Η 1η Απριλίου 1955 είναι μία ξεχωριστή ημερομηνία στην ιστορία της πατρίδας μας και της Κύπρου. Την ημέρα αυτή ξεκίνησε στο νησί, το οποίο βρισκόταν στην κατοχή των Άγγλων, η δράση της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ). Η ΕΟΚΑ ήταν μία αντιστασιακή οργάνωση, που αγωνιζόταν εναντίον των Άγγλων κυριάρχων. Όραμα των μελών της ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Μέλη της ΕΟΚΑ ήταν κυρίως μαθητές και νέοι άνθρωποι, οι οποίοι ήταν γαλουχημένοι στο πνεύμα της Εκκλησίας και είχαν ισχυρή πίστη και αφοσίωση στον Θεό και την πατρίδα. Πολλοί μάλιστα από τους νέους αυτούς ήταν μέλη χριστιανικών οργανώσεων, όπως η ΟΧΕΝ (Ορθόδοξη Χριστιανική Ένωση Νέων), είτε ως κατηχητές είτε ως κατηχητόπουλα.
Κατά την διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ πολλοί ήταν οι πεσόντες από τα χέρια των Βρετανών. Συγκεκριμένα, πέρα από αυτούς που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, υπήρξαν εννέα νέοι άνθρωποι, οι οποίοι συνελήφθησαν και απαγχονίστηκαν από τους Άγγλους.
Οι εννέα απαγχονισθέντες, όλοι τους νέοι ηλικίας 19-24 ετών, με τη σειρά που εκτελέστηκαν, είναι οι εξής:
- 10 Μαΐου 1956: Μιχαήλ Καραολής, Ανδρέας Δημητρίου.
- 9 Αυγούστου 1956: Ιάκωβος Πατάτσος, Ανδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ.
- 21 Σεπτεμβρίου 1956: Στέλιος Μαυρομάτης, Ανδρέας Παναγίδης, Μιχαήλ Κουτσόφτας.
- 14 Μαρτίου 1957: Ευαγόρας Παλληκαρίδης.
Αξίζει στο σημείο αυτό να γίνει μία σύντομη αναφορά στους ανθρώπους αυτούς. Η πίστη τους τόσο στον Χριστό, όσο και στο δίκαιο του αγώνα για την πατρίδα τους, τους έδινε δύναμη και αυτό φαίνεται σε πολλά περιστατικά από την ζωή τους. Ορισμένα από αυτά θα παρατεθούν στη συνέχεια, ώστε να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για όλους εμάς τους σύγχρονους Έλληνες και Χριστιανούς.
Μιχαήλ Καραολής (1933-1956)
Γεννήθηκε στο Παλαιοχώρι της Πιτσιλιάς, στις 13 Φεβρουαρίου 1933. Ήταν απόφοιτος της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας, όπου σπούδασε με υποτροφία, καθώς ήταν από τους πρώτους μαθητές. Ονειρευόταν να σπουδάσει φυσικές επιστήμες. Του δόθηκε υποτροφία για να σπουδάσει ιατρική, αλλά την απέρριψε, γιατί είχε ενταχθεί στην ΕΟΚΑ. Ο Μιχαήλ Καραολής είχε την τιμή να είναι ο «πρωτομάρτυρας της αγχόνης», ο πρώτος δηλαδή που απαγχονίστηκε από τους Βρετανούς, τα ξημερώματα της 10ης Μάϊου 1956, σε ηλικία 23 ετών.
