Παπασπύρου, Πετρίδης, Αλεξανδράκης, το άτυπο «hall of fame» της παλιάς Ερμού που για δεκαετίες λειτουργούσε ως πραγματικό «κρίσιμο σημείο ποιότητας» για τους Αθηναίους. Πριν από τα διεθνή brands, πριν από τα «καταστήματα-ναυαρχίδες» και τις «προτάσεις πολυτελούς λιανικής», οι οικογένειες της πόλης αξιολογούσαν το καλό ρούχο με έναν απλό κανόνα: «Σαν αυτά που παίρναμε από την Ερμού». Τα ιστορικά εμπορικά σημεία δημιούργησαν το πρώτο πραγματικό «κεφάλαιο μάρκας» του δρόμου, μια κληρονομιά αξιοπιστίας που πέρασε στη γλώσσα της καθημερινότητας και διαμόρφωσε για χρόνια την αντίληψη της ποιότητας στην ελληνική αγορά.
Πριν γίνει ένας από τους ακριβότερους εμπορικούς δρόμους του κόσμου, πριν φιγουράρει στη 15η θέση παγκοσμίως, σύμφωνα με την έκθεση της Cushman & Wakefield, η Ερμού ήταν αυτό ακριβώς, ένας δρόμος όπου οι οικογένειες της Αθήνας διάλεγαν τα «καλά τους». Ένας δρόμος που άλλαξε μαζί με την πόλη, αλλά ποτέ δεν αποκόπηκε από το παρελθόν του. Η Ερμού δεν ήταν πάντα το κέντρο της εμπορικής ζωής. Κι όμως, κατάφερε να γίνει το πιο αναγνωρίσιμο σημείο του αθηναϊκού χάρτη. Η σημερινή της αίγλη, η παγκόσμια κατάταξη, τα υψηλά ενοίκια και η συνεχής ροή ανθρώπων είναι αποτέλεσμα μιας πορείας που μοιάζει περισσότερο με μυθιστόρημα παρά με απλό αστικό σχεδιασμό.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η Αθήνα προσπαθούσε να αποκτήσει μια αστική ταυτότητα αντάξια των ευρωπαϊκών μητροπόλεων, γεννήθηκε μια ιδέα, να γίνει η Ερμού μια «αθηναϊκή λεωφόρος». Οραματίζονταν έναν φαρδύ, κομψό άξονα που θα ένωνε το Σύνταγμα με το Θησείο και την Ακρόπολη. Μεγαλοπρεπείς δεντροστοιχίες, άμαξες, κομψοί περιπατητές και σχεδόν καμία εμπορική δραστηριότητα στο πρώτο τμήμα του δρόμου ώστε να μη διαταραχθεί ο «ευρωπαϊκός χαρακτήρας». Αλλά το σχέδιο έμεινε σχέδιο. Οι μικροϊδιοκτήτες διαμαρτυρήθηκαν, φοβούμενοι ότι η διάνοιξη και η αλλαγή των όψεων θα έριχνε το φως στα σπίτια και τα ενοίκιά τους. Η πόλη δεν είχε ακόμη την οικονομική δύναμη να επιβάλει τέτοιες αλλαγές. Κι έτσι, η «μεγάλη λεωφόρος» δεν χτίστηκε ποτέ. Αν είχε χτιστεί, η Αθήνα θα ήταν πολύ διαφορετική. Αλλά τότε δεν θα υπήρχε η Ερμού που γνωρίζουμε σήμερα.
