθωρισμό.
Παράλληλα, πάνω από το 40% των τουρκικών εισαγωγών σε φυσικό αέριο προέρχεται από τη Ρωσία σε ανταγωνιστικές τιμές. Η επιλογή αυτή του Τούρκου προέδρου δημιουργεί καχυποψία και επιφυλάξεις, οδηγώντας σε πιο ασφαλείς και αξιόπιστες λύσεις για τη μεταφορά του αμερικανικού LNG στην Ανατολική Ευρώπη.
Ο ρόλος της Ελλάδας στην τροφοδοσία της Ανατολικής Ευρώπης και της Ουκρανίας, μέσω των υποδομών LNG στη Ρεβυθούσα και την Αλεξανδρούπολη, μια αγορά που εκτιμάται ότι θα χρειαστεί 16 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου μετά το κλείσιμο της στρόφιγγας του ρωσικού αερίου, είναι καθοριστικός.
Αυτός ο ρόλος θα επιβεβαιωθεί την ερχόμενη Πέμπτη και Παρασκευή στη Σύνοδο Σύμπραξης για τη Διατλαντική Ενεργειακή Συνεργασία (R-TEC), που πραγματοποιείται στη χώρα μας με τη συμμετοχή δύο κορυφαίων Αμερικανών αξιωματούχων: του υπουργού Εσωτερικών και «τσάρου» της Ενέργειας Νταγκ Μπέργκαμ και του υπουργού Ενέργειας Κρις Ράιτ, και πιθανότατα και του υφυπουργού Εξωτερικών Μάικλ Ρήγα, ενώ έχουν προσκληθεί 24 υπουργοί Ενέργειας από την Ε.Ε. και τα Βαλκάνια.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η αμερικανική αποστολή θα αποτελείται από σχεδόν 50 άτομα, στελέχη των υπουργείων Ενέργειας, αλλά και εκπροσώπους μεγάλων αμερικανικών εταιρειών, οι οποίοι θα συζητήσουν σχέδια συνεργασίας και επενδύσεων.
Κορυφαίο θέμα στην ατζέντα θα είναι ο Κάθετος Διάδρομος. Η πραγματοποίηση της συνάντησης αυτής στην Αθήνα είναι αποτέλεσμα των επιλογών του επιτελείου Τραμπ, αλλά και των προσπαθειών που κατέβαλε η ελληνική κυβέρνηση, ιδίως ο υπουργός Ενέργειας Σταύρος Παπασταύρου και ο ΥΠΕΞ Γιώργος Γεραπετρίτης.
«Ψήφος εμπιστοσύνης»
Πέραν της αυτονόητης σημασίας για τη χώρα μας που έχει αυτή η «ψήφος εμπιστοσύνης» των ΗΠΑ, είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι η πρώτη μεγάλη και ουσιαστική επαφή με τη νέα αμερικανική διοίκηση γίνεται όχι για την απαρίθμηση μιας ατζέντας προβλημάτων ή αιτημάτων, αλλά για ένα δυναμικό, στρατηγικής σημασίας ενεργειακό σχέδιο, το οποίο έχει σημασία και επιχειρηματική για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Και μάλιστα στο σχέδιο αυτό εμπλέκονται πρόσωπα στενά συνδεδεμένα με τον πρόεδρο Τραμπ, όπως είναι οι τρεις Αμερικανοί υπουργοί αλλά και η νέα πρέσβυς. Στις επαφές των Αμερικανών αξιωματούχων και στη συνάντησή τους με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη θα εξεταστεί το σύνολο των διμερών σχέσεων, οι οποίες βρίσκονται σε εξαιρετικό σημείο. Πέραν όμως των ενεργειακών ζητημάτων, η συνεργασία σε θέματα άμυνας και ασφάλειας παραμένει υψηλή προτεραιότητα.
Για την Αθήνα, από την πρώτη στιγμή ανάληψης των καθηκόντων του Αμερικανού προέδρου, προτεραιότητα αποτέλεσε η αναζήτηση σημείων σύγκλισης πάνω στα οποία θα μπορούσαν να επανατοποθετηθούν οι διμερείς σχέσεις και θα ήταν συμβατά με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο Τραμπ τόσο τις διατλαντικές σχέσεις όσο και τον ρόλο των ΗΠΑ σε περιφερειακές συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις.
Η Μέση Ανατολή υπήρξε μια μεγάλη δοκιμασία. Ωστόσο, λόγω και της συμμετοχής της χώρας μας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, δόθηκε η ευκαιρία για την ανάπτυξη μιας λειτουργικής σχέσης με τις ΗΠΑ και σε άλλα περιφερειακά ζητήματα.