Χαρακτηριστικά της πίστης του και της αγάπης του στην πατρίδα είναι τα γράμματα που έγραψε από τη φυλακή, αναμένοντας την εκτέλεσή του. Ενδεικτικά, σε ένα από αυτά γράφει προς τον θείο του:
«Με απόλυτον ψυχικήν γαλήνην σας απευθύνω τον λόγον του υστάτου αποχαιρετισμού. Ελπίζω ότι όλοι θα κρατήσουν την ψυχραιμίαν των και ότι το κουράγιο δεν θα λείψει… εμένα δεν πρέπει να με λυπάστε, διότι και εγώ δεν βλέπω να είμαι τόσο αξιόκλαυστος και εφ’όσον εγώ δεν βρίσκω λόγον για να κλαίω τον εαυτό μου, τότε ούτε και οι δικοί μου δεν πρέπει να με κλαιν. Αν είναι κάτι που με στενοχωρεί είναι ότι δεν τα κατάφερα να γίνω εκείνο που ήθελα για τους γέρους γονείς μου και τ’ αδέλφια μου. Ας είναι όμως… Ο Θεός ας είναι γι’ αυτούς και για όλους μας βοηθός και υπερασπιστής, κραταιός προστάτης και πονετικός Πατήρ».
Ανδρέας Δημητρίου (1934-1956)
Γεννήθηκε στο χωριό Άγιος Μάμας Λεμεσού στις 18 Σεπτεμβρίου 1934. Ήταν πέντε χρονών, όταν πέθανε ο πατέρας του. Αφού τελείωσε το Δημοτικό, παρακολούθησε νυχτερινά μαθήματα για τρία χρόνια στο Νυχτερινό Γυμνάσιο Αμμοχώστου.
Με την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ άφησε τη δουλειά του σε κατάστημα και κατάφερε να γίνει υπάλληλος στις στρατιωτικές αποθήκες Αμμοχώστου. Έγινε μέλος της ΕΟΚΑ και προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στον αγώνα της. Κατά την διάρκεια μίας αποστολής του όμως, συνελήφθη και μεταφέρθηκε στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, όπου και θα απαγχονιζόταν στις 10 Μάϊου 1956, μαζί με τον Μ. Καραολή.
Την παραμονή του θανάτου του πήγαν οι δικοί του να τον δουν. Στο διάστημα της μισής ώρας που δικαιούντο να τον δουν, έξω από το κελί του, τους συμβούλευε:
«Να είσθε περήφανοι, γιατί πεθαίνω για την Ελλάδα!».
Το πρωί της επομένης ήταν και πάλι κοντά του. Τους παρηγορούσε και κανείς δεν φανταζόταν πως μπορούσαν να λέγονται τέτοια λόγια από άνθρωπο, που έβλεπε μπροστά του την κρεμάλα να τον περιμένει. Τα τελευταία του λόγια προς τους δικούς του ήταν:
«Η ώρα του θανάτου μου πλησιάζει. Θέλω να θυμάστε τα τελευταία μου λόγια. Το μόνο που λυπάμαι είναι, που δεν θα δω την Κύπρο μας ελεύθερη, όμως δεν με φοβίζει ο θάνατος, γιατί η ζωή είναι περιττή μέσα στη σκλαβιά.
Ζήτω η λευτεριά! Γεια σας».
Τις τελευταίες του στιγμές στο κελί του τις πέρασε με τον ιερέα των φυλακών, από τον οποίο έλαβε την Θεία Κοινωνία. Έτσι, χωρίς φόβο, με χαμόγελο, ανέβηκε στην αγχόνη κατά τις 3.00 τα μεσάνυχτα.
Ιάκωβος Πατάτσος (1934-1956)
Γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1934. Από μικρό παιδί πήγαινε στα κατηχητικά της ΟΧΕΝ Λευκωσίας, όπου γνώρισε την αλήθεια του Χριστού.
Ο Ιάκωβος δεν άργησε να γίνει μέλος της ΕΟΚΑ. Τελικά συνελήφθη στην Πλατεία Σεραγιού της Λευκωσίας, με την κατηγορία ότι σκότωσε έναν Τούρκο αστυνομικό (στην πραγματικότητα τον είχε σκοτώσει άλλο μέλος της ΕΟΚΑ). Αν και στο δικαστήριο δεν βρέθηκαν ενοχοποιητικά στοιχεία εναντίον του, καταδικάστηκε σε θάνατο δια απαγχονισμού.
