Οι Ταλιμπάν εισβάλλουν στην Καμπούλ και τα αεροδρόμια πλημμυρίζουν από υποψήφιους πρόσφυγες και μετανάστες. Που λέει ο λόγος, ούτε στη Σμύρνη του ‘22 δεν φτεράκηξε ο κόσμος με αυτόν τον τρόπο. Πολλοί μικρασιάτες πρόλαβαν να πάρουν κι έναν μπόγο μαζί. Αλλά υπάρχει μια δεύτερη διαφορά. Οι Τούρκοι του Κεμάλ, άτακτοι και τακτικοί, έκαψαν, βίασαν, σκότωσαν, έκλεψαν. Οι Ταλιμπάν δεν έκαναν τίποτα από όλα αυτά. Εδωσαν μια συνέντευξη Τύπου. Μη φοβάστε, είπαν. Δεν θα πειράξουμε ξένους. Δεν θα τιμωρήσουμε τα στελέχη που υπηρέτησαν τη φαύλη κυβέρνηση. Τα κεφάλια θα μείνουν στη θέση τους. Θα διοικήσουμε σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο.
Αλλά εκεί είναι ο κόμπος. Ο ισλαμικός νόμος δεν είναι παίξε γέλασε εάν τον πάρει κανείς στα σοβαρά. Και οι Ταλιμπάν τον παίρνουν στα σοβαρά. Και οι πολίτες στην Καμπούλ ξέρουν τι πάει να πει αυτό. Ετσι, έγιναν Τιραμόλα και δημιούργησαν πρωτόγνωρες σκηνές.
Η ιστορία της προσφυγιάς έχει καταγράψει απεγνωσμένους, τρομοκρατημένους ανθρώπους σε λιμάνια, σε σταθμούς, σε καραβάνια, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε ορμητικά νερά, σε ερήμους. Σε σκάλες που οδηγούν σε μπόινγκ, ουδέποτε. Οταν η χούντα κατέλυε τη δημοκρατία στη χώρα μας, ελάχιστοι ήταν οι Ελληνες που απέδρασαν σε άλλες πατρίδες, και όχι όλοι επειδή κινδύνευαν απαραιτήτως. Η συντριπτική πλειοψηφία κάθισε να περιμένει ήσυχα την επόμενη μέρα, μαγκωμένη και προσεκτική, μετρώντας τις κουβέντες της και καταχωνιάζοντας ένοχους δίσκους του γραμμοφώνου. Από ολότελα, καλή είναι και η «Κυρά Γεώργαινα». Στο κάτω-κάτω δεν μας πειράζουν το γήπεδο της Κυριακής, εκεί είμαστε ελεύθεροι να υποστηρίζουμε όποια ομάδα θέλουμε. Στην Καμπούλ του 2021 η επόμενη μέρα είναι προβλέψιμη, αλλά σε ωμότερη κατεύθυνση, καθώς δεν ενοχοποιούνται μόνο οι πεποιθήσεις ή η «αντικαθεστωτική δράση», αλλά και οι αντικανονικές «ηθικές» παρασπονδίες της καθημερινότητας. Οι άνδρες με τα γένια δεν παίζουν. Και είναι και εκδικητικοί.
Είναι ένα δράμα με στοιχεία μαύρης κωμωδίας. Γράψαμε για έναν λαό που δεν θέλει τη χώρα του. Δεν φταίει η ίδια η χώρα, η δόλια. Επί ένα τέταρτο του αιώνα, φεύγουν πολίτες, νέοι κυρίως, κατά χιλιάδες. Εμείς στην Πάτρα μάθαμε τον λόγο από τους πρώτους: Εμπόλεμες καταστάσεις, συγκρούσεις, καταστροφές, βίαιη στρατολόγηση, οικτρό μέλλον. Αλλά ποια ήταν η απαρχή του δεινού;
Το Αφγανιστάν δεν μας απασχολούσε μέχρι που ξέσπασε εκείνος ο πόλεμος με την τότε ΕΣΣΔ. Και τότε μάθαμε για μια χώρα σκληροτράχηλων ανθρώπων, φυτρωμένων σε ένα τραχύ περιβάλλον, ακούσαμε για δρόμους του οπίου, συμμορίες και αντάρτικες ομάδες, ετερόκλητες θρησκευτικές καταβολές και όλα αυτά τα δύσληπτα ανατολίτικα που μας ταλάνιζαν τον εγκέφαλο ήδη από τον καιρό που βάλθηκαν να μας βασανίζει το μεσανατολικό, οι αέρηδες του Ιράκ και του Ιράν, οι σουνίτες, οι σιίτες, οι θρησκευτικές ομάδες, οι αιρέσεις, οι μετέωρες εθνότητες που τεμαχίζονταν από το ξυράφι που είχε χαράξει σύνορα με τον καθαρό τρόπο που ο οικογενειάρχης σχεδιάζει το κόψιμο της βασιλόπιτας. Ενα κομμάτι εσύ, ένα κομμάτι εσύ, και κανονιστείτε.
