Τη μεγαλύτερη νομοθετική μεταρρύθμιση που έχει γίνει τα τελευταία ογδόντα χρόνια στο πεδίο του κληρονομικού δικαίου παρουσιάζει σήμερα η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης, σηματοδοτώντας τη μετάβαση σε μια νέα εποχή.
Στόχος της προτεινόμενης αναθεώρησης είναι να καταστήσει το κληρονομικό δίκαιο πιο λειτουργικό για τους νομικούς επαγγελματίες και τους πολίτες και να προσφέρει πραγματική προστασία σε πρόσωπα, συντρόφους και συζύγους, ανταποκρινόμενη στις απαιτήσεις και τις ανάγκες της νέας κοινωνικής πραγματικότητας. Η αναθεώρηση αποτελεί το αποτέλεσμα της εργασίας υψηλού κύρους επιτροπής ειδικών στο κληρονομικό δίκαιο, υπό τον ομότιμο και επίτιμο καθηγητή της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Απόστολο Γεωργιάδη, με τη συμμετοχή ανώτατων δικαστών, εκπροσώπων των συμβολαιογράφων, πανεπιστημιακών και δικηγόρων. Τα μέλη της επιτροπής μέσα από πολλές συνεδριάσεις και ύστερα από ανταλλαγή επιστημονικών απόψεων κατέληξαν στο τελικό κείμενο που σε λίγες ημέρες θα πάρει τον δρόμο για τη Βουλή.
«ΤΑ ΝΕΑ» παρουσιάζουν σήμερα τις διατάξεις που αφορούν το κεφάλαιο με τις διαθήκες και όλες τις ασφαλιστικές δικλίδες που έθεσαν τα μέλη της επιτροπής με σεβασμό στην τελευταία βούληση του διαθέτη για τη διευθέτηση της περιουσίας και των κληρονομικών ζητημάτων, θέτοντας αυστηρές προϋποθέσεις ώστε να περιοριστούν τα φαινόμενα πλαστογράφησης διαθηκών που «γεννούν» δικαστικές έριδες και πολυετείς δικαστικές διαμάχες.
- Ποια είναι τα αναγκαία στοιχεία για την εγκυρότητα των ιδιόγραφων διαθηκών.
- Πότε μπορεί ο διαθέτης να χρησιμοποιεί μηχανικά ή ηλεκτρονικά μέσα για τη φωνητική απόδοση της γραφής του.
- Ποια πρόσωπα δεν μπορούν να είναι μάρτυρες στη σύνταξη των δημόσιων διαθηκών και γιατί.
- Σε ποιες έκτακτες περιστάσεις μπορεί ο διαθέτης να συντάξει προφορική διαθήκη ενώπιον τριών μαρτύρων.
- Κάτω από ποιες προϋποθέσεις γίνεται η ανάκληση της διαθήκης.
- Πότε είναι αναγκαία η διενέργεια γραφολογικής πραγματογνωμοσύνης σε ιδιόγραφη διαθήκη για να βεβαιωθεί η γνησιότητά της.
- Τι προβλέπεται για τις διαθήκες που συντάσσονται σε μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων.
Μέσα από τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις που ακολουθούν αποτυπώνονται βήμα βήμα όσα θα πρέπει να γίνουν για να είναι ισχυρές και έγκυρες οι διαθήκες, ώστε και ο διαθέτης να είναι ήσυχος ότι θα εκτελεστεί η τελευταία του βούληση και οι κληρονόμοι να είναι προστατευμένοι.
Ποια είναι τα αναγκαία στοιχεία για να είναι έγκυρη μια ιδιόγραφη διαθήκη;
Η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, χρονολογείται και υπογράφεται από αυτόν. Από τη χρονολογία πρέπει να προκύπτουν η ημέρα, ο μήνας και το έτος. Η ιδιόγραφη διαθήκη δεν υποβάλλεται σε κανέναν άλλο τύπο.
Ψευδής, εσφαλμένη ή ελλιπής χρονολογία δεν επάγεται μόνη της ακυρότητα της ιδιόγραφης διαθήκης. Απλές προσθήκες σε περιθώριο ή σε υστερόγραφο υπογράφονται από τον διαθέτη, διαφορετικά θεωρούνται σαν να μην έχουν γραφεί. Διαγραφές, παρεγγραφές, ξύσματα και άλλα τέτοια εξωτερικά ελαττώματα βεβαιώνονται από το δικαστήριο που δημοσίευσε τη διαθήκη και μπορούν, κατά την κρίση του δικαστηρίου, να επιφέρουν ολικά ή μερικά την ακυρότητα της διαθήκης.
Μπορεί η ιδιόγραφη διαθήκη να κατατεθεί από τρίτο πρόσωπο στον συμβολαιογράφο για φύλαξη:
Η ιδιόγραφη διαθήκη μπορεί να κατατεθεί από τον διαθέτη ή άλλον για λογαριασμό του διαθέτη σε συμβολαιογράφο για φύλαξη.