Από τον ίδιο και του κοντινούς του ανθρώπους διαθέτουμε παραστατικές εικόνες για το πως ο Πατάτσος, ο Χαρίλαος Μιχαήλ και ο Ανδρέας Ζάκος (επίσης αγωνιστές της ΕΟΚΑ), που απαγχονίσθηκαν την ίδια ημέρα, ζούσαν τις τελευταίες τους ημέρες στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας.
Τα κελιά τους τα είχαν μεταβάλει σε τόπους προσευχής. Και οι τρεις μαζί μελετούσαν την Αγία Γραφή, προσεύχονταν, τραγουδούσαν θρησκευτικά και πατριωτικά τραγούδια. «Σ’ αυτές τις ώρες διεπίστωσα αμείωτον την αγωνιστικότητα, το θάρρος και την πίστη του Πατάτσου. Εξωμολογήθη, κοινωνούσε τακτικά, προετοιμάζετο κι αντιμετώπιζε με το ίδιο θάρρος και την βεβαιότητα του πιστού τον θάνατο», γράφει ο Πνευματικός του Πατάτσου.
Ο ίδιος ο Πατάτσος γράφει σ’ έναν φίλο:
«Την περασμένην Κυριακήν εξομολογήθηκα και εκοινώνησα των Αχράντων Μυστηρίων. Το ίδιον έκαμε ο Ζάκος και ο Χαρίλαος. Κατά την ώρα του περιπάτου μας (…) τραγουδούμεν, ψάλλομεν, μελετώμεν την Αγίαν Γραφήν και διάφορα χριστιανικά βιβλία… Ο Πανάγαθος Θεός, που γνωρίζει τα βάθη της καρδιάς μας, μας ευλογεί και μας δίδει χάριν.
Το εκτελεστικό ανέβαλε την συνεδρίασίν του, δεν ξεύρομεν δια ποίον λόγον. Ό,τι και να συμβαίνει, ό,τι και αν μας ετοιμάζουν, ημείς πρέπει να συνεχίσωμεν τον δρόμον μας και ο Θεός είναι μαζί μας. Τα σχέδια του δυνάστη είναι πονηρά. Ο καιρός περνά βιαστικά και μακάριοι εκείνοι που έζησαν σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. (…) …Κλείω την επιστολή μου με το ρητό: «μὴ φοβηθῆτε ἀπὸ τῶν ἀποκτενόντων τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι…» [=Μη φοβάστε αυτούς που σκοτώνουν το σώμα, αλλά δεν μπορούν να σκοτώσουν την ψυχή, (Ματ., ι’ 28 )].
Ανδρέας Ζάκος (1931-1956)
Ο Ανδρέας Ζάκος γεννήθηκε στις 12 Νοεμβρίου του 1931 στο Λινού της Λευκωσίας. Κάτι που τον χαρακτήριζε ήδη από τα νεανικά του χρόνια ήταν η γενναιότητά του και η πίστη του στον Θεό. Ως μέλος της ΕΟΚΑ, σε μια αποστολή του, αιχμαλωτίστηκε από τους Βρετανούς, και καταδικάστηκε σε θάνατο. Σε μια επιστολή που άφησε, λέει τα εξής:
«Όπως σας είπα, αφού είμαστε χριστιανοί, πιστεύουμε στην ουράνια βασιλεία και δεν πρέπει να μας φοβίζει ο θάνατος. Εξάλλου, εμείς έχουμε το πλεονέκτημα να ξέρουμε την ώρα του θανάτου μας και έτσι να προπαρασκευαστούμε».
Κι όμως, ήξερε ότι θα πέθαινε σύντομα αλλά δεν έδειξε ούτε φόβο ούτε κάποιο αρνητικό συναίσθημα. Επιπλέον, ήταν ένας σπουδαίος πατριώτης, μιας και μισή ώρα προτού πεθάνει τραγούδαγε με τους υπόλοιπους Κύπριους αγωνιστές που πιάστηκαν τραγούδια υπέρ της ελευθερίας.
Άφησε την τελευταία του πνοή στην αγχόνη, το πρωινό της Πέμπτης στις 9 Αυγούστου 1956.
