Αν ρίξει κανείς μια ματιά γύρω του -στα social, στις παρέες, στα dating apps- θα καταλάβει πως κάτι έχει αλλάξει ριζικά στον τρόπο που αγαπάμε. Οι σχέσεις δεν μοιάζουν πια με αυτό που ήταν. Δεν υπάρχει πια το ένα, το «σωστό» μοντέλο. Οι ερωτικές σχέσεις, οι φιλίες, οι κοινότητες αρχίζουν να μπλέκονται σε κάτι πιο ρευστό, πιο ανοιχτό και τώρα υπάρχει και ένας όρος να το περιγράψει: η ερωτική ή “σχεσιακή” αναρχία (relationship anarchy).
Σύμφωνα με νέα μελέτη που διεξήχθη από την εφαρμογή γνωριμιών Feeld και την σεξολόγο Ruby Rare, συγγραφέα του “The Non-Monogamy Playbook”, η ερωτική αναρχία κερδίζει συνεχώς έδαφος ανάμεσα στους millennials και τη Gen Z. Ένας στους πέντε ανθρώπους, μάλιστα, την εφαρμόζει χωρίς να το συνειδητοποιεί, ενώ το 36% των 25-36 ετών δηλώνει ότι ζει σύμφωνα με τις αρχές της -σε αντίθεση με μόλις 15% των boomers. Και αυτό, όπως δείχνουν τα στοιχεία, δεν είναι απλώς μια μόδα, αλλά μια απάντηση σε μια πολύ πιο βαθιά κρίση: τη επιδημία της μοναξιάς.
Τι είναι η “ερωτική αναρχία”;
Η ερωτική αναρχία δεν είναι μια αντιστροφή του έρωτα, είναι μια επανατοποθέτηση του νοήματός του, σύμφωνα με τους ειδικούς. Είναι μια φιλοσοφία σχέσεων που απορρίπτει την ιεραρχία, τα στερεότυπα και την ιδέα ότι ο ρομαντικός δεσμός πρέπει να βρίσκεται πάντα στην κορυφή της πυραμίδας των ανθρώπινων σχέσεων.
Ο όρος εμφανίστηκε το 2006 από τη Σουηδή ακτιβίστρια Andie Nordgren, που στο μανιφέστο της έγραψε: «Η ερωτική αναρχία αμφισβητεί την ιδέα ότι η αγάπη είναι ένας περιορισμένος πόρος, που μόνο μέσα σε ένα ζευγάρι μπορεί να είναι αληθινή». Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει “μία” αγάπη που πρέπει να κατευθύνεται αποκλειστικά σε έναν άνθρωπο. Υπάρχουν πολλές μορφές αγάπης και σχέσεων -πολυγαμικές σχέσεις, φίλοι, κοινότητες, συνεργασίες- όλες με αξία, όλες ικανές να προσφέρουν φροντίδα και οικειότητα. Η Ruby Rare εξηγεί πως η ερωτική αναρχία είναι “αντι-ιεραρχική και αντικαπιταλιστική”. Αντιστέκεται στην εμπορευματοποίηση της αγάπης, στην ιδέα ότι η επιτυχία στις σχέσεις μετριέται με δαχτυλίδια, υπογραφές και selfies από γάμους.
Πιο ουσιαστικά, η αναρχία στις σχέσεις είναι η πράξη του να απολαμβάνεις ταυτόχρονα πολλές και διαφορετικές σχέσεις, αντί να δίνεις προτεραιότητα σε μία κύρια σχέση. Όπως υποδηλώνει το όνομα, έχει τις ρίζες της στην πολιτική αναρχία. Βασίζεται επίσης στην τήρηση των δικών σου βασικών αξιών και στην αυτονομία όταν προσεγγίζεις τις σχέσεις, ενώ ταυτόχρονα απορρίπτει την ιεραρχία, την κανονικότητα και οποιουσδήποτε εξωτερικούς κανόνες.
Το να είσαι αναρχικός στις σχέσεις δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχεις πολλούς σεξουαλικούς ή ρομαντικούς συντρόφους -αν και μπορείς να έχεις αν το θέλεις. Σημαίνει περισσότερο ότι η φύση των σχέσεών σου -είτε είναι πλατωνικές, ρομαντικές, σεξουαλικές ή ακόμα και επαγγελματικές- δεν καθορίζει αυτόματα τη σημασία τους στη ζωή σου, καθώς όλες οι σχέσεις αξίζουν εξίσου την αγάπη και την προσοχή σου. Για παράδειγμα, οι αναρχικοί στις σχέσεις μπορεί να έχουν στενούς φίλους που θεωρούν εξίσου σημαντικούς για αυτούς με τα μέλη της οικογένειάς τους και τους συντρόφους τους. Μπορεί, ανά πάσα στιγμή, να έχουν έναν κυρίως πλατωνικό σύντροφο με τον οποίο ζουν, έναν σεξουαλικό σύντροφο που βλέπουν κάθε εβδομάδα και μια μακροχρόνια φιλία με έντονο ρομαντικό στοιχείο, με όλα αυτά τα πρόσωπα να κατέχουν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους.
