«Η Ρωσία ήταν εχθρική απέναντι στη Φιλική Εταιρεία»

Η Φιλική Εταιρεία γεννήθηκε και γνώρισε σημαντική ανάπτυξη στη Ρωσία.

Οι Φιλικοί μύησαν εμπόρους, διανοούμενους, υπαλλήλους και προσωπικότητες όπως τον ηγεμόνα Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον Βιάρο Καποδίστρια, αδελφό του Ιωάννη. Αιωρούνταν η φήμη πως η «Αόρατος Αρχή» σχετιζόταν με τη Ρωσία, τον Καποδίστρια ή τον τσάρο Αλέξανδρο. Χωρίς αυτήν τη φήμη, δύσκολα θα ήταν μαζική η στράτευση. Ηταν μόνο φήμη; Χρήσιμη είναι η αναφορά σε δύο υποθέσεις, του Ν. Γαλάτη και του Κ. Καμαρηνού.

Ο Γαλάτης, μέλος της «Αρχής», έφτασε στην Πετρούπολη το 1817.

Ο Καποδίστριας ενημέρωσε τον τσάρο και πήρε εντολή να συνεχίσει τις επαφές.

Ο Γαλάτης δεν τηρούσε κανέναν συνωμοτικό κανόνα και οι κινήσεις του έγιναν αντιληπτές από τους πράκτορες του άγγλου πρεσβευτή Κάθκαρτ.

Οι Ρώσοι συνέλαβαν τον Γαλάτη, τις ανακρίσεις διενήργησε ο αρχηγός της αστυνομίας της Πετρούπολης, ο ελληνικής καταγωγής στρατηγός Γοργόλης. Αφέθηκε ελεύθερος, παίρνοντας αποζημίωση 80 δουκάτα, ωστόσο πολύτιμο υλικό της Εταιρείας είχε περιέλθει στα χέρια της Ρωσίας, η οποία γνώριζε πλέον τα πάντα. Με ρωσικό διαβατήριο και με το όνομα Αλεξιανός, οδηγήθηκε στη Μολδαβία όπου ο Πίνης, πρόξενος της Ρωσίας στο Ιάσιο, του παρέδωσε επιστολή του Καποδίστρια και 5.000 γρόσια. Θα έρθει σε σύγκρουση με την ηγεσία της Φιλικής και θα δολοφονηθεί στην Ερμιόνη.

Το 1820 ο Καμαρηνός μετέφερε επιστολές του Π. Μαυρομιχάλη στον Καποδίστρια, με τις οποίες ζητούνταν η συνδρομή στην ίδρυση Ελληνομουσείου.

Ο Καποδίστριας αρνήθηκε κάθε σχέση με τη Φιλική. Απέστειλε προφορικές «συμβουλές» στον Μαυρομιχάλη και έδωσε εντολή στον ρώσο πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Στρογκανόφ να ικανοποιήσει το αίτημα για το Ελληνομουσείο.

Ο Καμαρηνός ήρθε σε ρήξη με τον Υψηλάντη και απείλησε να δημοσιοποιήσει τις επιστολές του Καποδίστρια. Οι Φιλικοί εκτίμησαν πως θα προκαλούσε ανεπανόρθωτη ζημιά και τον δολοφόνησαν.

 

Αν και η κυρίαρχη άποψη απορρίπτει κάθε σχέση της Φιλικής με τη Ρωσία, ο Αμβρόσιος Φραντζής θεωρεί ως εμπνευστή της τον «φιραρή» Αλ. Μαυροκορδάτο, ο οποίος συνέταξε τον «Οργανισμό» και τον έδειξε το 1812 στον Καποδίστρια.

Ο Φιλικός και Ιερολοχίτης Καλεβράς θεωρεί τον Καποδίστρια ουσιαστικό καθοδηγητή της Φιλικής, ενώ σε υπόμνημα που βρέθηκε στο αρχείο του Γεωργίου Τερτσέτη μνημονεύονται οι συναντήσεις του Καποδίστρια στην Κέρκυρα, το 1819, με τον Κολοκοτρώνη. Ο άγνωστος συντάκτης θεωρούσε τον Καποδίστρια θεμελιωτή της Φιλικής.