Χαρίλαος Μιχαήλ (1935-1956)
Ο Χαρίλαος Μιχαήλ γεννήθηκε στο χωριό Γαλήνη στην επαρχία Τηλλυρίας, στις 9 Φεβρουαρίου 1935. Γονείς του ήταν η Αφροδίτη και ο Μιχαήλ Θεοχάρους. Αφού τελείωσε τα μαθητικά του χρόνια εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ.
Ο Χαρίλαος συνελήφθη από τους Άγγλους κατά την διάρκεια συμπλοκής μεταξύ μελών της ΕΟΚΑ και αγγλικών αρχών. Ο Φρίξος Μαρκίδης, ο δικηγόρος του, ομολογεί πως, όταν τον είδε για τελευταία φορά στην φυλακή, πρόσεξε το βλέμμα του και συγκινήθηκε, επειδή είδε όχι πως φοβόταν τον θάνατο, αλλά πως ήταν ικανοποιημένος με όλα αυτά που κατάφερε να κάνει για την πατρίδα του. Μάλιστα του είπε ο Χαρίλαος πως ήταν φοβισμένος, μήπως του χάριζαν την ζωή επειδή ήταν νεαρός. Καθώς καθόταν στο μικρό κελί του χόρευε Κυπριακούς χώρους και δεν τον άγχωνε ο θάνατος του που θα ερχόταν τις επόμενες μέρες. Την παραμονή του θανάτου του τον επισκέφτηκε η μητέρα του στην φυλακή και της είπε να μην λυπάται για τον θάνατο του γιατί θα πέθαινε για την πατρίδα του.
Λίγο πριν ανέβει αγχόνη είχε φροντίσει να μεταλάβει το σώμα και το αίμα του Κυρίου, κι έτσι ένιωθε γαλήνιος και ισχυρός. Από όλα τα γράμματα που έγραψε όσο ήταν φυλακισμένος μόνο δύο σώθηκαν. Σε αυτά έλεγε στους δικούς του πως δεν πρέπει να λυπούνται για τον θάνατο του γιατί έχουν πολλά παιδιά και θυσίασαν έναν για να ελευθερωθεί η πατρίδα τους. Επίσης έγραφε πως δεν πρέπει να λυπούνται γιατί έτσι και αλλιώς θα πέθαινε, αν όχι εκείνη την στιγμή, τότε σε 50 ή 60 χρόνια με έναν άδοξο τρόπο. Αντιθέτως την στιγμή εκείνη είχε την ευκαιρία να πεθάνει τιμημένα για την πατρίδα του.
Στέλιος Μαυρομμάτης (1932-1956)
Γεννήθηκε στον Λάρνακα Λαπήθου στις 15 Νοεμβρίου 1932. Όταν δούλευε στο Βρετανικό αεροδρόμιο Λευκωσίας, κατηγορήθηκε από τους Βρετανούς πως πυροβόλησε εναντίον μελών της βρετανικής αεροπορίας και καταδικάστηκε σε θάνατο. Στην πραγματικότητα ήταν αθώος και οι Βρετανοί τον ενοχοποίησαν βάζοντας οι ίδιοι δύο σφαίρες στη βαλίτσα του, ενώ ερευνούσαν το σπίτι του.
Λίγο πριν την εκτέλεσή του, ένας Βρετανός στρατιώτης τον πλησίασε και του έδωσε το όπλο του και μερικές σφαίρες. Έπειτα έφυγε. Μετά από λίγο όμως ο στρατιώτης επέστρεψε και πήρε το όπλο του.
Όταν ο Μαυρομμάτης ρωτήθηκε τι συνέβη, απάντησε: «Χθες το βράδυ ο Άγγλος ήταν στη φρουρά των εκτελέσεων και είδε τους μελλοθανάτους, που οδηγούντο από το Διευθυντή και άλλους στα κελιά και τους μισεί, είπε, που σκοτώνουν τους νέους και προσφέρει το όπλο του σε μένα, ώστε μόλις έλθουν ο Διευθυντής των φυλακών και οι άλλοι, να τους πυροβολήσω. Εγώ αρνήθηκα. Του είπα ότι εξομολογήθηκα και κοινώνησα και δεν θέλω να βάψω τα χέρια μου στο αίμα».