Τα εργαστήρια, οι στοές και η παλιά Αθήνα
Καθώς ο 20ός αιώνας προχωρούσε, ο δρόμος άρχισε να αποκτά μια δική του γλώσσα. Μικρά εργαστήρια ξεφύτρωναν πίσω από στενά περάσματα. Χρυσοχοεία που έμοιαζαν με μικρούς ναούς της χειροτεχνίας. Ραφτάδες που δούλευαν μπροστά σε παράθυρα χαμηλά, τόσο κοντά στο πεζοδρόμιο που οι περαστικοί μπορούσαν να δουν τις κινήσεις των χεριών τους.Μία από τις πρώτες στοές, η Στοά Κορνάρου κοντά στην πλατεία Μοναστηρακίου, φιλοξενούσε εργαστήρια που λειτουργούσαν από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ. Εκεί αγόραζαν οι Αθηναίοι τα πρώτα «σύγχρονα» υφάσματα της εποχής, εκεί έδιναν ραντεβού οι τεχνίτες, εκεί γινόταν το ανεπίσημο παζάρι της πόλης. Λίγο πιο πάνω, κοντά στη Μητρόπολη, το κατάστημα Παπασπύρου, γνωστό για τα υφάσματα και τα είδη προικός, ήταν σημείο αναφοράς για δεκαετίες. Στα ’50s και ’60s, πολλοί Αθηναίοι θυμούνται τις ουρές έξω από γνωστά καταστήματα παπουτσιών, τότε που τα καλά δερμάτινα υποδήματα ήταν επένδυση για χρόνια. Και μετά ήρθε το μεγάλο κύμα της μόδας.
Τα καταστήματα-ορόσημα μιας εποχής
Η Ερμού, από τα μέσα του 19ου αιώνα έως τη Belle Époque, υπήρξε ο απόλυτος γυναικείος εμπορικός προορισμός της Αθήνας: δρόμος γεμάτος υφασματάδικα, ραφεία, κοσμηματοπωλεία, ξενόγλωσσες μοδίστρες, ζαχαροπλαστεία και μικρά εργαστήρια που συγκέντρωναν όλη την κοσμική ζωή της πόλης. Από τη Γαλλίδα Λιζιέ και τον «κοσμητή της αγοράς» Κουζουλούδη μέχρι το ζαχαροπλαστείο «Τζίτζικας», ο δρόμος εξελίχθηκε σε σκηνικό μόδας, κοινωνικής κίνησης και βραδινού φλερτ κερδίζοντας μάλιστα το βαυαρικό παρατσούκλι «οδός της τρυφηλής ασωτίας», σύμφωνα με τον Μπάμπη Άννινο και τις ιστορικές αναφορές της εποχής.
Στη δεκαετία του ’80, η Ερμού έγινε ο δρόμος που «έφερνε το εξωτερικό στην Ελλάδα». Εδώ πρωτοάνοιξαν τα μεγάλα πολυκαταστήματα της εποχής. Το περίφημο Artisti Italiani έκανε πολλούς Αθηναίους να νιώσουν ότι η υψηλή μόδα δεν ήταν πια αποκλειστικό προνόμιο των πιο ακριβών συνοικιών. Στα ’90s, όταν η Αθήνα άρχισε να ζει τους ρυθμούς της νέας εποχής, η Ερμού ήταν το πρώτο σημείο που ένιωσε την αλλαγή: H&M, Zara, Mango. Ξαφνικά ο δρόμος έγινε σύγχρονος αλλά χωρίς να χάσει το άρωμα της παλιάς Αθήνας.
Για πολλούς, η κορυφαία στιγμή του δρόμου ήταν η περίοδος της πεζοδρόμησης, στα μέσα των ’90s. Μέχρι τότε, αυτοκίνητα, λεωφορεία, φορτηγά, τρόλεϊ περνούσαν από την Ερμού σαν να ήταν οποιοσδήποτε δρόμος. Με την πεζοδρόμηση, ο δρόμος αναγεννήθηκε. Η Αθήνα αποκτούσε επιτέλους έναν σύγχρονο εμπορικό πεζόδρομο. Η εικόνα άλλαξε, το εμπόριο εκτοξεύθηκε, η επισκεψιμότητα πολλαπλασιάστηκε. Και μαζί με όλα αυτά, η Ερμού απέκτησε και τη δική της οικονομική ταυτότητα.
