Από τον Μέγα Αλέξανδρο στην εθνική μας αφασία
Πώς συρρικνώθηκε ο ελληνισμός από την εξάπλωση του πολιτισμού στη μιζέρια της υποταγής — με την εξουσία πάντα στο πλευρό της παρακμής
Του Αλέξανδρου Καλλέργη
Ο ελληνισμός της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια επεκτατική στρατιωτική εκστρατεία. Ήταν μια πολιτιστική αποστολή. Οι λόγχες των Μακεδόνων άνοιξαν δρόμους για τη γλώσσα, τη φιλοσοφία, την αρχιτεκτονική, τη σκέψη. Δεν μετέφεραν μόνο πολεμιστές, αλλά ποιητές, γεωμέτρες, αστρονόμους και δασκάλους. Η ελληνική γλώσσα έγινε lingua franca ενός τεράστιου χώρου. Η ιδέα της πόλεως κράτους, της οργανωμένης πολιτικής ζωής, των τεχνών και της ελευθερίας του λόγου διαδόθηκε μέχρι τις όχθες του Ινδού. Ο ελληνισμός τότε ήταν κοσμοπολίτης, εξωστρεφής, δημιουργικός.
Από εκείνη την ακμή όμως φτάσαμε στη σημερινή συρρίκνωση. Όχι μόνο σε πληθυσμιακούς ή γεωγραφικούς όρους, αλλά κυρίως σε πνευματικούς, ηθικούς και πολιτισμικούς. Και η ευθύνη δεν βαραίνει τους «άλλους». Τη βαραίνουν οι δικοί μας — οι εσωτερικοί εχθροί: οι πολιτικοί, οι άρχοντες, ο κλήρος, και γενικά όλοι όσοι άσκησαν εξουσία με μόνο μέλημα τη διαιώνιση της θέσης τους και την αναπαραγωγή της αδράνειας.
Η παρακμή δεν ήρθε μόνο απ’ έξω. Ήρθε κυρίως από μέσα. Από τον μαρασμό των ελίτ που δεν εμπνεύστηκαν από το παρελθόν μας, αλλά το χρησιμοποίησαν ως διακοσμητικό, άλλοθι και εργαλείο εξουσίας. Από πολιτικούς που ευτέλισαν την ιδέα του δημόσιου συμφέροντος, που κληρονόμησαν την Ιστορία και την πούλησαν στα πεζοδρόμια της πελατειακής συναλλαγής. Από άρχοντες που αντί να οδηγήσουν, βολεύτηκαν, θωρακίστηκαν, συναλλάχθηκαν.
Και από την Εκκλησία που, ενώ κράτησε ζωντανή τη γλώσσα και την ελπίδα σε σκοτεινές εποχές, δεν μπόρεσε —ή δεν θέλησε— να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Κατά την Οθωμανική κυριαρχία, μεγάλο μέρος του κλήρου ταυτίστηκε με το καθεστώς των κατακτητών. Ορισμένοι έγιναν φοροεισπράκτορες των πασάδων, συνεργοί στην καταστολή, κήρυκες της υποταγής. Το ίδιο πνεύμα συνεχίστηκε στον 20ό αιώνα, με την Εκκλησία πολλές φορές να λειτουργεί ως εργαλείο ελέγχου και συμμόρφωσης.
Και σήμερα; Η Ορθοδοξία καταπατείται, τα σύμβολά της απαξιώνονται, οι αξίες της εξουδετερώνονται. Από τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί έως την απειλή κατά της Μονής Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, η στάση του επίσημου εκκλησιαστικού λόγου είναι νωχελική, άτονη, σχεδόν αδιάφορη. Αντί να ορθώσει φωνή, η Εκκλησία μοιάζει εγκλωβισμένη στην ιδιοτέλεια και τον κομφορμισμό, περισσότερο φοβισμένη μήπως χάσει την κρατική επιχορήγηση παρά την ψυχή της.
Ο ελληνισμός συρρικνώνεται γιατί δεν έχει πια φωνή, όραμα, αποστολή. Δεν παράγει πια πολιτισμό. Δεν διδάσκει, δεν εμπνέει. Δεν είναι παγκόσμια πρόταση ζωής — είναι τηλεοπτικό προϊόν εσωτερικής κατανάλωσης. Οι ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού σβήνουν, η γλώσσα αλλοιώνεται, η Ιστορία μετατρέπεται σε ενοχλητικό μάθημα που κόβεται ή λογοκρίνεται για να μη θίξει κανέναν. Η αρχαία Ελλάδα αντιμετωπίζεται ως μουσειακό είδος και η Βυζαντινή μας κληρονομιά ως εμπόδιο στον “εκσυγχρονισμό”.
Κι όμως, ο ελληνισμός επιβίωσε επί αιώνες χωρίς κράτος. Δεν είναι το έθνος που στηρίχθηκε στο κράτος — είναι το κράτος που χτίστηκε πάνω στο έθνος. Και τώρα, αυτό το κράτος το λεηλατούν — πρώτα οι «δικοί μας». Από την Επανάσταση του 1821 μέχρι τη Μεταπολίτευση, η πολιτική τάξη φρόντισε να τσακίσει κάθε έννοια αξιοκρατίας, παιδείας, δημοκρατίας. Οι ικανοί εξοβελίστηκαν, οι πρόθυμοι ανταμείφθηκαν. Το κράτος έγινε λεία, όχι εργαλείο.
Ο ελληνισμός λοιπόν δεν συρρικνώνεται επειδή άλλαξαν οι εποχές. Συρρικνώνεται επειδή προδόθηκε από αυτούς που όφειλαν να τον υπηρετούν. Δεν χάθηκε — ευνουχίστηκε. Δεν ξεχάστηκε — περιφρονήθηκε.
Το ερώτημα δεν είναι αν υπάρχει μέλλον για τον ελληνισμό. Το ερώτημα είναι αν θα βρεθεί η γενιά που θα θελήσει να τον αναστήσει. Όχι με μεγάλα κενά λόγια, αλλά με παιδεία, δημιουργία, πολιτισμό και ευθύνη.
Γιατί αν ο ελληνισμός του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν φως που πορεύτηκε μέχρι τα βάθη της Ασίας, ο σημερινός ελληνισμός κινδυνεύει να γίνει μια σκιά που δεν τολμά να κοιτάξει ούτε τον εαυτό της στον καθρέφτη.
Ή αλλάζουμε, ή τελειώνουμε. Τόσο απλά.