Ο Στέλιος Μαυρομάτης απαγχονίστηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1956, μαζί με τον Ανδρέα Παναγίδη και τον Μιχαήλ Κουτσόφτα.
Ανδρέας Παναγίδης (1934-1956)
Ο Ανδρέας Παναγίδης γεννήθηκε στο Παλαιομέτοχο, ένα χωριό κοντά στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας, το Νοέμβριο του 1934. Αν και αγαπούσε πολύ τα γράμματα, όταν τελείωσε το Δημοτικό, αναγκάστηκε να δουλέψει ως μαραγκός, λόγω των οικονομικών δυσκολιών της οικογένειάς του. Επίσης πολύ νέος παντρεύτηκε και απέκτησε τρία παιδιά. Αν και οικογενειάρχης, δε δίστασε να ενταχθεί στην ΕΟΚΑ και να παλέψει για την ελευθερία της πατρίδας του.
Σε μία επιχείρηση, την οποία είχε αναλάβει από κοινού με το συναγωνιστή του Μιχαήλ Κουτσόφτα, συνελήφθησαν μαζί με άλλον έναν σύντροφό τους και μεταφέρθηκαν στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας.
Όταν έγινε η δίκη τους, στην αίθουσα του δικαστηρίου, λίγο πριν ανακοινώσει ο δικαστής την θανατική καταδίκη, ο Παναγίδης φώναξε στην μητέρα του:
«Ό,τι και να γίνει, μάνα, θέλω να γελάς».
Όταν ο δικαστής έδωσε την απόφαση της ποινής του απαγχονισμού, τότε ο Παναγίδης και ο Κουτσόφτας άρχισαν να τραγουδούν ένα πατριωτικό τραγούδι, που δόνησε την ατμόσφαιρα, προκαλώντας ρίγη συγκίνησης.
«Γεια σας, λεβέντες μας», ακούσθηκε δυνατά μια φωνή μέσα στην αίθουσα. «Έξω οι Άγγλοι από την Κύπρο», άρχισε να φωνάζει το πλήθος. Τελικά οι δύο αγωνιστές, αλυσοδεμένοι, οδηγήθηκαν στις φυλακές τραγουδώντας.
Πολύ συγκινητική είναι η επιστολή του προς τη γυναίκα του και τα παιδιά του:
«Αξιολάτρευτά μου παιδιά, πολυαγαπημένη μου γυναίκα, χαίρετε!
(…) Ίσως όταν διαβάζετε αυτό το γράμμα μου, εγώ δεν θα υπάρχω ανάμεσα στους ζωντανούς. Λατρευτά μου παιδιά, σας αφήνω για πάντα στην τόσο νεαρή μου ηλικία.
Στα 22 μου χρόνια πεθαίνω για χάρη μιας μεγάλης ιδέας. Κάποτε η μάνα σας και ο θείος σας θα σας αναπτύξουν γιατί εκτελέστηκα. Σας εύχομαι, αγαπημένα μου παιδιά, να γίνητε καλοί Χριστιανοί και καλοί Έλληνες Κύπριοι. Ακολουθείστε πάντα το δρόμο της αρετής. Να είσθε πάντα βέβαιοι ότι σας αγάπησα τόσο θερμά με μια απέραντη πατρική αγάπη. Αλλά δυστυχώς σας αφήνω, χωρίς να σας δω να μεγαλώνετε, όπως το ονειρευόμουν…».
Μιχαήλ Κουτσόφτας (1934-1956)
Ο Μιχαήλ Κουτσόφτας γεννήθηκε στις 12 Νοεμβρίου 1934 στο Παλαιομέτοχο. Όταν ξεκίνησε η δράση της ΕΟΚΑ, άκουσε στο κάλεσμα της πατρίδας και έγινε μέλος. Τελικά συνελήφθη από τις αγγλικές αρχές και οδηγήθηκε στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας. Εκεί καταδικάστηκε σε θάνατο και απαγχονίστηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1956.
