Η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου, ονομάζεται Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου, επειδή το Ευαγγέλιο που διαβάζεται στις Εκκλησίες αναφέρεται στην παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου (Λουκά κεφ. ιη’, 10-14).
Την εποχή του Χριστού, ο τελώνης ήταν αυτός που αγόραζε τους φόρους από την ρωμαϊκή αρχή και τους εισέπραττε από τους πολίτες, τους οποίους συχνά εκμεταλλευόταν ή εκβίαζε. Γι’ αυτό οι τελώνες αναφέρονται στην Καινή Διαθήκη ως αμαρτωλοί, άδικοι και εκβιαστές. Οι Φαρισαίοι εκπροσωπούσαν μια μερίδα της ιουδαϊκής θεοκρατίας με μεγάλη επιρροή στον ιουδαϊκό λαό. Ήταν ζηλωτές του Μωσαϊκού Νόμου και φανατικοί εθνικιστές. Ο Ιησούς τους έλεγχε με σφοδρότητα γιατί εκπροσωπούσαν την υποκριτική θεοσέβεια («τα πάντα ποιούντες προς το θεαθήναι τοις ανθρώποις»). Στην Καινή Διαθήκη αναφέρονται, επίσης, ως φιλάργυροι, φθονεροί, εκμεταλλευτές και άδικοι.
Σύμφωνα με την ανωτέρω ευαγγελική περικοπή, ο Ιησούς μιλώντας στους μαθητές του φανερώνει την αξία της ταπεινοφροσύνης και της συγγνώμης του τελώνη, που έχει συναίσθηση των αμαρτιών του, αντίθετα με τον αλαζόνα Φαρισαίο, που με την υποκρισία του παρουσιάζει τον εαυτό του τέλειο άνθρωπο. Και καταλήγει με το γνωμικό: «Πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται».
Την εβδομάδα του Τελώνου και του Φαρισαίου (13-19 Φεβρουαρίου 2022), δεν υπάρχει η παραμικρή νηστεία. Γίνεται «κατάλυση στα πάντα», σύμφωνα με την εκκλησιαστική ορολογία, δηλαδή τρώγεται ελεύθερα κάθε φαγητό ακόμα και την Τετάρτη και Παρασκευή. Για το λόγο αυτό, η εβδομάδα αυτή ονομάζεται και «ελεύθερη» ή «απολυτή».