Γιατί την υιοθετούν οι νέοι
Οι σημερινοί τριαντάρηδες και εικοσάρηδες μεγαλώνουν σε έναν κόσμο γεμάτο αντιφάσεις: περισσότερη επικοινωνία από ποτέ, αλλά και περισσότερη αποξένωση. Η οικονομική ανασφάλεια, τα ασταθή ωράρια, η κουλτούρα του “hustle” -όλα αυτά αφήνουν λίγο χώρο για τις «παραδοσιακές» σχέσεις, που απαιτούν σταθερότητα. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η ερωτική αναρχία προσφέρει κάτι σαν αναπνοή. Δίνει την ελευθερία να χτίσεις σχέσεις με τους δικούς σου όρους, με βάση τη συναίνεση και τη φροντίδα-όχι το κοινωνικό “checklist”, σύμφωνα με αυτούς που την ενστερνίζονται.
Η άνοδος της ερωτικής αναρχίας συμβαδίζει όμως παράλληλα, με κάτι πολύ πιο σκοτεινό: την αύξηση της μοναξιάς. Η έκθεση του Αμερικανού Υπουργού Υγείας το 2023 χαρακτήρισε τη μοναξιά «παγκόσμια επιδημία δημόσιας υγείας», με επιπτώσεις αντίστοιχες με το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα. Πιο συγκεκριμένα στην Ευρώπη, ένας στους πέντε νέους δηλώνει ότι νιώθει απομονωμένος. Πράγματι, η ερωτική αναρχία επαναφέρει στο κέντρο την ιδέα της συλλογικής φροντίδας: ότι η στοργή και η αγάπη μπορούν (και πρέπει) να μοιράζονται, όχι να εγκλωβίζονται σε ένα “exclusive” πλαίσιο. Ότι η φιλία μπορεί να είναι εξίσου βαθιά και ιερή όσο ο έρωτας.
Οι δυσκολίες της ελευθερίας”
Η ερωτική αναρχία μπορεί να ακούγεται ρομαντική, αλλά δεν είναι εύκολη, καθώς όπως τονίζουν οι ειδικοί ζούμε ακόμη σε μια κοινωνία που τιμά το ζευγάρι ως τον “κανονικό” τρόπο ζωής, ενώ οι νόμοι, τα ενοίκια, το φαγητό -όλα είναι φτιαγμένα για δύο. Για να πετύχει λοιπόν χρειάζεται επικοινωνία, αυτογνωσία και συναισθηματική διαφάνεια, καθώς το να ζεις “εκτός σεναρίου” μπορεί συχνά να συνδέεται με συναισθήματα μοναξιάς, αποξένωσης ή αποκλεισμού. Παρόλα αυτά, όσοι συμμετείχαν στη μελέτη του Feeld περιέγραψαν την ερωτικής αναρχία ως “απαιτητική, αλλά λυτρωτική”, εξηγώντας ότι όταν αφαιρείς τα κοινωνικά σενάρια, μένει μόνο το ουσιαστικό ερώτημα: Τι χρειάζεσαι; Τι προσφέρεις; Πώς μοιάζει η φροντίδα για εσένα;
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η στροφή προς την ερωτική αναρχία συμπίπτει με ένα γενικότερο “ξεφλούδισμα” του ρομαντικού μύθου. Από τις “πλατωνικές συγκατοικήσεις” μέχρι το solo polyamory, οι νέοι ξαναγράφουν το πώς μπορεί να μοιάζει η συντροφικότητα — χωρίς να την εξαφανίζουν. Τα social media, που κάποτε κατηγορούνταν για απομόνωση, λειτουργούν τώρα ως χώρος εύρεσης κοινοτήτων. Το hashtag #relationshipanarchy έχει εκατομμύρια προβολές στο TikTok, με χιλιάδες νέους να μοιράζονται εμπειρίες, αποτυχίες και επιτυχίες σε αυτή τη νέα “χαρτογράφηση” της οικειότητας. Όπως λέει η Rare, «η ερωτική αναρχία δεν απορρίπτει την αγάπη — την απελευθερώνει από τα κουτάκια που τη φυλακίζουν».
Ίσως η ερωτική αναρχία να μη γίνει ποτέ mainstream, αλλά το γεγονός ότι εξαπλώνεται δείχνει κάτι βαθύτερο: ότι οι άνθρωποι ψάχνουν ξανά το νόημα της σύνδεσης, σε έναν κόσμο που την έχει εμπορευματοποιήσει. Και ίσως αυτό να είναι το πιο αισιόδοξο κομμάτι αυτής της ιστορίας. Μέσα στην εποχή της απομόνωσης, οι νέες γενιές δεν παραιτούνται από την αγάπη, τη ξαναχτίζουν.