Η πίστη του Μιχαήλ στον Θεό και η αγάπη του για την πατρίδα φαίνεται ξεκάθαρα στο παρακάτω απόσπασμα από ένα γράμμα του προς τον αδελφό του, το οποίο το έγραψε στην φυλακή:
«Αγαπητέ μου αδελφέ χαίρε,
Εγώ είμαι καλά και ρωτώ για την καλή σας υγεία… Έχω το ίδιο θάρρος και την ψυχραιμία, όπως πριν. Αν ο Θεός το θελήσει, να δώσουμε το αίμα μας, περιμένουμε εκείνη την ώρα με υπερηφάνεια και με ψηλά το κεφάλι. Μονάχα ο Πανάγαθος Θεός, κυβερνά τη μοίρα μας. Έχουμε μονάχα τις ελπίδες μας στο μεγάλο Θεό μας. Κι εσείς, αδελφέ, έχετε θάρρος και ψυχραιμία. Αν είναι να πεθάνουμε για την πατρίδα, θεία είναι η Δάφνη. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Αν και ξέρουμε ποια τύχη μας περιμένει, εντούτοις, είμεθα έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε το θάνατο, σαν Έλληνες. Η μόνη απάντηση, που θα λάβουν οι κυβερνήτες μας είναι αυτή: “Ελευθερία ή θάνατος”. Θα σταθούμε, εμείς γνήσια, παιδιά της Κύπρου. Σταθείτε κι εσείς γνήσιοι Έλληνες γονείς και αδέλφια. Μονάχα αδελφέ μου δίδετε θάρρος στη μητέρα μας. Δεν θέλω να λυπήστε καθόλου για μένα. Όλοι οι θανατοποινίτες ζούμε σαν μια οικογένεια και είμεθα όλοι ψύχραιμοι. Τα τραγούδια και τα εθνικά άσματα, δεν λείπουν ποτέ από το στόμα. Και έτσι ούτε καν σκεφτόμαστε τα δεσμά…
Με χαρά και αγάπη,
ο αδελφός σας Μιχαήλ Κουτσόφτας
Ευαγόρας Παλληκαρίδης (1938-1957)
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης γεννήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου του 1938 στην Τσάδα, ένα μικρό χωριό της Πάφου, από την Αφροδίτη και το Μιχάλη Παλληκαρίδη. «Το όνειρο του ήτανε η ελευθερία της Κύπρου και καμία σκέψη δεν βασάνιζε τόσο, όσο η σκλαβιά της Πατρίδος του» έλεγε ο πατέρας του ήρωα.
Ο Ευαγόρας διέθετε μεγάλο ποιητικό χάρισμα. Κατά την διάρκεια της ζωής του έγραψε περίπου 500 ποιήματα, στα οποία μιλούσε για για την πατρίδα την αγάπη του προς την πατρίδα του. Σε ένα από τα ποιήματα του γράφει:
Για σένα Κύπρο αθάνατη,
Πατρίδα τιμημένη,
θα δώσω από το αίμα μου
κάθε σταλαματιά.
Για να σε δώ ελεύθερη
και χιλιοδοξασμένη
δεν θα διστάσω, Κύπρο μου,
να πέσω στη φωτιά.
Οι Άγγλοι κατάφεραν να εντοπίσουν τον Ευαγόρα και δύο συναγωνιστές του στην ΕΟΚΑ, κατά την διάρκεια μίας αποστολής τους. Οι δύο συναγωνιστές του κατάφεραν να ξεφύγουν, ο Ευαγόρας όμως συνελήφθη. Απαγχονίστηκε στις 14 Μαρτίου 1957, σε ηλικία μόλις 19 ετών. Ήταν ο νεαρότερος αλλά και ο τελευταίος αγωνιστής που απαγχονίστηκε από τους Άγγλους.