Ο Καποδίστριας φυσικά και δεν θα αναλάμβανε «επίσημα» την ηγεσία της Φιλικής, θα γινόταν αντιληπτό από τις μυστικές υπηρεσίες της Αυστρίας ή της Αγγλίας. Η Ρωσία έβλεπε με θετικό μάτι κινήσεις υπόδουλων λαών που έθεταν σε αμφισβήτηση την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Γνώριζε για τη Φιλική και, αν ήθελε, θα μπορούσε να εξοντώσει τα στελέχη της. Ο Καποδίστριας καταδίκαζε – τυπικά – τα επαναστατικά καλέσματα ενώ διευκόλυνε τις προσπάθειες των Φιλικών. Υπήρχαν βαθύτεροι οργανωτικοί δεσμοί; Δεν μπορεί να τεκμηριωθεί, πάντως πρόσωπα όπως ο Μαυροκορδάτος ή ο αδελφός του Βιάρος Καποδίστριας δύσκολα θα συμμετείχαν σε μια οργάνωση απέναντι στην οποία η Ρωσία ήταν εχθρική.

Βιβλιογραφία: Βακαλόπουλος Α., «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού», Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος, 1982. Καποδίστριας Ι., «Επισκόπησις της πολιτικής μου σταδιοδρομίας», Αθήνα, Μπάυρον, 1986. Φιλήμων Ι., «Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας», Ναύπλιο, Κονταξή-Λουλάκη, 1834.

 

«Τα δάνεια της Επανάστασης δεν ήταν ληστρικά»!

Ο μύθος είναι καινοφανής, υποστηρίζεται πως τα δάνεια της Επανάστασης δεν ήταν ληστρικά, είχαν συναφθεί µε πολύ λογικούς όρους.

Ηταν αναγκαία τα δάνεια; Τα έσοδα ήταν πενιχρά, βασίζονταν κυρίως στη λαφυραγωγία. Υπήρξαν ιδιωτικές συνεισφορές εκούσιες αλλά και αναγκαστικές.

Η άλλη επιλογή ήταν η δήμευση, για λόγους εθνικού συμφέροντος, μέρους των μεγάλων περιουσιών, το ποσό που θα συγκεντρωνόταν θα ήταν πολλαπλάσιο αυτού που δανείστηκαν οι επαναστατικές κυβερνήσεις. Είναι αποκαλυπτική η μαρτυρία του Υδραίου Γκίκα Θ. Γκίκα, γιου πλούσιου καραβοκύρη: η περιουσία μόνο του πατέρα του ισοδυναμούσε με μεγάλο μέρος των δανείων. Μόνο στην Υδρα υπήρχαν τουλάχιστον 60 καραβοκύρηδες!

Ο αποκλειστικός δανεισμός από την Αγγλία ήταν επιλογή πολιτική. Την ίδια εποχή, με υπόδειξη του Καποδίστρια, ο Σ. Βάλβης γράφει από το Λιβόρνο επιστολή με την οποία προτείνει δάνειο από τη Γερμανία με καλύτερους όρους. Υπήρξαν και προτάσεις από γαλλικούς οίκους που όμως αγνοήθηκαν.

Το 1824 συνάπτεται το πρώτο δάνειο, ύψους 800.000 λιρών, θα ξεκαθαριστούν μόλις 298.700!

Το δεύτερο δάνειο, του 1825, ανερχόταν σε 2 εκατοµµύρια λίρες, θα ξεκαθαριστούν μόλις… 232.558 λίρες! Στο βιβλίο «Η Ελλάδα των δανείων και των χρεοκοπιών» ο Γ. Ρωμαίος γράφει: «Από το 1822 μέχρι και το 1825, οι βρετανοί κεφαλαιούχοι είχαν παράσχει δάνεια σε 18 χώρες µε τιμή έκδοσης από 56% μέχρι 89% της ονομαστικής αξίας. Η Ελλάδα έσπασε το φράγμα και δανείστηκε με τους επαχθέστερους όρους, 55%».

Θα ακολουθήσει ένα όργιο διασπάθισης στο οποίο πρωταγωνίστησαν ξένοι τραπεζίτες, οι συνεργάτες τους και Ελληνες που σχετίζονταν με την κυβέρνηση.