Αλλά δεν κανονίστηκε τίποτα και κανείς. Πώς τα καταφέρνει άραγε η δύση και τα μουσκεύει στην Ασία εδώ και έναν αιώνα; Με τον ίδιο τρόπο που τα σαλάτωσε στην Αφρική. Είναι δύσκολο να δράσεις αποτελεσματικά εάν δεν καταλαβαίνεις τι δεν καταλαβαίνεις. Αλλά πέρα από τα σφάλματα και τις γκάφες ή τις ολιγωρίες και αντιφάσεις των δυτικών δυνάμεων- που φταίνε όταν παρεμβαίνουν αλλά και φταίνε και όταν αποχωρούν- υπάρχει η καθαρή φύση του προβλήματος, που είναι πολιτισμική. Οι δημοκρατικές και ανθρωπιστικές αξίες που έχει υιοθετήσει η φιλελεύθερη δύση εδώ και τουλάχιστον τρεις αιώνες και τις έχει ενσωματώσει ως θεσμικό υπόβαθρο και γενικά αποδεκτό κώδικα σκέψης και συμπεριφοράς, δεν συναντούν τις παρακαταθήκες των περισσότερων κοινωνιών της ανατολής που διέπονται από άλλους αυτοματισμούς: Καθυπόταξη στην ανδρική, οικογενειακή, θρησκευτική, κοσμική εξουσία σε βαθμό απόλυτης αναίρεσης ατομικών έξεων και επιθυμιών. Ποια δημοκρατία να εξάγεις σε μια τέτοια συνθήκη, όταν μάλιστα οι κοινωνίες έχουν βουτηχτεί σε έναν- όχι αδικαιολόγητο- αντιδυτικισμό, που ξεκίνησε ως αγανάκτηση για τις αυθαίρετες επεμβάσεις και μετατράπηκε σε καθολική πολιτισμική αποδοκιμασία;
Το αντιφατικό είναι, βέβαια, ότι η «βαθειά» ανατολή στα δύσκολα κατατρέχει στη στέγη που έχει μάθει να μισεί: Ενα μεγάλο μέρος του μεταναστευτικού ρεύματος προστρέχει σε μια γεωπολιτική- οικονομική- θρησκευτική- πολιτισμική ζώνη που έχει διδαχθεί να αποστρέφεται πρωτίστως για την ανάγκη του βιοπορισμού και της ασφάλειας. Πρόκειται για άτομα που φεύγουν από περιοχές με φυσικό και ιστορικό πλούτο, η αξιοποίηση του οποίου εμποδίστηκε από υστερήσεις για τις οποίες μέγας ένοχος είναι οι διαιρέσεις, οι θρησκευτικοί φανατισμοί, οι εχθροπαθείς φατριασμοί και οι παρελκόμενες βεντέτες. Βλέπεις τόσο και τόσο κόσμο με αυτόματα και μυδράλια στο χέρι, καμαρωτούς, περήφανους. Σε ποιον αιώνα βρίσκεται αυτός ο κόσμος; Σε ποιόν αιώνα εν τέλει βρίσκεται η ανθρωπότητα, συνολικά; Η κρίση του Αφγανιστάν είναι μια ακόμα αφορμή να αφυπνιστούμε. Δεν είμαστε τόσο μπροστά όσο νομίσαμε. Και καθώς η επικράτειά μας ξεραίνεται από τους καύσωνες και βουλιάζει στις πλημμύρες, το σκηνικό έρχεται να συμπληρώσει τον εφιάλτη. Το κλίμα που ξέραμε φεύγει, η μπούρκα έρχεται.