Μόλις την περασμένη εβδομάδα υπήρξε επικοινωνία του κ. Γεραπετρίτη με τον ειδικό απεσταλμένο των ΗΠΑ για την Αφρική Μασάντ Μπούλος, προκειμένου να συζητηθεί το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας για τη μεγάλη κρίση της Δυτικής Σαχάρας. Δεδομένης της προσωπικής σχέσης που διακηρύσσει κάθε φορά ο πρόεδρος των ΗΠΑ ότι έχει με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η Αθήνα επιχειρεί να χτίσει τις σχέσεις επί του πεδίου.
Η συνεπής και αξιόπιστη συμμαχική συνεργασία, με αιχμή του δόρατος τη ναυτική βάση της Σούδας, τις διευκολύνσεις σε στρατιωτικές υποδομές, αλλά και τον ενεργειακό Κάθετο Διάδρομο, που έχει οικονομικό αλλά κυρίως γεωστρατηγικό αποτύπωμα, διαμορφώνει μια πολύ θετική βάση.
Στη βάση αυτή, τις τελευταίες εβδομάδες πραγματοποιούνται καθημερινά πολλές συζητήσεις και σημαντικές συμφωνίες είναι στα σκαριά για την προμήθεια υγροποιημένου φυσικού αερίου από την Αμερική στην Ελλάδα, με κατεύθυνση τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μέσω του Κάθετου Διαδρόμου.
Λίγες ημέρες απέχουμε από την υπογραφή εμπορικής συμφωνίας με κορυφαία εταιρεία παραγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου αμερικανικών συμφερόντων για την προμήθεια σημαντικών ποσοτήτων LNG, που θα καλύπτει μια περίοδο μεγαλύτερη των 20 ετών.
Η ελληνική κυβέρνηση αναμένει και το δείγμα γραφής της νέας πρέσβεως των ΗΠΑ, η οποία τις τελευταίες ημέρες είχε τηλεφωνικές επικοινωνίες με τον υπουργό Εξωτερικών εν όψει της ανάληψης των καθηκόντων της. Οπως αναφέρουν συνομιλητές της τόσο στην Αθήνα όσο και στην Ουάσινγκτον, η νέα πρέσβυς δείχνει διάθεση για ουσιαστική δουλειά, ερχόμενη μάλιστα με μια σειρά πολύ συγκεκριμένων προτάσεων, καθώς επιθυμεί να παρουσιάσει άμεσα αποτελέσματα.
Συνεργασίες
Οι προτάσεις αυτές αφορούν κυρίως συνεργασίες στον ενεργειακό τομέα, χωρίς να περιορίζονται στον Κάθετο Διάδρομο. Στόχος είναι επίσης η είσοδος νέων αμερικανικών εταιρειών στην Ελλάδα, κυρίως στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ενώ ψηλά στην ατζέντα βρίσκεται και η πολιτιστική συνεργασία.
Οπως αναφέρουν άτομα που βρέθηκαν σε επαφή μαζί της κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας για την ανάληψη των καθηκόντων της, η κυρία Γκιλφόιλ είναι οξυδερκής, δραστήρια και αποφασισμένη να προσφέρει στη νέα της θέση.
Σε προσωπικό επίπεδο, θέλει να αποδείξει ότι μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του ρόλου που της ανέθεσε ο πρόεδρος και να τιμήσει έτσι την επιλογή στο πρόσωπό της. Ηδη έχει μελετήσει σε βάθος τον φάκελο της Ελλάδας εν όψει της άφιξής της στην Αθήνα, και δεν είναι τυχαίο ότι ήταν εκείνη που συνέβαλε στο να κανονιστούν εγκαίρως αρκετές από τις υψηλού επιπέδου επαφές που είχε στην Ουάσινγκτον ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας Κυριάκος Πιερρακάκης.
Στο πλαίσιο των ισορροπιών που διαμορφώνονται στο περιβάλλον Τραμπ από στελέχη που έχουν ήδη αναλάβει καθήκοντα σε καίριες θέσεις της περιοχής, ιδιαίτερη σημασία έχει η σχέση της κυρίας Γκιλφόιλ με τον Τόμας Μπάρακ, ο οποίος είναι επίσης προσωπικός φίλος και επιλογή του προέδρου Τραμπ για τη θέση του πρέσβη των ΗΠΑ στην Αγκυρα. Ο κ. Μπάρακ είναι ισχυρή και πολυσχιδής προσωπικότητα, επιχειρηματίας με ευρύ δίκτυο σχέσεων, αλλά και άνθρωπος με ιδεοληψίες και προκαταλήψεις για την περιοχή.