Το μεγαλύτερο σκάνδαλο ήταν ο τομέας των εξοπλισμών: Γράφει ο Σ. Χόου, αμερικανός γιατρός, ιστορικός και αγωνιστής: «750.000 δολάρια στάλθηκαν στις ΗΠΑ για την αγορά φρεγατών. Τελικά, με καθυστέρηση ενός χρόνου ναυπηγήθηκε μόνο μία (σ.σ. η φρεγάτα «Ελλάς») που τη χρέωσαν 300.000 δολάρια. Τα άλλα 450.000 δολάρια καταβροχθίστηκαν από αμερικανούς πολίτες». Ο Τόμας Κόχραν παρήγγειλε στα ναυπηγεία του Λονδίνου πέντε πολεμικά. Θα φτάσουν, ΜΕΤΑ το τέλος της Επανάστασης, στην Ελλάδα μόνο δύο! Ο Σ. Τρικούπης υπολογίζει σε 113.000 λίρες το ποσό που καταχράστηκαν ο Κόχραν και οι άγγλοι ναυπηγοί, ο Χόου μιλά για 160.000.

Οπως συμπεραίνει ο Χόου: «Περισσότερα από 12 εκατομμύρια δολάρια ζητήθηκαν κι η Ελλάδα επιβαρύνθηκε με ένα τρομερό χρέος που το 1/5 από αυτά θα την έκανε ανεξάρτητη».

Βιβλιογραφία: Ανδρεάδης Α.Μ., «Μαθήματα δημοσίας οικονομίας: εθνικά δάνεια και ελληνική δημόσια οικονομία», Αθήνα, Δ.Ν. Τζάκα, Στ. Δελαγραμμάτικα & Σία, 1925.

Howe S.G., «An historical sketch of the Greek revolution» (α’ έκδ. 1828), University of Michigan Library, 2017.

«Το Μεσολόγγι έπεσε από την πείνα»

Για την πολιορκία του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1825 – Απρίλιος 1826), τη μεγαλύτερη στιγμή της Επανάστασης, υπάρχουν άφθονες πηγές: απομνημονεύματα, όπως του Σπυρομίλιου και του Μίχου, μαρτυρίες, η εφημερίδα «Ελληνικά Χρονικά» που εκδιδόταν στο Μεσολόγγι από τον Ελβετό Μάγερ. Η πιο αξιόπιστη είναι το έργο του Νικόλα Κασομούλη, «Στρατιωτικά Ενθυμήματα της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833».

Το 1825 διαμορφώνεται το επιτελικό σχέδιο για την κατάπνιξη της Επανάστασης με τη συνδρομή ευρωπαίων αξιωματικών, όπως του επιτελάρχη του Ιμπραήμ, γάλλου συνταγματάρχη Σεβ. Στο σχέδιο θα συμβάλουν αγγλικές, γαλλικές και αυστριακές δυνάμεις. Ηξερε ο Σολωμός τι έλεγε στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους»: «Αραπιάς άτι, Γάλλου νους, βόλι Τουρκιάς, τόπι Αγγλου».

Το σχέδιο όμως κόλλησε στο Μεσολόγγι. Ο Αύγουστος Φαμπρ στην «Ιστορία της Πολιορκίας του Μεσολογγίου» είναι κατηγορηματικός: «Αν μονάχα 6.000 καλά στρατεύματα συνέτρεχαν τις προσπάθειες της φρουράς, η πολιορκία θα λυνόταν και η στρατιά του Κιουταχή και του Ιμπραήμ θα καταστρεφόταν».

Υπήρχαν αυτά τα στρατεύματα: το 1826 η ελληνική κυβέρνηση έστειλε 2.000 άνδρες με επικεφαλής τους Κριεζώτη και Μαυροβουνιώτη στη… Βηρυτό, έπειτα από πρόσκληση του Μπεσίνι, εμίρη του Λιβάνου! Την ίδια εποχή, 2.750 άντρες του τακτικού στρατού με τον Φαβιέρο και 400 άτακτοι με τον Γκούρα στέλνονται σε εκστρατεία στην… Εύβοια! Παρ’ όλα αυτά, ο Καραϊσκάκης συγκεντρώνει περίπου 3.000 άντρες με σκοπό να καλύψει την Εξοδο των πολιορκημένων.