Τι είναι και πώς συντάσσεται η δημόσια διαθήκη; Υπάρχει αποκλεισμός για συγκεκριμένες κατηγορίες μαρτύρων;
Η δημόσια διαθήκη συντάσσεται με δήλωση από τον διαθέτη της τελευταίας του βούλησης ενώπιον συμβολαιογράφου, ενώ είναι παρόντες δύο μάρτυρες ή δεύτερος συμβολαιογράφος και ένας μάρτυρας. Ως μάρτυρες για σύνταξη διαθήκης δεν μπορούν να συμπράττουν όποιοι δεν έχουν καθόλου όραση ή ακοή, συνεργάτες ή υπάλληλοι του συμβολαιογράφου, ανήλικοι και όποιοι δεν γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα.
Τι είναι η δήλωση διαθέτη; Μπορεί σε περίπτωση αναπηρίας να εξομολογηθεί κάποιο μηχανικό μέσο για να αποτυπωθεί η τελευταία βούλησή του;
Ο διαθέτης δηλώνει προφορικά την τελευταία του βούληση ενώπιον του συμβολαιογράφου και των λοιπών προσώπων που συμπράττουν. Μπορεί να υπαγορεύει από σχέδιο ή να κάνει χρήση σημειώσεων. Σε περίπτωση σοβαρής αναπηρίας λόγου, ο διαθέτης μπορεί να χρησιμοποιεί μηχανικά ή ηλεκτρονικά μέσα που επιτρέπουν τη φωνητική απόδοση της γραφής του ή να προσλαμβάνει διερμηνέα. Τα πρόσωπα που συμπράττουν κατά τη σύνταξη της διαθήκης πρέπει να είναι παρόντα σε όλη τη διάρκεια της πράξης. Απαγορεύεται η παρουσία κατά τη σύνταξη της διαθήκης οποιουδήποτε άλλου εκτός από τον διαθέτη και τα πρόσωπα που συμπράττουν.
Πότε μπορεί να συντάξει κάποιος διαθήκη σε έκτακτες περιστάσεις; Μπορεί σε αυτές τις περιπτώσεις να γίνει προφορικά η αποτύπωση της τελευταίας βούλησης του διαθέτη που είναι, για παράδειγμα, βαριά ασθενής;
Οποιος διατρέχει άμεσο κίνδυνο θανάτου και λόγω έκτακτων περιστάσεων, ιδίως αποκλεισμού, επιδημίας, θαλάσσιου ταξιδιού ή πολέμου, είναι αδύνατη ή σημαντικά δυσχερής η κατάρτιση διαθήκης με κάποιον από τους τύπους, μπορεί να συντάξει διαθήκη δηλώνοντας προφορικά την τελευταία του βούληση ενώπιον τριών μαρτύρων. Η δήλωση του διαθέτη και οι έκτακτες περιστάσεις υπό τις οποίες συντάσσεται η διαθήκη καταγράφονται, το έγγραφο χρονολογείται και υπογράφεται από τους μάρτυρες. Παραβάσεις του τύπου δεν επάγονται την ακυρότητα της διαθήκης, αν αποδειχθεί ότι η καταγραφή της περιλαμβάνει την αληθινή δήλωση από τον διαθέτη της τελευταίας του βούλησης.
Πόσο καιρό παραμένουν σε ισχύ οι διαθήκες που συντάχθηκαν σε έκτακτες περιστάσεις;
Διαθήκη που έχει συνταχθεί σε έκτακτες περιστάσεις καθίσταται ανίσχυρη μετά την παρέλευση τριών μηνών από τη σύνταξή της, εφόσον ο διαθέτης είναι ακόμα εν ζωή. Αν ο διαθέτης πριν από την παρέλευση της προθεσμίας βρεθεί πάλι κάτω από τις ίδιες περιστάσεις, η προθεσμία διακόπτεται. Η προθεσμία που διακόπηκε με τον τρόπο αυτόν αρχίζει και πάλι μετά την παρέλευση των περιστάσεων αυτών.
Εάν ο διαθέτης κηρυχθεί άφαντος μετά τη λήξη της προθεσμίας, η διαθήκη παραμένει σε ισχύ εάν η προθεσμία δεν είχε λήξει κατά τον χρόνο έναρξης της αφάνειας.
Παράδοση έκτακτης διαθήκης: εκείνος που έχει καταγράψει την τελευταία βούληση του διαθέτη παραδίδει την έκτακτη διαθήκη σε συμβολαιογράφο στην Ελλάδα ή σε ελληνική προξενική Αρχή στο εξωτερικό.
Εκείνος που παραδίδει τη διαθήκη οφείλει συγχρόνως να γνωστοποιήσει στον συμβολαιογράφο ή την προξενική Αρχή τυχόν θέματα του διαθέτη και κάθε άλλη γνωστή σε αυτόν πληροφορία για τον τόπο της τελευταίας κατοικίας ή διαμονής του διαθέτη – σχετική μνεία γίνεται στην πράξη παράδοσης.