Δεν έχει κρύψει ποτέ τον θαυμασμό του για την Τουρκία και εκτιμάται ότι ενδέχεται να επιχειρήσει να καπελώσει άλλους εκπροσώπους των ΗΠΑ στην περιοχή προκειμένου να επιβάλει τις δικές του προσεγγίσεις και επιδιώξεις. Σύμφωνα με πληροφορίες πάντως από αμερικανική πηγή, παρά ορισμένα δημοσιεύματα που υπήρξαν, δεν έχει προκύψει σχέδιο για εκδήλωση κάποιας πρωτοβουλίας για τα ζητήματα της περιοχής.
Το φόρουμ 5×5
Η ελληνική πρωτοβουλία του φόρουμ 5×5 αντιμετωπίζεται με ενδιαφέρον, καθώς η αμερικανική πλευρά πάντοτε ευνοούσε τα σχήματα πολυμερούς συνεργασίας στην περιοχή. Προς το παρόν, όμως, φαίνεται ότι τουλάχιστον ο Μασάντ Μπούλος, προεδρικός απεσταλμένος για αραβικές και αφρικανικές υποθέσεις, έχει στρέψει το ενδιαφέρον του στη Λιβύη, κάτι που αφορά βεβαίως και την Ελλάδα. Ο κ. Μπούλος είχε σειρά επαφών με όλες τις πλευρές στη Λιβύη.
Την εβδομάδα αυτή συναντήθηκε με τον πρόεδρο του Προεδρικού Συμβουλίου της Λιβύης Μοχάμεντ αλ Μενφί, ενώ μία ανάρτηση από το Διεθνές Επενδυτικό Συνέδριο που πραγματοποιείται στη Σαουδική Αραβία αποκάλυψε ότι ο γιος του Αμερικανού προέδρου, Ερικ Τραμπ, συναντήθηκε με τον γιο του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ, Μπελκασέμ, ο οποίος έχει αναλάβει την εποπτεία του Ταμείου Ανασυγκρότησης της Ανατολικής Λιβύης.
Στην Τρίπολη, μάλιστα, την Τετάρτη βρέθηκε υψηλόβαθμη αντιπροσωπεία της αμερικανικής Chevron, η οποία είχε συνομιλίες με την κρατική εταιρεία NOC, αλλά και με τον πρωθυπουργό Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά, προκειμένου να επεκτείνουν τη συνεργασία στον ενεργειακό τομέα, κάτι που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μετά και την εμπλοκή της αμερικανικής εταιρείας στα ελληνικά οικόπεδα νοτίως της Κρήτης.
Αφετηρία η Ρεβυθούσα
Στον Κάθετο Διάδρομο, ένα πρώτο σημαντικό βήμα έγινε με την πρώτη δημοπρασία που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα και η οποία στέφθηκε με επιτυχία για τη δέσμευση ποσοτήτων LNG που, με αφετηρία τη Ρεβυθούσα, θα προωθηθούν μέσω Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Μολδαβίας, με τελικό προορισμό την Ουκρανία. Η Ουκρανία δίνει έναν τιτάνιο αγώνα προκειμένου να εξασφαλίσει επαρκή ενεργειακά αποθέματα εν όψει του χειμώνα που έρχεται, την ώρα που κρίσιμες ενεργειακές της υποδομές έχουν υποστεί σοβαρά πλήγματα από ρωσικούς πυραύλους.
Η εξέλιξη αυτή υπήρξε αποτέλεσμα της συντονισμένης δράσης των διαχειριστών του Κάθετου Διαδρόμου, του ΔΕΣΦΑ (Ελλάδα), της Bulgartransgaz (Βουλγαρία), της Transgaz (Ρουμανία), της VestMoldTransgaz (Μολδαβία) και της GTSOU (Ουκρανία). Οι εταιρείες αυτές προσέφεραν ένα ελκυστικό πρόγραμμα μεγαλύτερης διάρκειας, αλλά και με χαμηλότερα τέλη διαμετακόμισης, κάτι που συμφωνήθηκε σε συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, με τη συμμετοχή και του κ. Παπασταύρου.
Η πρωτοβουλία αυτή ήρθε στην κατάλληλη συγκυρία, καθώς υπάρχει πιεστική ανάγκη της Ουκρανίας για εισαγωγές φυσικού αερίου. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η ζήτηση για εισαγωγές αναμένεται να είναι αυξημένη κατά περίπου 10% σε σχέση με τον αρχικό σχεδιασμό. Η επιλογή του Κάθετου Διαδρόμου θα απαιτήσει και μια σειρά μεγάλων συμπληρωματικών έργων, με κινητοποίηση σημαντικών επενδύσεων, μέρος των οποίων θα διεκδικήσουν και ελληνικές εταιρείες, ενεργειακές και κατασκευαστικές.