Μόλις τρεις μέρες(!) πριν από την Εξοδο, η κυβέρνηση αφαιρεί τη διοίκηση από τον Καραϊσκάκη και την αναθέτει στον Κώστα Μπότσαρη, με αποτέλεσμα να βγει χωρίς κάλυψη η φρουρά!

Ακόμη κι έτσι όμως, το Μεσολόγγι δεν ηττήθηκε στρατιωτικά. Λύγισε καθώς «Τα μάτια η πείνα εμαύρισε…», για να θυμηθούμε πάλι τον Σολωμό! Ο γάλλος ναύαρχος Δεριγνύ διασώζει συνομιλία με τον Ιμπραήμ: «Βλέπεις πώς λιώνει εκείνο το χιόνι στα βουνά; Ετσι θα λιώναμε και εμείς αν το Μεσολόγγι είχε τροφές για τρεις βδομάδες ακόμα».

Το φθινόπωρο του 1825 συνάπτεται το δεύτερο δάνειο από την Αγγλία, ύψους 2.000.000 λιρών. Τον Δεκέμβρη του 1825 αντιπροσωπεία των πολιορκημένων έφτασε στο Ναύπλιο για να ζητήσει βοήθεια. Συνάντησαν άρνηση και τελικά με έρανο(!) μάζεψαν 70.000 γρόσια!

Ο Μιαούλης ξεκαθάρισε πως με το ποσό αυτό ήταν αδύνατον να συγκροτηθεί αξιόμαχος στόλος.

Στις 20 Μάρτη του 1826 ξεκίνησαν ελάχιστα πλοία που δεν κατάφεραν να περάσουν στο Μεσολόγγι τα «εφόδια», ένα φορτίο παξιμάδια! Μόνο οι 57.000 λίρες που δώσαμε στον – τυχοδιώκτη και πράκτορα των Αγγλων – Κόχραν έφταναν για να αντέξει το Μεσολόγγι. Μάλιστα η  κυβέρνηση είχε στείλει, στις 25 Μάρτη 1826, επιστολή στη φρουρά του Μεσολογγίου που πεινούσε: «Ηγοράσθησαν δύο σκούναι με τις οποίες θέλει έλθη και ο λόρδος Κόχραν, τα δε λοιπά ατμοκίνητα θέλουν έρχεσθαι το εν κατόπιν του άλλου κατά μήνα…»!

Αρα το Μεσολόγγι δεν «έπεσε από την πείνα». Συνειδητά αφέθηκε στην τύχη του. Ο στρατιωτικός διοικητής του Μεσολογγίου, στρατηγός Σπυρομίλιος, είναι σαφής: «Το αγγλικόν κόμμα επεθύμει την πτώσιν του Μεσολογγίου ώστε να αποκατασταθή ευκόλως η Πελοπόννησος ως εν πριγκηπάτον».

Βιβλιογραφία: Fabre Α., «Histoire du siège de Missolonghi», Παρίσι, Moutardier, 1827.

Κασομούλης Ν., «Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833», Αθήνα, Δημιουργία, 1998.

Στρατηγός Σπυρομίλιος, «Απομνημονεύματα για τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου 1825-1826», Αθήνα, Βεργίνα, 2001.

«Ανάλατος: Η μάχη που… δεν έγινε ποτέ!»

Η εξαφάνιση από την ιστοριογραφία της μάχης του Αναλάτου (24 Απριλίου 1827), της μεγαλύτερης ήττας των Ελλήνων στην Επανάσταση, δεν είναι τυχαία. Η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων δεν έχει ακούσει τη λέξη «Ανάλατος». Ηταν προσχεδιασμένη καταστροφή που οργάνωσαν οι Κόχραν, Τσορτς, Μάσον και ο γάλλος ναύαρχος Δεριγνύ, με τη συνεργασία των ηγετών του αγγλικού και του γαλλικού κόμματος.