Σήμερα, σύμφωνα με την έκθεση Main Streets Across the World της Cushman & Wakefield, η Ερμού βρίσκεται στη 15η θέση παγκοσμίως ανάμεσα στους ακριβότερους εμπορικούς δρόμους, με τα ενοίκια να αυξάνονται κατά 7% και να διαμορφώνονται γύρω στα 290 ευρώ/τ.μ. τον μήνα. Στα premium σημεία, ειδικά στο τμήμα μεταξύ Συντάγματος και Καπνικαρέας, οι τιμές μπορούν να αγγίξουν εξαιρετικά υψηλά επίπεδα που θεωρούνται premium ακόμη και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.
Αυτό δεν είναι μικρό επίτευγμα. Η Ερμού βρίσκεται στην ίδια λίστα με δρόμους-σύμβολα: την New Bond Street, τη Via Montenapoleone, την Upper Fifth Avenue. Σημαίνει ότι η Αθήνα έχει πλέον έναν εμπορικό δρόμο που αναγνωρίζεται ως διεθνής προορισμός. Πράγματι, είναι ένας δρόμος όπου μπορείς να δεις την τουρίστρια που ψάχνει το πρώτο της ελληνικό σουβενίρ δίπλα στον μόνιμο κάτοικο που έχει «τα δικά του σημεία», και λίγο πιο πέρα τον έφηβο που πηγαίνει για την πρώτη του αγορά από international brand. Σε μία από τις στοές κοντά στη Μητροπόλεως, ένας ηλικιωμένος χρυσοχόος θυμόταν πάντα την ημέρα που, το 1974, ένας πελάτης του αγόρασε το τελευταίο ζευγάρι βέρες πριν φύγει για την Κύπρο. «Ήθελε να τις προλάβει πριν φύγει. Το θεώρησε καλό σημάδι», έλεγε.
Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, ο δρόμος συνέχισε να λειτουργεί σχεδόν απτόητος. Κάποια μαγαζιά άλλαξαν χέρια, άλλα έκλεισαν, αλλά ο συνολικός παλμός δεν χάθηκε ποτέ. Οι Αθηναίοι έβρισκαν πάντα λόγο να περπατήσουν την Ερμού, ίσως γιατί το περπάτημα εδώ λειτουργούσε και ως μια μικρή πράξη αντίστασης. Αυτό ίσως είναι το πιο παράδοξο. Η Ερμού έγινε ο ακριβότερος δρόμος της Ελλάδας, όχι επειδή σχεδιάστηκε έτσι, αλλά επειδή η πόλη την έκανε έτσι. Η εμπορική της ενέργεια δεν είναι προϊόν αστικού οράματος. Είναι η ίδια η Αθήνα με τις αντιφάσεις της, τις επιθυμίες της, το μείγμα παλιού και νέου που γεννά ζωή. Γι’ αυτό και η αξία της δεν είναι απλώς οικονομική. Είναι και συμβολική καθώς η Ερμού είναι ένας δρόμος που καταφέρνει να συνδυάσει τη νοσταλγία με τη σύγχρονη ταυτότητα. Ένας δρόμος που δείχνει πως η Αθήνα μπορεί να γίνει μέρος του παγκόσμιου χάρτη του retail χωρίς να χάσει την ψυχή της.
Πώς θα είναι η Ερμού την επόμενη δεκαετία
Ίσως ένας ακόμη πιο ισχυρός κόμβος luxury και fast fashion. Ίσως ένα μέρος όπου τα brands θα δοκιμάζουν νέες εμπειρίες retail, με περισσότερο ψηφιακό περιβάλλον και λιγότερο παραδοσιακή μορφή. Ίσως ένας δρόμος με ακόμη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα χάρη στον τουρισμό. Αλλά ό,τι κι αν γίνει, ένα είναι βέβαιο. Η αξία της Ερμού θα συνεχίσει να καθορίζεται από το πιο απλό πράγμα, από τον κόσμο που τη διασχίζει.