Πέραν των εγκαταστάσεων της Ρεβυθούσας και του FSRU της Αλεξανδρούπολης, κρίνεται απαραίτητη και η κατασκευή ενός δεύτερου FSRU για την εξυπηρέτηση της ζήτησης, ενώ προετοιμάζονται και οι back-to-back συμφωνίες για τη μεταπώληση των ποσοτήτων φυσικού αερίου στη Βουλγαρία, στη Ρουμανία, στην Ουγγαρία, στη Μολδαβία και την Ουκρανία. Σχέδια τα οποία δείχνουν ελκυστικά για την προσέλκυση κορυφαίων αμερικανικών funds, ώστε να συμμετάσχουν μέσω παροχής κεφαλαίων και εγγυήσεων, στηρίζοντας έτσι στην πράξη την τιτάνια προσπάθεια ανοικοδόμησης της Ουκρανίας και απεξάρτησης της Ανατολικής Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια.
Στην ελληνοαμερικανική συνεργασία σημαντική θέση κατέχει, βεβαίως, και η εμπλοκή των δύο κορυφαίων πετρελαϊκών εταιρειών Chevron και ExxonMobil στα οικόπεδα νότια και νοτιοδυτικά της Κρήτης. Οι δύο αμερικανικοί κολοσσοί θέλουν να είναι παρόντες στην περιοχή, πολύ περισσότερο τώρα που η εποχή των υδρογονανθράκων δεν φαίνεται να τελειώνει τόσο γρήγορα όσο είχε θεωρηθεί, ειδικά μάλιστα μετά την εκλογή Τραμπ, αλλά και με την αμφισβήτηση της βιωσιμότητας του σχεδιασμού για γρήγορη πράσινη μετάβαση.
Ομως για την Ελλάδα είναι εξαιρετικής σημασίας η παρουσία των δύο αμερικανικών κολοσσών σε μια ευαίσθητη περιοχή, όπου οι θαλάσσιες ζώνες δεν έχουν ακόμη οριοθετηθεί και αποτελούν σημείο αντιπαραθέσεων και τριβών. Η Ελλάδα, επίσης, έχει ρόλο και στη μεταφορά αζερικού φυσικού αερίου μέσω TANAP και TAP, καθώς μετά τις τελευταίες εξελίξεις αναμένεται να αυξηθεί η χωρητικότητά τους ώστε να καλυφθούν οι πρόσθετες ανάγκες.
Κλειδί η Αλεξανδρούπολη
Οι ραγδαίες εξελίξεις στην ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από το φυσικό αέριο της Ρωσίας καθιστούν, επί του πεδίου αυτή τη φορά, την Ελλάδα ως ενεργειακό κόμβο, με καταλυτικό ρόλο τη θέση της Αλεξανδρούπολης.
Ο Κάθετος Διάδρομος (Vertical Corridor) που θα διασυνδέει την Αλεξανδρούπολη με Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία και μέσω αυτών τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης δεν είναι ένα απλό σχέδιο στα χαρτιά, καθώς με την επίσημη στήριξη των ΗΠΑ μπαίνει σε φάση υλοποίησης.
Στόχος του έργου του Κάθετου Διαδρόμου είναι να μεταφέρει υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) από την Αλεξανδρούπολη προς την Ευρώπη. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο θα φτάνει με πλοία στις εγκαταστάσεις και τους αποθηκευτικούς χώρους της μονάδας υγροποιημένου φυσικού αερίου (FSRU) στην Αλεξανδρούπολη, όπου και θα επαναεριοποιείται και θα διοχετεύεται στον κάθετο αγωγό. Ο αγωγός, όμως, θα λειτουργεί και αμφίδρομα, καθώς θα μπορεί να υποδέχεται και φυσικό αέριο από την Κασπία μέσω του TAP.
Με την υλοποίηση αυτού του μεγαλόπνοου έργου εξασφαλίζονται η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης και η απεξάρτηση από τη Ρωσία. Δημιουργείται, δε, η δυνατότητα διαφοροποίησης πηγών (προμηθευτών) και οδεύσεων του φυσικού αερίου. Μελλοντικά, επίσης, ο αμφίδρομος Κάθετος Διάδρομος θα μπορεί να υποστηρίξει και την πράσινη μετάβαση γιατί το ίδιο δίκτυο θα μπορεί να μεταφέρει και το φιλικό προς το περιβάλλον υδρογόνο.
Το όλο έργο είναι στρατηγικής σημασίας για ολόκληρη την Ευρώπη, και γι’ αυτό η Ε.Ε. το υποστηρίζει, χαρακτηρίζοντάς το «πρόγραμμα κοινού ενδιαφέροντος» με ό,τι αυτό συνεπάγεται στη χρηματοδότηση και στήριξη της υλοποίησης.