Την άνοιξη του 1827 ο Καραϊσκάκης, συνειδητοποιώντας πως σύγκρουση με τους Τούρκους σε ανοιχτό έδαφος θα οδηγούσε σε καταστροφή, μετέτρεψε τον Κιουταχή από πολιορκητή σε πολιορκημένο. Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή η Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας αφαίρεσε την αρχηγία από τον Καραϊσκάκη κάνοντας αρχιστράτηγο τον Τσορτς και αρχιναύαρχο τον Κόχραν, που είχε το γενικό πρόσταγμα. Οι Αγγλοι επέμεναν να υπάρξει κατά μέτωπο επίθεση σε ανοιχτό κάμπο, επιλογή που αποτελούσε τη μόνη ελπίδα σωτηρίας των Τούρκων. Στις 21 Απριλίου ξεκίνησε η επίθεση, αλλά ο Καραϊσκάκης τη διέκοψε αμέσως καθώς τα εφόδια που οι Αγγλοι έστειλαν για τη μάχη που θα έκρινε την Επανάσταση ήταν 70 ξινάρια και 8 κάσες φουσέκια για 11.000 άντρες και μάχη τριών ημερών (!)

Ο Καραϊσκάκης δημόσια έκανε λόγο για συνειδητή επιδίωξη των Αγγλων να καταστρέψουν το ελληνικό στράτευμα και διέταξε να πετάξουν τις 8 κάσες στη θάλασσα. Δυστυχώς, τον παράκουσαν! Την επόμενη ημέρα, σε μια αψιμαχία πληγώνεται θανάσιμα ο Καραϊσκάκης. Η διάγνωση γιατρών – ανάμεσά τους και ο περίφημος Ελβετός Αντρέ Γκος – αναφέρει τραυματισμό που δεν δικαιολογείται, επιβεβαιώνοντας πως δεν είχε χτυπηθεί από εχθρούς. Αυτή ήταν και η γνώμη του Καραϊσκάκη. Στο ίδιο συμπέρασμα έχουν καταλήξει ο Βλαχογιάννης, ο Κορδάτος, ο Φωτιάδης, ο Σταμέλος και πολλοί άλλοι ερευνητές.

Ελειψε η μόνη προσωπικότητα που μπορούσε να αντισταθεί στα καταστροφικά σχέδια των Αγγλων που προχώρησαν σε επίθεση: από τους 11.000 άντρες κινήθηκαν μόνο 2.500, και μόνο από μία πλευρά αντί από τρεις. Στην αλληλογραφία του Τσορτς, η οποία βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, υπάρχουν σημειώματα γραμμένα από τον Π. Νοταρά με την έκκληση: «Τσαπιά, στείλτε μας τσαπιά». Οι 8 κάσες φουσέκια, τις οποίες ο Καραϊσκάκης είχε διατάξει να πετάξουν στη θάλασσα, είχαν φουσέκια άχρηστα. Στο Βρετανικό Μουσείο υπάρχει και άλλο σημείωμα, με έκκληση του Κ. Μπότζαρη για μπαρούτι «γιατί αυτό είναι σάπιο». Η μάχη κράτησε μόλις δύο ώρες. «Οι Ελληνες εντός δύο ωρών έπαθον την βαρυτάτην του όλου πολέμου ήτταν», επισημαίνει ο Χέρτσμπεργκ. Πάνω από 1.500 επίλεκτοι πολεμιστές χάθηκαν.

Η Αγγλία τον νικητή του Ναυαρίνου Κόδριγκτον τον παρέπεμψε σε ναυτοδικείο. Τον ηττημένο Κόχραν τον αντάμειψε με ανώτατο αξίωμα. Τα συμφέροντα της Αγγλίας ο Κόχραν τα υπηρέτησε, όχι ο Κόδριγκτον.

Βιβλιογραφία: Gordon T., «History of the Greek Revolution», Εδιμβούργο, W. Blackwood, Λονδίνο, T. Cadell, 1844.

Χέρτσβεργ Γ.Φ., «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», μτφρ. Π. Καρολίδης, Αθήνα, Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη, 1916.

«Οι Μεγάλες Δυνάμεις μάς έσωσαν στο Ναυαρίνο»

Προβάλλεται η άποψη πως «στο Ναυαρίνο οι μεγάλες Δυνάμεις απελευθέρωσαν την Ελλάδα». Η καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου ήταν σίγουρα θετική εξέλιξη για την Επανάσταση, όμως δεν ήταν αυτή που μας «απελευθέρωσε» και σίγουρα δεν οφειλόταν στον… «φιλελληνισμό» των Δυνάμεων.