Τι προβλέπεται για τη διαδικασία παράδοσης της έκτακτης διαθήκης;
Για την παράδοση της διαθήκης συντάσσεται σε απλό χαρτί πράξη που υπογράφεται από αυτόν που παραλαμβάνει και από αυτόν που παραδίδει τη διαθήκη. Αντίγραφο της πράξης αυτής έχει υποχρέωση ο συμβολαιογράφος ή η προξενική Αρχή που παρέλαβε τη διαθήκη να στείλει χωρίς υπαίτια καθυστέρηση στο υπουργείο Δικαιοσύνης. Η διαθήκη που παραδόθηκε φυλάσσεται από τον συμβολαιογράφο ή την προξενική Αρχή και δημοσιεύεται μετά τον θάνατο του διαθέτη.
Η μη τήρηση όσων ορίζονται στο άρθρο αυτό δεν επιφέρει ακυρότητα της διαθήκης.
Ποτέ και πώς μπορεί να ανακληθεί μια διαθήκη;
Κάθε διαθήκη μπορεί να ανακληθεί: 1) με σχετική δήλωση σε μεταγενέστερη διαθήκη – αν αυτή η μεταγενέστερη ανακληθεί, η διαθήκη ενεργεί σαν να μην είχε ανακληθεί, 2) με δήλωση που γίνεται ενώπιον συμβολαιογράφου με την παρουσία δύο μαρτύρων και με τις λοιπές διατυπώσεις των συμβολαιογραφικών εγγράφων. Αν αυτή η δήλωση ανακληθεί, η διαθήκη ενεργεί σαν να μην είχε ανακληθεί.
Μεταγενέστερη διαθήκη καταργεί με το περιεχόμενό της την προηγούμενη μόνο κατά το μέρος που αντίκειται σε αυτήν.
Πώς γίνεται η ανάκληση της μυστικής διαθήκης;
Διαθήκη μυστική θεωρείται ότι έχει ανακληθεί αν ο διαθέτης αναλάβει το έγγραφο που περιέχει την τελευταία βούλησή του και που έχει εγχειριστεί στον συμβολαιογράφο και σφραγιστεί. Ο διαθέτης μπορεί να ενεργήσει οποτεδήποτε την ανάληψη. Η απόδοση του εγγράφου μπορεί να γίνει μόνο προσωπικά στον διαθέτη. Για την απόδοση συντάσσεται πράξη κατά τις κοινές διατάξεις, κάτω από την πράξη της κατάρτισης της μυστικής διαθήκης.
Μέσα σε ποιο χρονικό διάστημα θα πρέπει να προσκομιστεί για δημοσίευση η ιδιόγραφη διαθήκη;
Οποιος κατέχει ιδιόγραφη διαθήκη οφείλει χωρίς υπαίτια καθυστέρηση, μόλις πληροφορηθεί τον θάνατο του διαθέτη, να την εμφανίσει προς δημοσίευση σε συμβολαιογράφο. Συμβολαιογράφος στον οποίο έχει κατατεθεί ιδιόγραφη διαθήκη οφείλει χωρίς υπαίτια καθυστέρηση, μόλις πληροφορηθεί τον θάνατο του διαθέτη, να τη δημοσιεύσει.
Πότε είναι υποχρεωτική η κήρυξη ιδιόγραφης διαθήκης ως κύριας;
Η κήρυξη ιδιόγραφης διαθήκης ως κύριας είναι υποχρεωτική: 1) όταν τιμάται πρόσωπο, πλην των συγγενών της πρώτης τάξεως της εξ αδιαθέτου διαδοχής και του συζύγου, το οποίο περιλαμβάνεται στις λοιπές τάξεις της εξ αδιαθέτου διαδοχής, ή εξωτικός, 2) όταν αυτή προσκομίστηκε προς δημοσίευση μετά την πάροδο διετίας από τον θάνατο του κληρονομουμένου, ανεξαρτήτως ιδιότητας του τιμωμένου. Στις προαναφερόμενες περιπτώσεις, προκειμένου να αποδειχθεί η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη και να κηρυχθεί κύρια η ιδιόγραφη διαθήκη, διατάσσεται γραφολογική πραγματογνωμοσύνη, καλείται σε υποχρεωτικά τουλάχιστον 60 ημέρες πριν από τη συνεδρίαση του δικαστηρίου το Ελληνικό Δημόσιο.
Τι προβλέπεται για τις διαθήκες που συντάσσονται σε νοσοκομεία και μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων;
Ιδιόγραφη διαθήκη, η οποία καταρτίζεται από πρόσωπα που περιθάλπονται σε νοσοκομεία, κλινικές, μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων και άλλα θεραπευτήρια κατά τη διάρκεια της περίθαλψής τους ή εντός τριών μηνών από τη για οποιονδήποτε λόγο διακοπή της, είναι άκυρη κατά το μέρος που με αυτή καταλείπονται περιουσιακά στοιχεία σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα, στα οποία ανήκουν τα θεραπευτήρια αυτά ή τα οποία τα διοικούν ή απασχολούνται με οποιαδήποτε σχέση σε αυτά, εκτός αν πρόκειται για πρόσωπα που καλούνται στην εξ αδιαθέτου διαδοχή.