Ας θέσουμε το απλό ερώτημα: Γιατί το 1827, στον κολπίσκο της Πύλου, ήταν αντιμέτωποι οι 5 ισχυρότεροι στόλοι του κόσμου; Η απάντηση είναι εξίσου απλή: Γιατί για 6 χρόνια γινόταν ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ που είχε προκαλέσει προβλήματα σε εμπορικούς δρόμους, αμφισβητούσε την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είχε οξύνει τις αντιθέσεις μεταξύ των Δυνάμεων καθώς το αιώνιο σημείο τριβής, η έξοδος της Ρωσίας στη Μεσόγειο, ερχόταν στο προσκήνιο. Αρα το Ναυαρίνο δεν έγινε ούτε «τυχαία» ούτε λόγω ενός (κοιμώμενου για 6 χρόνια) επίσημου, κυβερνητικού «φιλελληνισμού». Η Επανάσταση, οι χιλιάδες που θυσιάστηκαν κρατώντας τη ζωντανή για χρόνια, οδήγησε σε αυτό.

Φιλελληνισμός εκδηλώθηκε στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και είχε πολιτικό και στρατιωτικό αντίκτυπο! Λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων αλλά και της κοινωνικής πίεσης, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία επιχείρησαν να επιβάλουν ανακωχή, με τον αποκλεισμό του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναυαρίνο. Οι εντολές προς τους υποναυάρχους Κόδριγκτον, Δεριγνύ και Χέυδεν δεν περιλάμβαναν εμπλοκή. Τι καθόρισε την εξέλιξη; Ο ιστορικός Μέντελσον – Μπαρτόλδι εκτιμά: «Το Ναυαρίνο υπήρξε θρίαμβος της θέλησης των λαών επί της θέλησης των βασιλέων».

Το Ναυαρίνο ήταν εξέλιξη αντίθετη με τον αγγλικό σχεδιασμό που ήθελε την Ελλάδα προτεκτοράτο, με εδάφη μόνο την Πελοπόννησο και λίγα νησιά, ναυτική βάση των Αγγλων και εμπόδιο στους Ρώσους. Μετά τη ναυμαχία αφαίρεσαν την αρχηγία του στόλου της Μεσογείου από τον Κόδριγκτον και τον παρέπεμψαν σε ναυτοδικείο. Στον Βασιλικό Λόγο στη Βουλή των Κοινοτήτων, τον Μάρτη του 1828, αναφέρεται: «Η Α.Μ. καίπερ εκτιμώσα την ανδρείαν των συμμαχικών στόλων, οικτίρει την σύγκρουσιν αυτών προς στόλον φιλικόν». Αναγνωρίζεται από την αγγλική κυβέρνηση ο πρωτοφανής ηρωισμός των πληρωμάτων, επιβεβαιώνοντας την εκτίμηση του Μέντελσον – Μπερτόλδι.

Μετά το Ναυαρίνο, με ενθάρρυνση της Αγγλίας, ο σουλτάνος Μαχμούτ αρνήθηκε να συμβιβαστεί. Το μόνο που δεχόταν ήταν αμνηστία και «χάριζε τα δοσίματα από το 1821 ως το 1829»! Υποχώρησε όταν ξέσπασε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828 κι ο στρατηγός Ντίβιτς έφτασε έξω από την Κωνσταντινούπολη, επιβάλλοντας την υπογραφή της συνθήκης της Αδριανούπολης, στις 14 Σεπτέμβρη του 1829.

Για την καταλυτική σημασία της συνθήκης γράφει ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Γ. Γλάδστον: «Το 10ον άρθρον της συνθήκης της Αδριανουπόλεως αποτελεί το διεθνές συμβόλαιον της υπάρξεως της Ελλάδος ως κράτους ανεξάρτητου».

Βιβλιογραφία: Mendelssohn – Bartholdy K., «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», Αθήνα, Μορφωτική Εταιρεία, 1980.

Φωτιάδης Δ., «Κανάρης», Αθήνα, Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, 1988.